Κάποτε στην Καστοριά

[στήλη]

Πριν 100 χρόνια. Το χρονικό της απελευθέρωσης μέσα από το καστοριανό ιδιωματισμό και την γλώσσα των εφημερίδων της εποχής.

Αυτός είναι ο τίτλος μιας ιδιαίτερης παρουσίασης, με εικόνα μουσική και αφήγηση, που θα γίνει στο ΜΜΑ Καστοριάς στο πλαίσιο του εαρινού προγράμματος "Σπουδαστήριο τοπικής ιστορίας" του συλλόγου "Φίλοι Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα". Η παρουσίαση αυτή θα γίνει την Κυριακή στις 24 Μαρτίου, στις 6.30 μμ. Η ημερομηνία αυτή, μια ημέρα πριν την γιορτή της παλιγγενεσίας στις 25ης Μαρτίου, έχει συμβολικό χαρακτήρα, αφού την παραμονή της μεγάλης αυτής γιορτής του ελληνισμού, θα παρουσιασθεί με την καστοριανή ντοπιολαλιά, το χρονικό της απελευθέρωσης της Καστοριάς.

Εκτός αυτού όμως την ημέρα αυτή συμπληρώνονται 100 από τον θάνατο του Αναστάσιου Πηχιών, ο οποίος θεωρείται ένας από τους βασικότερους πρωτεργάτες του απελευθερωτικού αγώνα της Μακεδονίας και ο βασικότερος πρωτεργάτης του πρώιμου Μακεδονικού Αγώνα. Για τον λόγο αυτό θα υπάρξει ειδική αναφορά από τον πρόεδρο του Μουσείου στο έργο και την προσφορά του μεγάλου αυτού δασκάλου και μαχητή του απελευθερωτικού αγώνα της ιδιαίτερης πατρίδας μας.

Η αφήγηση θα γίνει αφενός με την γλώσσα των εφημερίδων εκείνης της εποχής, αφετέρου με την προφορά της καστοριανής ντοπιολαλιάς της καναγκιουρίσιας γιαγιάς- αρχόντισσας εκείνης της εποχής. Στη συνέχεια παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα για να πάρει ο αναγνώστης μια γεύση από την επικείμενη παρουσίαση.
«Με την κήρυξη του Βαλκανοτουρκικού πολέμου του 1912 και την συνεχή υποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων, μερικοί από τους τούρκους κατοίκους της Καστοριάς, που ήταν επιστρατευμένοι είχαν λιποτακτήσει.

Όταν όμως έφτασαν στην Καστοριά η λιποταξία τους μαθεύτηκε. Οι τουρκικές αρχές για να μην σπείρουν τον πανικό στους ομόθρησκους τους, τους συνέλαβαν και τους φυλάκισαν.
 Στις 19 Οκτωβρίου 1912, με την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Νεάπολη Βοΐου, ο Μπεκήρ Αγάς…»

«Σέφκεν ου Ελληνικός ου στρατός στη Σαλουνίκη και την ελευτέρουσεν του Αη Δημήτρη... Μπέλκι γιέ μου να χουμε κι ημείς χαϊρλίδικα χαμπέρια και φτάκουν κι ιδώ.... Οι δημουγιέροντες πάλε χαρουκόπησαν κ’ ήλεγαν στη Μητρόπουλη ότι θα σέβουν ως του κάστρο... Οι δικοί μας,- μπουγιουρούμ μπρε....ελάτε! Στου σκουλειό της Ρίγκως μου, τα τσιουπόπλα μας με τις δασκάλες, άρχεψαν να ράβουν ελληνικές σημαίες...
Ηγώ, ξήλουσα του θαλασσί του φουστάνι, της το δο;yκα, είχα και ένα κουμμάτι χασέν. Με τα χερόπλα της την έφιακεν η χαδιάρα μου.... Αμ ικείνος ο αδαρφός της ου τσιούτσανος ου τριπουδέντης, του χαντακουμένο, τ’ αμπίραβο ζήλεψεν και πάϊσεν και την έκρυψεν κάτου απ του κουλούφι του. Παιδιά... Τι να ειπείς...Τουν έδωκα του κουντύλι του γιε να την ζωγραφίσει στη πλάκα, αμά η τσιούπω μου θα τουν κάμει μιαν τσιούτσκιανη να την ανεμίζει μες στου χειμωνιάτικο, - δεν είναι για παρα όξου αυτά.-
Οι λιάπηδες κάθα τόσο τρουγουρνούν με τ’ αλογάτα τους, τους μαχαλάδες μας...»

Την κατάσταση εκείνη απεικονίζει παραστατικά το παρακάτω ποίημα του Αργυρίου Παπαδίσκου, που έχει ως εξής:

«Έβρεχε. Στα ψηλώματα είχανε πέσει χιόνια.
 Ο πόλεμος εμαίνετο, βροντούσαν τα κανόνια. 
Οι τούρκοι με βανδαλισμούς εκαίγανε χωριά 
και τρόμος εβασίλευε μέσα στην Καστοριά. 
Ομάδες τούρκων γύριζαν 
στους δρόμους οπλισμένοι, 
ύπουλοι και προκλητικοί, θρασείς, αγριεμένοι, 
ζητούντες να βρουν αφορμή να κάψουν, 
να αρπάξουν, 
τον άοπλο τον πληθυσμό, να τον κατασπαράξουν».
……………………………

Αμ πότες απέρασαν 12 χρόνια...γιε μου; απου εκείνη την μέρα που απελευθερώθκαμε...
Στου μνελό μου τρουγιουρνούν τα περασμένα, αδουκήθηκα τουν Φαϊκη τουν ψαρά... τη Βαϊμπέ με τα ιλιάτσια της, τουν Χασάν Κατή που απέρασεν την παγουμένη λίμνη... του τούρκικο του κανόνι που βαρούσεν απού ψηλά απο του Βαρόσι όντας γίνονταν του ραμαζάνι.
Αμ' ου Αραμ πασιάς; φόβιος άνθρουπος... ικείνο όμως που βαστούμε στην καρδιά μας είναι ο Ζουλφικιάρ Χασάν Μπέης... (ικείνα τα χρόνια ήταν αξιουματικός, κι όντας πήραν την απόφασην οι Λιάπηδες να μας κάψουν σαν τα πουντίκια, τους κυνήγησεν κι' αυτούς και τουν Σαλημπούτκαν... Έμπρε Χασάν... όλοι έφυγανε ισύ έκατσες ιδώ... με την δικιά μας την Μαρία, την Χριστιανή...
τουν ακούσαμε μια μέρα απού ήταν στουν καφενέ του Άνθιμου και τραγουδούσεν...

 Αυτό είναι μόνο ένα μικρό απόσπασμα από την εν λόγω παρουσίαση, που θα γίνει την ημέρα εκείνη, συνοδευόμενη από ζωντανή μουσική, για να αισθανθεί όσο καλύτερα γίνεται ο ακροατής τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Εμείς πάντως σας προτείνουμε να μην χάσετε αυτήν την εξαίρετη αίσθηση της αναπαράστασης.

Οι στοχασμοί οι σκέψεις και οι αναμνήσεις μας, για εκείνη την εποχή και τους συμπατριώτες μας, ας είναι ο ελάχιστος φόρος τιμής και αναγνώρισης για αυτούς, που τότε θυσιάστηκαν, για να ζούμε σήμερα εμείς ελεύθεροι.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 14 Μαρτίου 2013, αρ. φύλλου 683