* * *
Είδαμε στη Σκάλα του Μιλάνου την όπερα του Ρίχαρντ Στράους σε σκηνοθεσία του Πατρίς Σερό. Το κύκνειο άσμα του ιδιοφυούς γάλλου σκηνοθέτη άρχισε από την πρωτεύουσα της Λομβαρδίας τη διεθνή πορεία του
* * *
του Τάσου Κριεκούκη | Το Βήμα
Το ταξίδι στο Μιλάνο είχε ως μοναδικό στόχο την πολυσυζητημένη Ηλέκτρα, που είχε πρωτοπαρουσιαστεί στο φεστιβάλ του Εξ Αν Προβάνς σε σκηνοθεσία του Πατρίς Σερό, και που μετά τη Σκάλα θα την υποδεχθεί το 2016 η Μετροπόλιταν Οπερα της Νέας Υόρκης (*). Ηταν η τελευταία σκηνοθεσία του ιδιοφυούς σκηνοθέτη που πέθανε τον περασμένο Οκτώβριο σε ηλικία 68 ετών.
Ανελέητη, απέραντη μοναξιά
Μόλις αντικρίσαμε το σκηνικό του Ρισάρ Πεντουζί και είδαμε τις δούλες να σκουπίζουν βουβές το πάτωμα, πριν ηχήσουν οι πρώτες εμβληματικές νότες, καταλάβαμε ότι θα δούμε μια Ηλέκτρα διαφορετική από τις άλλες. Μια Ηλέκτρα που δεν αρχίζει να θρηνεί όταν δύει ο ήλιος, αλλά όταν ανατέλλει. Η μικρή αυτή αλλαγή του Σερό στο κείμενο του Χόφμανσταλ έδωσε καθαρότερα το στίγμα. Γιατί, σε αντίθεση με την πλούσια σε εμπειρίες Κλυταιμνήστρα, που δεν έχει καλές νύχτες, η Ηλέκτρα έχει απαρνηθεί την ίδια τη ζωή, χωρίς να έχει προλάβει να τη ζήσει ως γυναίκα. Ανελέητη, απέραντη μοναξιά συνοδεύει το μόνο πάθος της, να εκδικηθεί τον θάνατο του πατέρα.
Σαν πίνακες Ντε Κίρικο
Το σκηνικό, μια Ελλάδα απολιθωμένη αλλά διαχρονική που θύμισε, σε πολλούς, πίνακες του Ντε Κίρικο. Τεράστιοι γκριζόλευκοι τοίχοι, σκληρής γεωμετρίας, υψώνονται σε μια εσωτερική αυλή. Ισως να είναι και η αυλή ενός μεγαλοαστικού σπιτιού οπουδήποτε στον κόσμο, όπου θα παιχτεί η τραγωδία που θα ακολουθήσει. Ενα δράμα συνταρακτικό, που έχει σαν πηγές όχι μόνο τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή αλλά και τον Αμλετ του Σαίξπηρ και τον Φρόιντ. Οι θεωρίες μάλιστα του τελευταίου για την υστερία, τα όνειρα, τις σχέσεις παιδιών και γονιών, που διαγράφονται έντονα στο έργο, ώθησαν πολλούς σκηνοθέτες σε υπερβολές. Στη σκηνοθεσία του Πατρίς Σερό, κύκνειο άσμα και ίσως διαθήκη του, η εξέλιξη είναι απαλλαγμένη από τους παροξυσμούς και τα εξπρεσιονιστικά στερεότυπα που συνοδεύουν, πολλές φορές λανθασμένα, την ερμηνεία του έργου αυτού.
Οι ρίζες της αρχαίας τραγωδίας
Ο μεγάλος και συχνά εικονοκλάστης Σερό, μας χάρισε στη νεότητά του την, τότε, πρωτοποριακή και μέχρι σήμερα αξεπέραστη Τετραλογία του Βάγκνερ στο Μπαϊρόιτ το 1976 και τη ζοφερή Λούλου του Αλμπαν Μπεργκ στο Παρίσι το 1979, υπό τη μουσική διεύθυνση του Πιερ Μπουλέζ. Την εποχή της ωριμότητάς του, μας καθήλωσε με το εμπνευσμένο από τις τραυματικές μνήμες του Ντοστογέφσκι στη Σιβηρία «Σπίτι των Νεκρών» του Γιάνατσεκ.
Τώρα, στο κατώφλι του πρώιμου θανάτου του, αναζήτησε στην Ηλέκτρα του Ρίχαρντ Στράους τις ρίζες της αρχαίας τραγωδίας με έναν τρόπο βαθιά ανθρώπινο, στρογγυλεύοντας, όσο μπορούσε, τις γωνίες του καλού και του κακού. Στην Ηλέκτρα αυτή δεν υπάρχουν γυναικεία τέρατα. Οι ηρωίδες είναι ανθρώπινες, ακόμα και αυτή η Κλυταιμνήστρα, τυραννισμένες από την αδυσώπητη Υβρι.
Οι φωνές και η... ελληνική παρέμβαση
Η Ηλέκτρα βρήκε στη γερμανίδα σοπράνο Εβελιν Ερλίτσιος μια μοναδική, μουσικά και σκηνικά, ερμηνεύτρια. Ερπουσα ή όρθια, άγρια ή τρυφερή, με την απαράμιλλη σε έκταση, δύναμη και χρώμα φωνή της, δέσποσε, χωρίς διακοπή, επί ένα δίωρο στη σκηνή. Η μια-δυο αστοχίες της στις ψηλές νότες δεν είχαν την παραμικρή σημασία. Ηταν σαν μικρά δέντρα σε ένα τεράστιο, ρωμαλέο δάσος. Γι' αυτό και το κοινό την αντάμειψε με ένα ξέφρενο, παρατεταμένο χειροκρότημα. Η Αντριάνα Πιετσόνκα με την υπέροχη φωνή της ήταν μια ιδεώδης, ονειρεμένη Χρυσόθεμις. Η στενή φίλη του Σερό, Βάλτραουντ Μάγερ, στο λυκόφως της μεγάλης καριέρας της, παρά τις φωνητικές αδυναμίες της, μας έδωσε μια ανθρώπινη, σε ορισμένες μάλιστα στιγμές, συγκινητική Κλυταιμνήστρα, πολύ μακριά από τη φορτωμένη με κοσμήματα μέγαιρα που έχουμε συνηθίσει. Ισως γι' αυτό ο Σερό την απήλλαξε από τις υστερικές κραυγές του Lichter mehr Lichter! (Φώτα, περισσότερα φώτα!) που, κανονικά, ακολουθούν την οριστική ρήξη της με την Ηλέκτρα. Λεπτή, εύθραυστη φιγούρα, που σφάζεται στη σκηνή, μας έκανε να αισθανθούμε ότι η τιμωρία για το έγκλημα που διέπραξε ίσως να ήταν και υπέρμετρη .
Ο Ορέστης του Ρενέ Πάπε, επιλογή του νεαρού έλληνα casting director της Σκάλας, και από τον επόμενο μήνα της Οπερας του Παρισιού, Ηλία Τζεμπετονίδη, ήταν αναμφίβολα καλύτερος από τον πέτρινο Μίχαϊλ Πετρένκο της πρώτης παράστασης της παραγωγής στο Εξ Αν Προβάνς. Η πάντα συγκινητική συνάντησή του με την Ηλέκτρα στην οποία συμμετείχαν, για πρώτη φορά, και οι υπηρέτες, άφησε αριστοτεχνικά αναπάντητο το ερώτημα αν η Ηλέκτρα γιόρτασε που βρήκε στο πρόσωπο του Ορέστη τον χαμένο αδελφό της ή απλώς τον άνδρα που πρέπει να διαπράξει το έγκλημα .
Ο Βόταν του Σερό στο Μπαϊρόιτ του 1976, Ντόναλντ ΜακΑντάιρ, και ο Δρ Σεν της Λούλου του 1979, ενενηντάχρονος Φραντς Ματσούρα, στους ρόλους του υπηρέτη και του σωματοφύλακα του Ορέστη αντίστοιχα, ήταν ένα τρυφερό κλείσιμο του ματιού του Σερό στη φιλία και στη ζωή .
Ο Τομ Ραντλ ερμήνευσε με συγκράτηση και αξιοπρέπεια έναν, για πρώτη φορά, μη νευρωτικό Αίγισθο, ενώ η Ρομπέρτα Αλεξάντερ, ως τροφός που γαλούχησε την Ηλέκτρα, ήταν ιδιαίτερα συγκινητική στον μικρό αλλά σημαντικό ρόλο της.
Για μια άλλη φορά, η μουσική αυτή του Στράους μάς διαπέρασε σαν ξυράφι.
Στην υποδειγματική διεύθυνση της ορχήστρας του Εσα-Πέκα Σάλονεν, φάνηκε καθαρά η απόλυτη συνεννόηση, η ταύτιση με την αντίληψη του σκηνοθέτη. Ο αγαπημένος μαέστρος του Σερό, μετά την αποχώρηση του Μπουλέζ από την ενεργό δράση, διηύθυνε τα 100 όργανα της ορχήστρας με σπάνια διαύγεια, δύναμη αλλά και συγκράτηση, από την ανατριχιαστική ρε μείζονα της αρχής μέχρι τη σκοτεινή ντο μείζονα του τέλους. Ενός τέλους που δεν βρίσκει την Ηλέκτρα να σωριάζεται, αλλά όρθια, και τον Ορέστη να φεύγει από την πλαϊνή πόρτα για την επόμενη τραγωδία που επιφυλάσσει η ζωή .
(*) σ.σ. Θα μεταδοθεί στο ΤΕΙ Καστοριάς το Σάββατο 7 Μαΐου 2016 στις 19:55, υπό την ίδια διεύθυνση ορχήστρας, με την Nina Stemme (φωτογραφία κέντρο) στον ρόλο της Ηλέκτρας, την Waltraud Meier στον ρόλο της Κλυταιμνήστρας όπως και στην Σκάλα καθώς και την Adrianne Pieczonka ως Χρυσόθεμις, περισσότερα στο επόμενο φύλλο της ΟΔΟΥ, μαζί με το κουπόνι 1+1.
Ο κ. Τ.Κριεκούκης είναι πρέσβης ε.τ. Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο Βήμα στις 7.6.2014 και αναδημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 21 Απριλίου 2016, αρ. φύλλου 832.
Σχετικά: ΟΔΟΣ 1+1 για την Ηλέκτρα
Μου αρέσει ο τίτλος της ανάρτησης...
ΑπάντησηΔιαγραφήΤαμάμ (ελληνιστί means "ότι πρέπει!")
Aς τον αφιερώσουμε στην μεγάλη απελθούσα του Αυγούστου Μάρη Θεοδοσοπούλου [πολύν καιρό τώρα βρίσκεται μονίμως μια φράση της στην δεξιά στήλη του blog της ΟΔΟΥ...] κριτικό της λογοτεχνίας μας υψηλού αναστήματος.
Δείτε όσοι πιστοί το παρακάτω:
http://www.bookpress.gr/stiles/sintaktikon/mari-theodosopoulou-anthropos-horis-idiotites
ΝΩΝΤΑΣ ΤΣΙΓΚΑΣ
Στη Μάρη....
ΑπάντησηΔιαγραφή