7.2.15

ΧΑΡΑΣ ΣΑΡΡΗΓΙΑΝΝΙΔΟΥ: Η προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς ως μέσο κοινωνικής, πολιτισμικής και οικονομικής προόδου


ΟΔΟΣ 9.10.2014 |  759


Πολιτισμός και ανάπτυξη:
εννοιολογικοί προσδιορισμοί


Στην εποχή της παγκόσμιας οικονομικής και πολιτισμικής κρίσης και με δεδομένη την παγκοσμιοποίηση και την πολυπολιτισμικότητα της σύγχρονης κοινωνίας, προβάλλει αναγκαία όσο ποτέ η προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς μπορεί να συμβάλλει ιδιαίτερα στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη και στη διαπολιτιστική επικοινωνία. Εξάλλου με δεδομένη τη συνειδητοποίηση της αποτυχίας του δυτικού τρόπου ανάπτυξης, είναι επίκαιρη όσο ποτέ η συζήτηση σχετικά με τη διαμόρφωση ενός εναλλακτικού πολιτισμοκεντρικού μοντέλου ανάπτυξης. Ήδη στη δεκαετία του ‘80 πολλοί επιστήμονες αλλά και διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΗΕ και η UNESCO, αναβιώνουν το διαφωτιστικό ιδεώδες του πολιτισμού που συμπεριλαμβάνει ένα σύμπλεγμα πνευματικών, υλικών και συναισθηματικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν μια κοινωνία, ενώ η ανάπτυξη επαναπροσδιορίζεται ως μια συνολική
πολιτισμική, κοινωνική και οικονομική πρόοδος που συνίσταται στην πολιτική και οικονομική ευημερία του ατόμου, στις ίσες ευκαιρίες μόρφωσης και περίθαλψης και στη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλα τα μέλη της κοινωνίας (2).


Ο όρος πολιτιστική κληρονομιά και ο κατάλογος Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO


Μία σημαντική διάσταση της πολιτισμοκεντρικού μοντέλου ανάπτυξης αποτελεί η πολιτιστική κληρονομιά, όρος που αναφέρεται σε μνημεία, ομάδες κτισμάτων και χώρων με ιστορική, αισθητική, αρχαιολογική, επιστημονική, εθνολογική ή ανθρωπολογική αξία και ακόμη περιλαμβάνει και μη υλικά στοιχεία που πρέπει να διαφυλαχθούν για τις επόμενες γενιές (3)

Η UNESCO (4) με το συνέδριο για την Παγκόσμια Κληρονομιά του 1972, λαμβάνοντας υπόψη τη σχέση μεταξύ τουρισμού, πολιτιστικής ποικιλομορφίας, διαπολιτιστικής επικοινωνίας και ανάπτυξης και παράλληλα αναγνωρίζοντας την αμφίδρομη σχέση μεταξύ ανθρώπων και φύσης και τη θεμελιακή ανάγκη για τη διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στα δύο, καθόρισε ποια είδη μπορούν να συμπεριληφθούν στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς στο πλαίσιο προγράμματος που αφορά στην καταλογράφηση και συντήρηση τόπων και θέσεων ιδιαίτερης πολιτιστικής ή φυσικής σημασίας (5). Με την υπογραφή της συνθήκης τα κράτη αναγνωρίζουν ότι οι χώροι που βρίσκονται στην εθνική επικράτειά τους και έχουν εγγραφεί στον κατάλογο, αποτελούν, με κάθε επιφύλαξη της εθνικής κυριαρχίας και των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, παγκόσμια κληρονομιά «για την προστασία της οποίας είναι υπεύθυνη η διεθνής κοινότητα, που πρέπει να εργαστεί ως σύνολο για αυτό τον σκοπό» (6).

Τα μνημεία που συγκαταλέγονται στον κατάλογο, που συμπεριλαμβάνει 981 μνημεία πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, επιλέγονται βάσει της εξέχουσας οικουμενικής αξίας τους, ως τα καλύτερα παραδείγματα της δημιουργικής ευφυΐας του ανθρώπου, αποτελούν τεκμήρια σημαντικής ανταλλαγής ανθρώπινων αξιών και παρέχουν μια μοναδική ή εξαιρετική μαρτυρία μιας πολιτισμικής παράδοσης ή ενός πολιτισμού που ζει ακόμα ή έχει εξαφανισθεί (7).


Πολιτιστική κληρονομιά και τουρισμός:
θετικές επιπτώσεις


Η πολιτιστική κληρονομιά- είτε ενταγμένη στον κατάλογο της UNESCO, είτε όχι, μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα αποτελεσματική για την ανάπτυξη, ανάδειξη και προβολή των κοινοτήτων και των χωρών στις οποίες βρίσκονται, καθώς συνδέεται άρρηκτα με τον πολιτιστικό τουρισμό (8). Αν και ο πολιτιστικός τουρισμός είναι το πρώτο είδος τουρισμού, η σύνδεση μεταξύ πολιτισμού και τουρισμού παγιώθηκε στο τέλος του 20ου αιώνα, όταν ο ρόλος των πολιτισμικών αγαθών στην προσέλκυση τουριστών έγινε πιο προφανής και από τη δεκαετία του 1980 ο πολιτιστικός τουρισμός θεωρήθηκε ως η μεγαλύτερη πηγή οικονομικής ανάπτυξης για πολλούς προορισμούς (9).

Πράγματι, ο συνδυασμός τουρισμού και πολιτισμού είναι ένα εξαιρετικά ισχυρό οικονομικό όχημα, καθώς σύμφωνα με την Europa Nostra πάνω από το 50% της τουριστικής δραστηριότητας υποκινείται από την πολιτιστική κληρονομιά, ενώ ο UN Παγκόσμιος Τουριστικός Οργανισμός υπολογίζει ότι ο πολιτιστικός τουρισμός ανέρχεται στο 40% του παγκόσμιου τουρισμού (10).

Ήδη από το 1976 σύμφωνα με τον ορισμό που διατυπώθηκε στο καταστατικό του ICOMOS (11) για τον παγκόσμιο πολιτισμικό τουρισμό δίνεται έμφαση στο ρόλο του για την προστασία των μνημείων (12). Άλλα σημαντικά οφέλη που προκύπτουν για τις κοινότητες υποδοχής των τουριστών είναι η δημιουργία θέσεων εργασίας και επιχειρήσεων, η αύξηση των εσόδων από φόρους, η διεύρυνση της τοπικής οικονομίας, η δημιουργία ευκαιριών για συνεργασίες, η προσέλκυση επισκεπτών που ενδιαφέρονται για την ιστορία και τη συντήρηση, η δημιουργία τοπικών επενδύσεων σε ιστορικούς πόρους, η αύξηση των εσόδων από ιστορικά αξιοθέατα, η διατήρηση των τοπικών παραδόσεων και του πολιτισμού, η δημιουργία αίσθησης υπερηφάνειας για την κληρονομιά και η αυξανόμενη συνειδητοποίηση της σημασίας της περιοχής (13) . Ακόμη, ο πολιτιστικός τουρισμός είναι ένα μέσο κοινωνικής αλλαγής που φέρνει κοντά τις κοινωνίες, ενώ γίνεται ένα εργαλείο που από τη μια πλευρά προωθεί τη διαπολιτιστική επικοινωνία και από την άλλη αποτρέπει τη αλλοτρίωση των τοπικών πολιτισμικών αξιών από την παγκοσμιοποίηση (14).


Η σημασία της ένταξης μνημείων στον κατάλογο της UNESCO: κοινωνικοοικονομικά οφέλη


Ειδικότερα, για τους τόπους και για τις χώρες με μνημεία εγγεγραμμένα στον κατάλογο της UNESCO είναι χαρακτηριστικό ότι δημιουργούνται νέες και βελτιωμένες ταυτότητες, καθότι η κληρονομιά αναγνωρισμένης οικουμενικής αξίας βοηθάει ορισμένα μέρη να αποκτήσουν μια πιο αυθεντική και συνεκτική ταυτότητα και επιπρόσθετα διεθνή αναγνώριση (15) . Έτσι, η εγγραφή δημιουργεί πλεονεκτήματα για τις χώρες υποδοχής, καθώς συμβάλλει στη δημιουργία ενός εθνικού και διεθνούς προφίλ, ενώ οι τουρίστες αντί να ρισκάρουν μια κακή επιλογή προτιμούν να ταξιδέψουν σε ένα τόπο, όπου μια αναγνωρισμένη αρχή, όπως η UNESCO, τους καθοδηγεί να πάνε (16).

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η θετική επίδραση που αφορά στην ανάπλαση των περιοχών με τη συμμετοχή σε συγκεκριμένα προγράμματα, η δημιουργία νέων υποδομών ή η βελτίωση της ποιότητας των υφιστάμενων υποδομών, καθώς επίσης η διαμόρφωση θέσεων εργασίας και επενδυτικών δραστηριοτήτων (17).

Επίσης, σύμφωνα με μελέτες η εγγραφή στον κατάλογο της UNESCO έχει θετικές επιδράσεις στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς οδηγεί στον καλύτερο σχεδιασμό, σε μεγαλύτερες επενδύσεις και χρηματοδοτήσεις στον τομέα της συντήρησης των μνημείων (18).

Ακόμη, το γόητρο του Καταλόγου Παγκόσμιας Κληρονομιάς μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την ανάπλαση του τόπου, και ακόμη ως μηχανισμός τόνωσης της τοπικής αυτοπεποίθησης και υπερηφάνειας και διαμόρφωσης κοινωνικής ενότητας και συνοχής και επίσης να διαμορφώσει μαθησιακά και εκπαιδευτικά προγράμματα (19). Μερικές περιοχές που ανήκουν στον κατάλογο της UNESCO αναπτύσσουν την κουλτούρα και τη δημιουργικότητα με σκοπό να προσελκύσουν τους επισκέπτες (20).

Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι τα κοινωνικοοικονομικά οφέλη που μπορεί να προκύψουν από την ένταξη μνημείων ή τοποθεσιών με οικουμενική αξία στον κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO ποικίλουν σε σημαντικό βαθμό από περιοχή σε περιοχή, γεγονός που εξαρτάται από τη φύση της τοπικής οικονομίας, από τη βάση των πόρων, από τα εμπλεκόμενα άτομα, ενώ και οι υφιστάμενες υποδομές έχουν μεγάλη επίδραση στο πως τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την αειφόρο ανάπτυξη της κοινότητας (21).



ΟΔΟΣ 9.10.2014 | 759


Αρνητικές επιπτώσεις
του πολιτιστικού τουρισμού 


Με βάση όσα εξετάστηκαν διαπιστώνουμε αρχικά τη μεγάλη συμβολή των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς στην οικονομική κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη, ανάδειξη και προβολή των κοινοτήτων και των χωρών στις οποίες βρίσκονται. Ωστόσο, η έλλειψη σχεδιασμού και οργάνωσης της πολιτιστικής τουριστικής δραστηριότητας έχει προκαλέσει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις σε πολλές χώρες, μολονότι πιθανά πλεονεκτήματα μπορούν να γίνουν μειονεκτήματα, ενώ τα μειονεκτήματα μπορούν να ξεπεραστούν (22). Ο συνωστισμός, η υποβάθμιση και η φθορά των χώρων και αντικειμένων τουριστικού ενδιαφέροντος, η αποδιοργάνωση της ζωής της τοπικής κοινότητας με αλλαγές στα ήθη και στα έθιμα, η προσωρινότητα στις θέσεις εργασίας είναι μερικές αρνητικές συνέπειες που πρέπει να αναφερθούν, ενώ ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην εμπορική εκμετάλλευση της τοπικής κοινότητας (23), αλλά και στην εμπορευματοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, υλικής και άυλης, που ωστόσο δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως προϊόν, και στην αλλοτρίωση και απώλεια της ιδιαίτερης ταυτότητας των τόπων υποδοχής σε συνάρτηση και με την ξενομανία. Ο μαζικός μη οργανωμένος τουρισμός επίσης μπορεί να βλάψει το περιβάλλον με ποικίλους τρόπους, όπως με την υπεράντληση ύδατος, με τη δημιουργία εποχικής κυκλοφορικής συμφόρησης, με την παράνομη ή ανεξέλεγκτη δόμηση που οδηγεί σε υποβάθμιση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος και με την απώλεια ή υποβάθμιση βιοτόπων (24).


Συμπεράσματα


Το ICOMOS, αναγνωρίζοντας ότι η επιτυχία μιας ευεργετικής αλληλεπίδρασης των εν δυνάμει αλληλοσυγκρουόμενων προσδοκιών και φιλοδοξιών των επισκεπτών και των τοπικών κοινοτήτων που τους υποδέχονται παρουσιάζει πολλές προκλήσεις, έχει συντάξει μια διεθνή Χάρτα (25) για τον πολιτιστικό τουρισμό, που αναθεωρήθηκε και επικυρώθηκε το 1999, για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων με βασικούς στόχους την ενθάρρυνση των εμπλεκομένων στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς στο να καταστήσουν προφανή τη σημασία της στην τοπική κοινωνία και τους επισκέπτες, την προώθηση του τουρισμού με σεβασμό στον πολιτισμό, την καλλιέργεια του διαλόγου μεταξύ των συμφερόντων της πλευράς της διατήρησης και των παραγόντων της τουριστικής βιομηχανίας (26). Αντίστοιχα το Πρόγραμμα της UNESCO για την Παγκόσμια Κληρονομιά και το Bιώσιμο Τουρισμό, αντιπροσωπεύει μια προσέγγιση βασισμένη στο διάλογο και τη συνεργασία των ενδιαφερόμενων με κύριο στόχο την προώθηση στρατηγικών και πολιτικών υποστήριξης του ποιοτικού τουρισμού ως εργαλείου προστασίας της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς (27).

Με βάση όσα εξετάστηκαν παραπάνω προκύπτει ότι ο πολιτιστικός τουρισμός για να αποφέρει θετικές επιπτώσεις σε μια κοινωνία χρειάζεται ορθολογικό σχεδιασμό και κατάλληλες πολιτικές με συμμετοχικότητα όλων των εμπλεκομένων και γνώμονα τη συνολική και βιώσιμη ανάπτυξη, ενώ μεγάλη είναι- χωρίς βέβαια να αποτελεί πανάκεια- και η σημασία ένταξης ενός μνημείου ή μιας τοποθεσίας στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO για την οικονομική κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη, ανάδειξη και προβολή των κοινοτήτων και των χωρών.

Κλείνοντας δε θα μπορούσαμε να παραλείψουμε ότι κατ' ανάλογο τρόπο στην περίπτωση της Καστοριάς η ένταξη των παραδοσιακών οικισμών Απόζαρι και Ντολτσό στο πρόγραμμα “Τα 7 περισσότερο απειλούμενα μνημεία με εξαφάνιση“ της Europa Nostra μπορεί να συμβάλλει αναμφισβήτητα στην ευαισθητοποίηση των πολιτών, ενώ δημιουργούνται προσδοκίες για οικιστική και αισθητική αναβάθμιση της πόλης, οικονομική ανάπτυξη, καθώς και εκπαιδευτικές και πολιτιστικές ευκαιρίες. Ωστόσο, για να μη διαψευστούν οι προσδοκίες αυτές είναι επιτακτική ανάγκη η λήψη ορθών αποφάσεων και η συνεργασία των αρμόδιων φορέων, η εφαρμογή καλών πρακτικών, καθώς και η συμμετοχικότητα όλων των εμπλεκομένων. Σε κάθε περίπτωση πρωταρχικά είναι απαραίτητη η συνειδητοποίηση από τους πολίτες της Καστοριάς της αξίας του μνημειακού πλούτου, ως κοινωνικού αγαθού και ως βασικού πόρου ανάπτυξης, και της υποχρέωσης της παράδοσης του στις μελλοντικές γενιές, ενώ βασικό ζητούμενο είναι η διασφάλιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων.



* * * 


1. Το παρόν άρθρο βασίζεται σε εργασία που εκπόνησα στο πλαίσιο της φοίτησης μου σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στο ΕΑΠ.
2. Πασχαλίδης, 2002, σ. 224-225-230.
3. Κίρκος, 2008.
4. Πρόκειται για την Εκπαιδευτική, Επιστημονική και Πολιτιστική Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών.
5.  http://whc.unesco.org/en/convention/. http://whc.unesco.org/en/globalstrategy/.
6. http://www.unesco-hellas.gr/gr /3_5_1.htm.
7. http://www.unesco-hellas.gr/gr/3_5_1.htm.
8. Σύμφωνα με τον διαδεδομένο ορισμό του Richards (2003), πολιτιστικός τουρισμός είναι η μετακίνηση ατόμων σε πολιτιστικούς προορισμούς μακρυά από τον τόπο κατοικίας τους με γ την πρόθεση να συλλέξουν νέες πληροφορίες και εμπειρίες για να ικανοποιήσουν τις πολιτιστικές τους ανάγκες.
9. 8. OECD, σ. 21.
10. OECD, 2009, σ. 21.
11. Πρόκειται για το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών.
12. Millar, 2008, 1.
13. OECD, 2009, σ. 22.
14. Cengic, 2006, σ. 3.
15. Rebanks Consulting Ltd and Trends Business Research Ltd, 2009, σ. 30, 32.
16. Rebanks Consulting Ltd and Trends Business Research Ltd, 2009,σ. 31.
17. Consulting Ltd and Trends Business Research Ltd, 2009, σ. 33 - 34.
18. Schneider, 2012, σ. 77.
19. Schneider, 2012, σ. 77, 78
20. Rebanks Consulting Ltd and Trends Business Research Ltd, 2009, σ. 32
21. Schneider, 2012, σ. 77
22. Millar, 2008, σ. 5
23. Millar, 2008,σ. 5
24. Αθανασίου, 2007, σ. 22
25. Η Χάρτα υπογράφτηκε το 1976 στις Βρυξέλλες και υιοθετήθηκε το 1985.
26. ICOMOS, σ 3,5.
27. http://whc.unesco.org/en/tourism/



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Αθανασίου Λ. (2007), Τουριστική ανάπτυξη και Περιβαλλοντική Προστασία, Ινστιτούτο Tουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων, Αθήνα
-Κύρκος Σ. (2008), «Η προστασία των πολιτιστικών αγαθών και της πολιτιστικής κληρονομιάς στον 210 αιώνα: Θεσμικές και νομoθετικές διαστάσεις», κεφ 5,ΕΔΥ,ΔΠΜ 51, ΕΑΠ, Πάτρα
-Πασχαλίδης, Γρ. (2002), ‘Η Συμβολή του Πολιτισμού στην Κοινωνική και Οικονομική Ανάπτυξη’, στο Πασχαλίδης, Γρ. & Χαμπούρη-Ιωαννίδου, Αικ. Εισαγωγή στον Πολιτισμό, Κεφ.5, ΤόμοςΑ, Οι Διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινομένων, Πάτρα:ΕΑΠ.
-Cengiz H., Eryılmaz, S. S.,Eryılmaz,Y.(2006),The Importance of Cultural Tourism in the EU Integration Process, 42nd IsoCaRP Congress 2006.Διαθέσιμο στο<http://www.isocarp.net/Data/case_studies/884.pdf>
-ICOMOS, Γενικές Αρχές της Χάρτας Πολιτιστικού Τουρισμού. Διαθέσιμο στο:<http://www.icomos.org/charters/tourism_greek.pdf>
-Millar, S. (2008), Cultural Tourism Management in a Global Context, ICOMOS International Tourism Committee, AER Seminar on Cultural Tourism, Ustron, 14thMay 2008. Διαθέσιμο
στο:<http://www.aer.eu/fileadmin/user_upload/Commissions/CultureEducation/EventsAndMeeting/2008/Ustron_140508/Cultural_Tourism_Management_in_a_Global_Context_Paper_SM_14.05.08.pdf>
-OECD (2009), The Impact οf Culture οn Tourism, Paris. Διαθέσιμο στο:<http://www.tava.gov.lv/sites/tava.gov.lv/files/dokumenti/petijumi/OECD_Tourism_Culture.pdf>
-Rebanks Consulting Ltd and Trends Business Research Ltd, (2009) World Heritage Status, Is there opportunity for economic gain? Research and analysis of the socio economic impact potential of UNESCO World Heritage
-Richards, G (2003), What is cultural tourism? In Van Maaren A.(ed) Erfoed voer Tourisme, Naational contact Monumenten
-Schneider H., (2012), The role of World Heritage Sites in sustainable community development, The nominated wooden churches in Ukraine, Architectus, No 2 (32)
-http://whc.unesco.org/en/list/
-http://whc.unesco.org/en/convention/
-http://whc.unesco.org/en/globalstrategy/
-http://whc.unesco.org/en/tourism/
-www.unesco-hellas.gr

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 9 Οκτωβρίου 2014, αρ. φύλλου 759


3 σχόλια:

  1. Επώνυμος7/2/15

    Ιδιαίτερη χαρά δίνουν τα άρθρα της Χαράς Σαρρηγιανίδου κάθε φορά που δημοσιεύονται στην "ΟΔΟ". Τα θέματα είναι ενδιαφέροντα και ο λόγος της μεστός.
    Είμαστε τυχεροί στην Καστοριά που έχουμε Αρχαιολόγους που καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια. Εννοώ φυσικά και τις συνεργάτιδες στην Ομάδα Εργασίας στην ευρύτερη περιοχή μας.
    Ευτυχώς που υπάρχουν και αυτοί κοντά μας, έστω και αφανείς.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Σοφολογιώτατος7/2/15

    Χωρίς να θέλω να μειώσω ούτε κατά το ελάχιστο αυτό το σημαντικό άρθρο, με όλον τον σεβασμό στην γράψασα, επιτρέψτε μου μια διόρθωση.
    Στην ελληνική γλώσσα δεν υπάρχουν "θετικές επιπτώσεις". Οι επιπτώσεις είναι πάντοτε αρνητικές. Επομένως, το σωστό είναι να χρησιμοποιούμε τους όρους "θετικές συνέπειες" και "επιπτώσεις".

    Σημείωση : Δεν είμαι ο "Γλωσσαμύντωρ".

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ανώνυμος7/2/15

    "Σε κάθε περίπτωση πρωταρχικά είναι απαραίτητη η συνειδητοποίηση από τους πολίτες της Καστοριάς της αξίας του μνημειακού πλούτου, ως κοινωνικού αγαθού και ως βασικού πόρου ανάπτυξης, και της υποχρέωσης της παράδοσης του στις μελλοντικές γενιές, ενώ βασικό ζητούμενο είναι η διασφάλιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων."

    Ωραίο όλο το κείμενο και ο επίλογος τα λέει όλα !

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ