ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Χρεοκοπημένες αξίες

5 Οκτωβρίου: Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών

Αρχή μιας παράξενης σχολικής χρονιάς. Και όχι γιατί λείπουν τα βιβλία μας κι επειδή έχουμε να ζήσουμε κάτι τέτοιο εδώ και μισόν αιώνα και βάλε…
Η έλλειψη των βιβλίων παλεύεται. Το πρόβλημα βρίσκεται αλλού. Στο γεγονός πως βρισκόμαστε μέσα σε μια κρίση. Και δεν εννοώ την πολυσυζητημένη οικονομική. Ή μάλλον δεν εννοώ μονάχα αυτήν.
Το ξέρω πως δε λέω κάτι πρωτότυπο. Ίσα ίσα. Πολλοί είναι αυτοί που μιλούν για τη γενικότερη κρίση. Απλώς προσωπικά σήμερα εδώ θα μιλήσω εξ ονόματος και για λογαριασμό όλων των δασκάλων που, και μες στην οικονομική τους εξαθλίωση, εξακολουθούν να παλεύουν αμείωτα μες στην τάξη, γιατί ξέρουν πολύ καλά πως το παιδί είναι η ελπίδα και γι’ αυτό δεν παύουν να έχουν το νου τους σ’ αυτό, δεν παύουν να το έχουν και μες στην καρδιά τους, όποιος χαλασμός κι αν συμβαίνει στη ζωή τους κι όποιο ρήμαγμα.
Δεν ξέρω πώς «συνέπεσαν» οι αρνητικές διαπιστώσεις με το αρνητικό κλίμα όπου βρίσκεται η κατά τον Ελύτη «όμορφη και παράξενη πατρίδα» μας… Δεν ξέρω, αλλά κάθε φορά στην αρχή ενός σχολικού έτους έρχεται ο δάσκαλος αντιμέτωπος με διαπιστώσεις τις οποίες παλεύει να βάλει σε τάξη, ώστε να οργανωθεί και να καταφέρει να ξεπεράσει τα εμπόδια, ώστε να καταφέρει τελικά να φέρει σε πέρας με επιτυχία το έργο του, που με το πέρασμα του χρόνου δυσκολεύει ολοένα και περισσότερο. Μόνο που…
Μόνο που το έργο αυτό δεν είναι αποκλειστικά δικό του, αφού η πορεία κάθε ανθρώπου χαράζεται κυρίως από την οικογένειά του: «Η οικογένεια καθενός μας είναι η μοίρα του», όπως λέει χαρακτηριστικά ο αγαπημένος μου Δάσκαλος. Κι είναι και άλλοι παράγοντες, τους οποίους δε θ’ αναφέρω εδώ, γιατί δε θα ‘θελα να δώσω την αίσθηση πως ψάχνω να φορτώσω σε άλλους έξω απ’ το δάσκαλο την όποια αποτυχία στο έργο της διαπαιδαγώγησης των παιδιών που του εμπιστεύεται η Πολιτεία.

Θα ήθελα όμως ακριβώς εδώ να αναφερθώ όσο γίνεται πιο συνοπτικά σ’ εκείνες τις αξίες που, έχοντας χρεοκοπήσει μαζί με τη χώρα, επιδρούν αρνητικά στη σωστή διαπαιδαγώγηση των ίδιων των παιδιών μας. Και, σας παρακαλώ, μη σας φανεί παράξενο που ξεκινώ από «μικροπράγματα», που τολμώ μάλιστα ν’ αποκαλώ «αξίες», ενώ δε συνηθίζεται κάτι τέτοιο:
-Από την πολυτιμότητα του ύπνου θα ξεκινήσουμε και μη βιαστείτε να υποτιμήσετε το θέμα προτού συσχετίσετε τη λέξη ύπνος με τη λέξη έξυπνος. Γιατί έξυπνος είναι αυτός που ο νους του δεν κοιμάται, δε βρίσκεται στην κατάσταση του ύπνου. Αυτό και μόνο φτάνει και δε χρειάζεται να προχωρήσουμε στην αξία του ύπνου που όχι μόνο ξεκουράζει σώμα και νου, αλλά βοηθάει κιόλας το μυαλό του παιδιού να τακτοποιεί τις γνώσεις που έλαβε στη διάρκεια της ημέρας και να τις εμπεδώνει.
και αυτά δεν αλλάζουν, όσο κι αν οι Έλληνες, καθώς έχουμε μετατραπεί σε λαό ξενύχτηδων, έχουμε παραβιάσει τους νόμους της ίδιας της φύσης, που ολόκληρη, με όλα τα πλάσματα που την κατοικούν, εργάζεται τη μέρα, ενώ τη νύχτα ξεκουράζεται.
-Έπειτα πάμε στην αξία της σωστής διατροφής και ιδιαίτερα στην ιδιαίτερη αξία του πρωινού: «Ο καλός μαθητής από το πρωινό του φαίνεται» ή, αλλιώς, πώς να δουλέψει μια μηχανή, όταν δεν την εφοδιάζεις με την κατάλληλη ενέργεια;
-Οι τηλεοπτικές προτιμήσεις των μικρών μας μαθητών, αλλά και το γεγονός ότι αγνοούν πως το τηλεχειριστήριο διαθέτει και ένα κόκκινο κουμπάκι για να κλείνει η συσκευή, όταν το θέαμα εξαθλιώνεται τελείως-πράγμα που συμβαίνει συχνότατα-, κάνουν ολοφάνερη την τηλεοπτική παθογένεια όλων μας, μικρών και μεγάλων. Ειδικά οι τελευταίοι έχουν τεράστια και ακέραιη την ευθύνη που παραδίδουν τα παιδιά τους στη χειρότερη νταντά που θα μπορούσαν, την τηλεόραση. Τη στιγμή μάλιστα που ούτε τα παιδικά είναι υπεράνω υποψιών, καθώς πολύ συχνά παιδαγωγοί μιλούν για την κακή επίδραση εκπομπών που δηλώνουν παιδικές, ενώ δεν είναι.
-«Αγάπησα το βιβλίο εξαιτίας της τηλεόρασης» είπε κάποτε ένας συγγραφέας. «Αφού, κάθε φορά που κάποιος στο σπίτι μου την άνοιγε, εγώ αποσυρόμουν στο δωμάτιό μου και διάβαζα». Αλλά δυστυχώς μάλλον ο συγγραφέας ήταν εξαίρεση. Γιατί η τηλεόραση συνηθέστατα λειτουργεί σαν μια δυνατή χοάνη που ρουφάει μέσα της κάθε άνθρωπο που βρίσκεται στο πεδίο δράσης της. Οπότε, πού μυαλό και χρόνος για διάβασμα εξωσχολικών βιβλίων που μένουν αζήτητα σε ράφια βιβλιοθηκών που δεν καταφέρνουν να προσελκύσουν παρά μόνο τους ελάχιστους…
Κι από τα «μικρά» στα μεγάλα κι εξακολουθώ ν’ αναφέρομαι στα παιδιά, που, δυστυχώς, εμάς τους μεγάλους αντιγράφουν και το κάνουν με φοβερή «επιτυχία»:
-Συνεχίζουμε με την αξία της αυτογνωσίας που δείχνουμε να έχουμε χάσει όλοι, μικροί και μεγάλοι. Στο δυσεύρετο γνώθι σαυτόν, εφόδιο πολυτιμότατο για να ξέρεις ποιες είναι οι ανάγκες σου και πού να ρίξεις το βάρος, την προσοχή σου.
-Με το καθιερωμένο σπορ του Έλληνα, το τόσο βλαπτικό για όλους, αλλά κυρίως γι’ αυτόν που το εξασκεί, αυτό της μετάθεσης της δικής του ευθύνης στον άλλον. Σε κάθε άλλον, σε οποιονδήποτε άλλον εκτός από τον εαυτό του. Πως φταίνε όλοι οι άλλοι λες πάντα και απαλλάσσεις τον εαυτό σου, ακόμα κι όταν ξέρεις πολύ καλά πως φταις. «Δεν το ‘κανα μόνο εγώ. Κι οι άλλοι το έκαναν» λες εσύ ο «ώριμος» και το ίδιο λένε και τα παιδιά, λες και η ατομική ευθύνη χάνεται μέσα στη συλλογική. Και συνεχίζουμε ακάθεκτοι, δίχως καθόλου να μας απασχολεί το γεγονός πως έτσι φτάσαμε εδώ που έχουμε φτάσει…
- Και προχωρούμε στην παραγνωρισμένη αξία του αυτοελέγχου και της αυτοδιόρθωσης. Ξεχάσαμε (το ξέραμε άραγε ποτέ;) πως μαθαίνουμε από τα λάθη μας, ειδικά όταν βοηθιόμαστε να τα ανακαλύψουμε και να τα αξιοποιήσουμε. Ίσως να φταίει κι ο παραφουσκωμένος εγωισμός μικρών και μεγάλων, που μας εμποδίζει να παραδεχτούμε πως κάνουμε λάθη. Οπότε, πώς να αξιοποιήσεις τα λάθη που δεν κάνεις, γιατί εσύ δε γίνεται να λαθεύεις; Κι έπειτα πώς να θυσιάσεις χρόνο να κάνεις κάτι, όσο ωφέλιμο κι αν είναι αυτό; Εκτός πάλι κι αν δεν έχεις πεισθεί για την ωφελιμότητά του…
-Κι έχουμε έπειτα και την αξία της αναγνώρισης του άλλου που αξίζει. Πρόκειται για μια πολύ δύσκολη στην εφαρμογή της αξία, που για τη δυσκολία της ευθύνεται το αγκάθι του φθόνου, ένα αγκάθι που ευδοκιμεί στις πατρίδες όπου ισχύει η αρχή της ισοπέδωσης (προς τα κάτω, εννοείται) των πάντων. Γι’ αυτό και στη δική μας πατρίδα ήταν εξαιρετικά λίγοι και πολύ γενναίοι όσοι είχαν τα κότσια να ξεχωρίζουν, τη στιγμή που κάθε τέτοιος θεωρούνταν από τους άλλους, τους προς τα κάτω ισοπεδωμένους, «αλλόκοτο πλάσμα», ένα μίασμα καταδικασμένο εξ αρχής στην δια λιθοβολισμού εξόντωση…
-Από τη μεγάλη αγάπη για τα παραχαϊδεμένα μας βλαστάρια έχουμε ποδοπατήσει εντελώς την αξία της αυτενέργειας. Προτιμούμε να τους τα προσφέρουμε όλα έτοιμα, ακόμα και τη γνώση, αντί να τους βοηθάμε να βρίσκουν μόνα τους αυτό που γυρεύουν κι έτσι να το κερδίζουν για πάντα. Κοντεύουμε μάλλον να ξεχάσουμε εντελώς όχι μόνο πως η λέξη «παιδεία» έχει άμεση σχέση με το ρήμα «παιδεύω», αλλά και τη διαχρονική αλήθεια του Πλάτωνος για τις πικρές ρίζες της Παιδείας και τους γλυκούς της καρπούς.
-Κάνοντας, λοιπόν, το λάθος να θεωρούμε την παιδεία ένα αγαθό που μπορεί να αποκτηθεί χωρίς κόπο, έχουμε εφεύρει τη λύση της χασομέριας, που για να την πετύχουμε, ροκανίζουμε αλύπητα τον πολύτιμο και ιερότατο σχολικό χρόνο, σαν να μην καταλαβαίνουμε την τελείως αυτονόητη αλήθεια πως αυτό κυρίως ενάντια στον ίδιο μας τον εαυτό στρέφεται. Κι ενώ έχουμε στείλει και ξαναστείλει αποστολές για να μελετήσουν το περίφημο εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας, το καλύτερο στον κόσμο, επιμένουμε να παραβλέπουμε πως ένας από τους τρεις πιο βασικούς παράγοντες της επιτυχίας του, ο μόνος που καθορίζεται από τους ίδιους τους μαθητές και όχι από το αρμόδιο υπουργείο, είναι πως «οι Φινλανδοί πιτσιρικάδες εκπαιδεύονται από νωρίς να μη χασομεράνε, αλλά να αφιερώνουν πέντε ώρες παρουσίας στο σχολείο και άλλες τρεις στη μελέτη, βρέξει χιονίσει». (Προσέξτε ιδιαιτέρως αυτό το «βρέξει χιονίσει», που δεν είναι σχήμα λόγου, σε αντίθεση με μας, όπου ήταν επί χρόνια άλλη μια πρακτική που καλλιεργούσε υπέροχα στα παιδιά την τακτική της λούφας και της χασομέριας.)
-Και, για να κλείσουμε για σήμερα ένα θέμα πραγματικά ανεξάντλητο, περνάμε στην αδερφή της χασομέριας, την οκνηρία. Ο χασομέρης γίνεται πανεύκολα τεμπέλης. Το γράφει με το δικό του μοναδικό τρόπο ο μεγάλος Ντοστογιέφσκι, που την οκνηρία θεωρεί αιτία της παρακμής της τσαρικής Ρωσίας:
«Δεν ξέρουμε να ζήσουμε με τον ιδρώτα του προσώπου μας. Για ν’ αποκτήσει κανείς μια γνώμη χρειάζονται προσωπικός μόχθος, προσωπική πρωτοβουλία και προσωπική πείρα. Δωρεάν δεν αποκτάς τίποτα. Μονάχα σαν μοχθήσουμε θα μπορέσουμε να έχουμε τη γνώμη μας. Μα επειδή ποτέ δεν θα μοχθήσουμε, γνώμες θα ‘χουν μονάχα εκείνοι που δούλευαν έως τα τώρα για μας, δηλαδή η Ευρώπη, οι Γερμανοί (…)»
    Ξεκινήσαμε, λοιπόν, από τα σχολειά μας, και φτάσαμε στο καυτό μας πρόβλημα, το σήμερα της Ελλάδας με το αβέβαιο αύριο. Έγινε πια ολοφάνερο πως καταδικάσαμε το μέλλον των παιδιών μας και ακόμα και τούτη τη στιγμή δεν καθόμαστε να σκεφτούμε και να αλλάξουμε τρόπο σκέψης, τη στάση ζωής μας. Και το αποτέλεσμα είναι τρομακτικό: καθώς τα παιδιά μας γίνονται ό,τι εμείς τα ταΐζουμε, με τα λόγια, αλλά κυρίως με το παράδειγμά μας, τα κάνουμε αντίγραφα δικά μας.
    Με ό,τι αυτό συνεπάγεται για όλους μας…

Αφιερώνεται στη μνήμη του Γιάννη Εύδου, που αγωνίστηκε παλικαρίσια για τις αξίες στις οποίες πίστευε δυνατά και βαθιά.
Και στο μικρό μου μαθητή Γιόχαν, που, την ώρα της απίστευτης χασομέριας, σαν μικρός Πυθαγόρας πήγε την άσκηση των Μαθηματικών του πέρα κι ακόμα πιο πέρα…