18.9.16

ΡΩΜΥΛΟΥ ΜΑΝΤΖΟΥΡΑ: “Place du Gouvernement à Castoria”


ODOS EFHMERIDA R. MATZOURAS PLATEIA DAVAKI
ΟΔΟΣ 7.4.2016 | 830

Μια ζωγραφική απεικόνιση της Καστοριάς του 19ου αιώνα
και η ιστορική της τεκμηρίωση



Τον Φεβρουάριο του 2015 εκδόθηκε ένας τόμος για τη συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη, με συγγραφέα την πρώην επιμελήτρια του Μουσείου Μπενάκη κ. Φανή-Μαρία Τσιγκάκου. Η συλλογή Βαρκαράκη αφορά σχεδόν αποκλειστικά καλλιτεχνικά έργα με θέμα τον Φιλελληνισμό, όπως αυτός κυριάρχησε στους Ευρωπαϊκούς Καλλιτεχνικούς κύκλους κατά τον 19ο αιώνα, ιδιαίτερα δε μετά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης (1).

Το ενδιαφέρον του Ευρωπαϊκού κοινού για τους αγώνες των Νεοελλήνων, για τα τοπία και τα ερείπια της αρχαιότητας, έστρεψε πολλούς καλλιτέχνες στη δημιουργία έργων με τέτοια θέμα τα καθώς επίσης και με θέματα εμπνευσμένα από την Ανατολή –μέρος της οποίας αποτελούσε η υπόδουλη Ελλάδα- στα πλαίσια του εικαστικού και αισθητικού ρεύματος του Οριενταλισμού.

Όσον αφορά τη σημασία της συλλογής αυτής, η κ Τσιγκάκου αναφέρει ότι: "...με την άρτια ανθολόγηση φιλελληνικών καλλιτεχνημάτων, αναδεικνύει το εύρος δημιουργικότητας της φιλελληνικής θεματικής ενώ παράλληλα συγκροτεί ένα πολύτιμο σύνολο, ευρείας χρήσεως, για ειδικούς επιστήμονες και φιλότεχνους..."
(Φανή–Μαρία Τσιγκάκου Καλλιτεχνικέ εκδοχές του Φιλελληνισμού, Η συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαρακη Αθήνα 2015 σελ 31)

Ενώ λίγο παρακάτω επισημαίνει: "...Στους μελετητές της νεοελληνικής ιστορίας, τους οποίους απασχολεί -κυρίως- η εγκυρότητα των οπτικών μαρτυριών, το συγκεκριμένο καλλιτεχνικό σύνολο θα τους παροτρύνει προς μία διεύρυνση του πεδίου έρευνας". 
(ο.π. σελ 31)

Όλα αυτά θα μας ενδιέφεραν μόνο ως φιλότεχνους, αλλά σε μια συζήτηση με τον φίλο Πολιτισμιολόγο κ. Στέφανο Πασβάντη πληροφορήθηκα πως ένας από τους περιγραφόμενους πίνακες του εν λόγω έργου είχε τον τίτλο “Place du Gouvernement  à Castoria” Δηλαδή: “Πλατεία Διοικητηρίου στη Καστοριά”.

Φυσικά μετά από αυτή την πληροφορία ο τόμος βρέθηκε στα χέρια μου. Διαπίστωσα και εγώ ότι αυτός ήταν ο τίτλος του έργου και μάλιστα έφερε υπογραφή με το όνομα: Jules Laurens.

Με τη πρώτη ματιά ο πίνακας δεν θυμίζει κάτι οικείο. Άλλωστε και το συνοδευτικό κείμενο του βιβλίου, απλώς αναφέρει τον τίτλο του έργου στα Ελληνικά όπως και τις διαστάσεις του. Δυστυχώς η κ. Τσιγκάκου, που σε άλλους πίνακες αναπτύσσει εντυπωσιακές και λεπτομερείς περιγραφές και επεξηγήσεις, προφανώς λόγω της σπανιότητας του θέματος, για τον συγκεκριμένο πίνακα, δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει άλλες πληροφορίες.

Παρατηρώντας τον όμως προσεκτικότερα, μπορούμε να διαπιστώσουμε με έκπληξη πως απεικονίζει μια από τις πλέον άγνωστες περιοχές της παλιάς Καστοριάς, την περιοχή της Κεντρικής πύλης των οχυρώσεων του ισθμού της χερσονήσου εκεί που σήμερα βρίσκεται η πλατεία Δαβάκη.

Πρόκειται για μια απεικόνιση της μικρής πλατείας που υπήρχε στην εσωτερική πλευρά του πύργου της κεντρικής πύλης και οροθετείτο προς βορά από Μουσουλμανικό τέμενος γνωστό ως Σουλεϊμάν, Κουλέ, ή Τζαμί του Διοικητηρίου, προς νότο από την αρχή της σημερινής οδού Μητροπόλεως, δυτικά από τον τεράστιο όγκο του Βυζαντινού πύργου της πύλης και τέλος, ανατολικά από την είσοδο του κτιριακού συμπλέγματος του Σαχίν Μπέη που λειτουργούσε κατά καιρούς μαζί με το παρακείμενο κονάκι του Αράμ Μπέη ως Διοικητήριο της πόλης και του Καζά (2) της Καστοριάς κατ επέκταση.


Τοπογραφικό διάγραμμα της περιοχής της κεντρικής πύλης του διατειχίσματος στη θέση της πλατείας Δαβάκη* (σχέδιο Π. Τσολάκη).

1 Κουλέ τζαμί, 2 τεκές κεντρικής πύλης, 3 κονάκια Σαχίν μπέη, 4 κονάκια Αράμ μπέη (διοικητήριο), 5 μεντρεσές, 6 ταχυδρομικός και τηλεγραφικός σταθμός, 7 οθωμανική γεωργική τράπεζα, 8 φυλακές, 9 αστυνομικός σταθμός, 10 ημιτελές διοικητήριο ** Π. Τσολάκης, Η αρχιτεκτονική της παλιάς Καστοριάς, Επίκεντρο 2009, σελ. 216

* την περίοδο της δεκαετίας του 1910 ** στη θέση του βυζαντινού πύργου

Ο χώρος αυτός μας είναι σχετικά γνωστός από τους χάρτες του κτηματολογίου της πόλης καθώς επίσης και από τις δυο γνωστές πανοραμικές φωτογραφίες της Καστοριάς που χρονολογούνται στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου αντίστοιχα. Η εσωτερική όμως πλατεία με τις λεπτομέρειες ήταν άγνωστη.

Για την κρήνη για παράδειγμα γνωρίζαμε την ύπαρξη της από τον κτηματολογικό χάρτη και την καταγεγραμμένη πληροφορία πως με πήλινους σωλήνες το νερό μεταφερόταν από τη πηγή Μπουσμπουνάρι (3), στη κρήνη που υπήρχε στο πλάτωμα που περιγράφουμε (4).

Υπάρχει και η αφήγηση του Ι.Μπακάλη που μεταφέρει τα συναισθήματα ενός «ραγιά» Καστοριανού που αναγκάζεται να διαβεί -όπως όλοι οι πεζοί- μπροστά από τα σύμβολα ισχύος του δυνάστη, περιγράφοντας την ακριβή θέση της κρήνης...

"...προχώρησε ο Γιώργης κι όταν άκουσε τη βρύση που έτρεχε πλάι στο τζαμί αντίκρυ στις φυλακές δέθηκε η καρδιά του από φόβο..." 
(Η Καστοριά γύρω στα 1910 και πριν, Εφημ. Ορεστιάς, φ 470 (12/02/1956)



ODOS kastoria
Jules Laurens, Place du Gouvernement  à Castoria


Αυτό που βλέπουμε στο πίνακα, είναι στο βάθος της σύνθεσης το Κουλέ τζαμί με τον μιναρέ του, στα αριστερά ξύλινες κατασκευές, σαχνισιά και μπαλκόνια με αναρριχητικά φυτά.

Οι κατασκευές αυτές είτε στηρίζονται στο Βυζαντινό πύργο της πύλης ή πιθανότητα αποτελούν μέρος ενός αυτόνομου κτίσματος, ενδεχόμενα του «τεκέ της πύλης» γνωστού φιλολογικά και χωροθετημένου –εκ νέου- εκεί από τον καθηγητή κ. Π Τσολάκη.

Επίσης τη κρήνη, της οποίας τη μορφή βλέπουμε πρώτη φορά, ενώ στο βάθος δεσπόζει ο ψηλός πύργος των οχυρώσεων της πύλης, διαμορφωμένος σε πύργο ρολογιού, γνωστός μέχρι τώρα μόνο από την παλιότερη φωτογραφία της πόλης.

Έχει αξία να αναφέρουμε πως τέτοιου είδους δημόσια ρολόγια υπήρχαν στις περισσότερες πόλεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, δείχνοντας τη λεγόμενη «Τουρκική ώρα (5)» Σε πολλές περιπτώσεις όπως στη περίπτωση της Καστοριάς τα ρολόγια κατασκευάστηκαν σε προϋπάρχοντες πύργους οχυρώσεων Βυζαντινούς ή Οθωμανικούς.

Για την περίπτωση της Καστοριάς γνωρίζουμε πως ο πύργος του ρολογιού κατεδαφίστηκε από τις Οθωμανικές αρχές τις πόλης στα τέλη του 19ου αιώνα, υπήρχε τουλάχιστον στα 1891(6).

Για την χρονολογία ανέγερσης του δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες, ίσως για να μην το αναφέρουν οι περιηγητές Πουκεβίλ και Ληκ να μην είχε κατασκευαστεί μέχρι το 1806 (7).

Δεξιά στη ζωγραφική αποτύπωση της σύνθεσης και σε πρώτο πλάνο βλέπουμε ένα εντυπωσιακό πρόπυλο με ανοδική κλίμακα, καθώς υπάρχει υψομετρική διαφορά με τον εσωτερικό χώρο της αυλής λόγω κλίσης του εδάφους,. Κίονες στηρίζουν την ανωδομή που καταλήγει σε επιμελημένη οδοντωτή επίστεψη από πλίνθινες ζώνες .


Τμήμα πανοραμικής φωτογραφίας της Καστοριάς
των πρώτων ετών του 20ου αιώνα.

1 Βυζαντινός πύργος κεντρικής πύλης. 2 Κουλέ ή Σουλεϊμάν τζαμί. 3 Κονάκι και χαρέμι Σαχίν μπέϊ. 4 Μνημιακό πρόπυλο οθωμανικού διοικητηρίου. 5 Θέση του ζωγράφου και κατεύθυνση θέασης

Η ύπαρξη της πύλης αυτή τεκμηριώνεται από τη ψηφιακή επεξεργασία και τη μεγέθυνση της γνωστής επιζωγραφισμένης φωτογραφίας με την πανοραμική άποψη της πόλης των αρχών του 20ου αιώνα (8), λίγο πριν κατεδαφιστεί και στη θέση της ανεγερθούν οι Φυλακές οι οποίες είχαν ήδη ανεγερθεί τον Οκτώβριο του 1904 (9).

Παρόμοιας τεχνοτροπίας είναι η κιονοστοιχία της εσωτερικής αυλής του παρακείμενου Μενδρεσέ του Αχμέτ Πασά. Παρότι για τον Μενδρεσέ υπάρχει η πληροφορία πως έχει κατασκευαστεί στις αρχές του 18ου αιώνα, δεν μπορούμε με ασφάλεια να χρονολογήσουμε το εντυπωσιακό αυτό πρόπυλο, αφενός γιατί δεν σώζεται, για να μελετηθεί, αφετέρου γιατί η ίδια τεχνοτροπία χρησιμοποιείται από τα Βυζαντινά χρόνια μέχρι και τον ύστερο 19ο αιώνα.

Την όλη σύνθεση εμπλουτίζουν ανθρώπινες μορφές με Αλβανικές και Τουρκικές ενδυμασίες απεικονιζόμενοι κατά το Oριενταλιστικό καλλιτεχνικό ρεύμα, με χαρακτηριστικά γνωρίσματα του το ράθυμο ανατολίτη και η γραφικότητα της σύνθεσης.

Στη περίπτωση μας αυτό εννοείται με την χαλαρή διάθεση των μορφών που καπνίζοντας μακριές πήλινες πίπες και κουβεντιάζοντας καθισμένοι οκλαδόν απολαμβάνουν ένα καλοκαιρινό απόγευμα.


Koule tzami Kastoria
Τμήμα πανοραμικής φωτογραφίας της Καστοριάς
των πρώτων ετών του 20ου αιώνα)

1 Κουλέ ή Σουλεϊμάν τζαμί, 2 Πύργος διαμορφωμένος σε ρολόϊ 3 υστερο-οθωμανική κεντρική πύλη.

Η απεικόνιση αυτή είναι ελαιογραφία σε μουσαμά με διαστάσεις 48 x 28 εκ. πλαισιωμένη από επίχρυση κορνίζα ενώ ο δημιουργός του δείχνει να είναι εξαιρετικός γνώστης των χρωμάτων αλλά και των τριγωνικών συνθέσεων.

Αναλυτικά, οι διαγώνιες γραμμές του πύργου και των ξύλινων κατασκευών αριστερά και οι κατευθύνσεις των διαγωνίων του πρόπυλου, καθώς και η γραμμή του σκιασμένου και ηλιόλουστου χώρου δεξιά, κατευθύνουν αβίαστα και αρμονικά το βλέμμα, στη μέση της σύνθεσης. Εκεί όπου τέμνεται κάθετα από τον ψηλόλιγνο μιναρέ του τεμένους.


Η περιοχή που απεικονίζεται στην ελαιογραφία του J. Laurence την περίοδο του μεσοπολέμου.

Ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες: η κρήνη έχει «μετατραπεί» σε πυροσβεστικό κρουνό, το Κουλέ τζαμί λειτουργεί ως συμβολαιογραφείο του Μπατρίνου (ίσως το πιο εντυπωσιακό συμβολαιογραφείο στη χώρα), ο μιναρές έχει καθαιρεθεί, οπότε ο πελαργός έχτισε τη φωλιά του στην κορυφή του κεραμιδένιου τρούλου του τεμένους.

Η φωτογραφία της συλλογής Γ. Γκολομπία δημοσιευμένη στο βιβλίο του Π. Τσολάκη Η αρχιτεκτονική της παλιάς Καστοριάς, Επίκεντρο 2009


Ακόμα κι αν δεν γνωρίζαμε τον δημιουργό θα λέγαμε πως πρόκειται για έργο ενός ακαδημαϊκά καταρτισμένου καλλιτέχνη. Ο δημιουργός όμως μας είναι γνωστός από την υπογραφή αλλά και από την τεχνοτροπία και θεματολογία. Είναι ο Γάλλος ζωγράφος του 19ου αιώνα Jules Laurence.

Ο καλλιτέχνης αυτός (1825-1901) γεννήθηκε στο Carpentras της Γαλλίας και σπούδασε στη περίφημη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού. Στα 1845 επιλέγεται να συνοδεύσει τον διακεκριμένο και βραβευμένο με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής, Μηχανικό, Γεωλόγο και Εξερευνητή Xavier Hommaire de Hell, στο νέο του ταξίδι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Περσία.


Πορτρέτο του Jules Laurens με συριακή ενδυμασία
(Carpentras, musée Comtadin-Duplessis | fr.wikipedia.org) 


Το ενδιαφέρον της Γαλλίας για την Περσία προέκυψε όταν ο Σάχης της Περσίας ζήτησε Γαλλική στρατιωτική βοήθεια για να αντιμετωπίσει την Βρετανική επεκτατικότητα, λίγα χρόνια νωρίτερα. Μετά από πολλές περιπέτειες και κακουχίες οι δύο εξερευνητές φτάνουν στο Ισπαχάν όπου ο Hommaire de Hell εξαντλημένος πεθαίνει. Ο Jules Laurence με τη βοήθεια του Γάλλου πρέσβη, στέλνει τις σημειώσεις του Hommaire de Hell πίσω στη Γαλλία.

Με βάση αυτές τις σημειώσεις εκδίδεται ο 4ος τόμος του Atlas historique et scientifique, 1859 Voyage en Turquie Perse exécuté par ordre du gouvernement français pendant les années 1846, 1847 et 1848 par Xavier Hommaire de Hell, Paris, 1856-59 (10). Μαζί στέλνει και πάνω από χίλια σχέδια τοπίων, πόλεων, κατοίκων των περιοχών που περιδιάβηκαν.

Επιστρέφοντας πίσω στη Γαλλία, ο Jules Laurence εξελίσσεται σε έναν από τους πιο παραγωγικούς ζωγράφους του Οριενταλιστικού ρεύματος και από το 1850 έως και το 1891 δεν περνά χρόνος που να μην εκτίθενται έργα του στο ετήσιο κορυφαίο καλλιτεχνικό γεγονός του Παρισιού το περίφημο salon. Έργα του φιλοξενούνται σε πολλά μουσεία και συλλογές της Γαλλίας όπως το Musee de Orsay και το Μusse Fabre του Μονπελιέ κ.α.

Όσο ζούσε εξέδωσε δυο συγγραφικά έργα το: J. Laurens, Nazar-Andaz, Episode d’un voyage en Perse, Revue orientale et algérienne, 1853–54 και Jules Laurens: ouvrage illustré d'aprés les oeuvres de l'artiste Labande. Leon-Honore. Paris 1900.

Παραδόξως όμως και δημιουργώντας ένα μυστήριο, σε κανένα από τα συγγραφικά τους έργα, δεν προκύπτει ότι το δίδυμο των περιηγητών ή μεμονωμένα ο ζωγράφος να έχει περάσει από τη Καστοριά.

Στα βιβλία περιγράφεται το ταξίδι τους από τη Μασσαλία, στην Ιταλία, στη Κεφαλονιά, στον Πειραιά και τη Κωνσταντινούπολη, τα Ευρωπαϊκά και τα Ασιατικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας η Κασπία και η Περσία. Στην δε επιστροφή ο ζωγράφος μέσω Σμύρνης επιστρέφει κατευθείαν στη Γαλλία.


Η περιοχή (σημερινή πλατεία Δαβάκη) τον Οκτώβριο του 2015, που απεικονίζεται στην ελαιογραφία του J.Laurence (φωτό Ρ.Μ.).


Τον Σεπτέμβριο του 2015 βρισκόμενος στην Αθήνα, επισκέφτηκα τον ιδιοκτήτη του έργου στο διαμέρισμα-μουσείο του επί της Οδού Βασιλίσσης Σοφίας, προκειμένου να ζητήσω την άδεια δημοσίευσης αλλά και να συγκεντρώσω πληροφορίες για τον πίνακα.

Ο κ. Βαρκαράκης με δέχτηκε με ευγένεια και με ξενάγησε στην εξαιρετική του συλλογή. Δέχθηκε επίσης να δημοσιεύσω για αποκλειστικά επιστημονικούς λόγους φωτογραφίες του έργου και είχε την καλοσύνη να ποζάρει κάτω από τον πίνακα αυτό.

Δυστυχώς όμως οι πληροφορίες που είχε για τον συγκεκριμένο πίνακα ήταν ελάχιστες. Αποκτήθηκε –όπως μου είπε-μαζί με πολλά αλλά έργα, από κάποιο παλαιοπωλείο του Παρισιού, όχι από τον ίδιο αλλά από ανθρώπους που έψαχναν κατ’ εντολή του πίνακες με φιλελληνικά θέματα.

Έχουμε λοιπόν ένα μυστήριο για το οποίο μέχρι στιγμής μπορούμε να εικάσουμε τα εξής:

Ο Jules Laurence είτε πραγματοποίησε και άλλο ταξίδι στην «Ανατολή» πέρα απ αυτό που περιέγραψε εγγράφως, σκιτσάρισε με μολύβι το θέμα και το μετέφερε σε ελαιογραφία στο εργαστήριο του αργότερα, είτε τους μήνες που διέμεινε στην Κωνσταντινούπολη πραγματοποίησε κάποιο ταξίδι στο εσωτερικό της χώρας που δεν καταχώρησε στο βιβλίο που εκδόθηκε. Είναι επίσης άγνωστο αν ο ζωγράφος δημιούργησε και άλλους πίνακες με θέματα από τη Καστοριά και τη περιοχή της.

Το σκίτσο μπορεί έγινε από κάποιον άλλο περιηγητή-καλλιτέχνη και αγοράστηκε από τον Jules Laurence στη Γαλλία καθώς αυτός εξέθετε έργα για δεκαετίες και τα δικά του θέματα με τοπία της Ανατολής είχαν εξαντληθεί. Για αυτή την υπόθεση γνωρίζουμε σχεδόν όλους όσους πέρασαν από τη περιοχή της Καστοριάς τον 19ο αιώνα.

Από αυτούς έχουμε ένα πρόχειρο σκίτσο ενός καστοριανού καραβιού από τον Άγγλο αξιωματικό William Leak to 1805 (11). Αργότερα η Mary Adelaide στα 1860, παρότι επισκέφτηκε την Καστοριά και σχεδίασε πολλές απόψεις των περιοχών που επισκέφτηκε στα Βαλκάνια, δεν μας άφησε κάποιο γνωστό σχέδιο της από την Καστοριά. Μπορεί κάποιος από τους περιηγητές ή μέλη της ακολουθίας τους να δημιούργησαν κάποιο αδημοσίευτο σχέδιο.

Έχουμε εν τέλει από τη μια μεριά ένα ενυπόγραφο έργο, χωρίς όμως, με τα μέχρι τώρα γνωστά στοιχεία να τεκμηριώνετε η παρουσία του ζωγράφου στη πόλη.

Από την άλλη όμως ο ζωγράφος παριστάνει απολύτως ρεαλιστικά μια περιοχή της Καστοριάς όπου για ότι απεικονίζει έχουμε παράλληλη τεκμηρίωση. Ακόμη δε και οι ενδυμασίες των εικονιζόμενων μορφών συνηγορούν για τη χρονολόγηση του έργου κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 19ου αιώνα.


Ο κ. Μιχάλης Βαρκαράκης, ανάμεσα σε αντικείμενα της συλλογής του στην οικία του στην Αθήνα. Στην μέση και πάνω, σε επίχρυση κορνίζα η ελαιογραφία του J. Laurence με τίτλο «Place du Gouvernement à Castoria” (φωτό Ρ. Μ.)


Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε πως οι γνώσεις μας εμπλουτίζονται για μια άγνωστη μα τόσο σημαντική περιοχή της παλιάς Καστοριάς που είναι και μια από τις ελάχιστα ή καθόλου αναγνωρίσιμες περιοχές της πόλης σε σχέση με την εικόνα που παρουσίαζε στο παρελθόν.

Η περιοχή αυτή της κεντρικής πύλης με την διαδοχική κλιμάκωση των οχυρωματικών κατασκευών και τη φυσική κλίση του εδάφους αποτελούσε το σημαντικότερο τοπόσημο της Καστοριάς δίνοντας της και το όνομα με το οποίο την αποκαλούσαν για αιώνες: Κάστρο.

Καθώς δε η περιοχή αυτή αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της πόλης, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν το πρώτο θύμα του πολεοδομικού εκσυγχρονισμού, όπως αυτός εκφράστηκε από τις Τοπικές αρχές, Οθωμανικές ή Ελληνικές (12).

Εμείς ας αρκεστούμε σε αυτή τη ζωγραφική αποτύπωση της «Place du Gouvernement» που ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας με γραφικότητα και παραστατικότητα χάρη στο πινέλο ενός σπουδαίου ζωγράφου.

Ο οποίος δε μας χάρισε μόνο αυτή τη ζωντανή στιγμή μιας εντελώς χαμένης εικόνας του αστικού μας παρελθόντος, αλλά κατέταξε την Καστοριά σε μια από τις ελάχιστες πόλεις της Μακεδονίας, με την τύχη και το προνόμιο να αποτελούν θέμα ζωγραφικής απεικόνισης κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 19ου αιώνα.

Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι οι άλλες πόλεις (Θεσσαλονίκη και Καβάλα) ήταν και είναι πολυσύχναστα λιμάνια με εύκολη πρόσβαση, ενώ η Καστοριά είναι πόλη της ορεινής ενδοχώρας, έχει τη δική του πολλαπλή σημασία.



Παραπομπές:
1. Είναι χρήσιμο να αναφέρουμε πως η συλλογή Βαρκαράκη αριθμεί τριακόσια τέσσερα έργα, εκ των οποίων ενενήντα δύο είναι πίνακες.
2. Αντίστοιχο του Νομού κατά την Οθωμανική περίοδο
3. Buz peinar-παγωμένη πηγή στα Τούρκικα
4. Π.Τσολάκης, Η Αρχιτεκτονική της παλιάς Καστοριάς, Επίκεντρο Θεσσαλονίκη 2009 σελ 206
5. Αιμιλία Στεφανίδου, «Το ρολόι της πόλης στην Ελλάδα την περίοδο της Τουρκοκρατίας», ΟΡΙΟΝ τιμητικός τόμος στον καθηγητή Δ.Φατούρο, Τεύχος Β Θεσ/νικη 1999 σελ 435
6. Οθωμανικές επετηρίδες ¨Salname¨του Βιλαετίου Μοναστηρίου, Α.Ιορδάνογλου τόμος 29 ΚΘ Μακεδονικά 1992-93.
7. Φραγκίσκος Πουκεβίλ, Ταξίδι στη Δυτική Μακεδονία, Άνοιξη 1806, καθώς και William Martin Leak, Travel to northern Greece.
8. Η ψηφιοποίηση και ο καθαρισμός πραγματοποιήθηκαν από τον φωτογράφο κ. Μάνο Σινόπουλο τον οποίο και ευχαριστώ.
9. Όπως αναφέρει ο σύντροφος του Παύλου Μελά Γιώργος Βολάνης …Παρεδόθημεν και μετεφέρθημεν εις τας φυλακάς Καστοριάς... Σταύρος Καρκαλέτσης ¨Πάυλος Μελάς το σύμβολο του Μακεδονικού αγώνα Περιοδικό Ιστορικά θέματα τεύχος 22 σελ 19.
10. Τα βιογραφικά στοιχεία τόσο του ζωγράφου όσο και του εξερευνητή είναι από την διαδικτυακή έκδοση της Εγκυκλοπαίδειας” Iranica” http://www. iranicaonline.org/
11.   William Leake,Travels in Northern Greece, Vol 1 London 1835 σελ.326
12. Π.Τσολάκης, Πολεοδομικές και Αρχιτεκτονικές έρευνες στην Καστοριά, University Studio Press Θεσ/νικη 1996, σελ 32-35.

Βιβλιογραφία:
-Γιάννης Ρούσκας, Το Καστοριανό Καράβι, Αθήνα 1997.
-ΟΡΙΟΝ, Τιμητικός τόμος στον καθηγητή Δ.Φατούρο, ΑΠΘ Θεσ/νικη 1999.
-Π.Τσολάκης, Η αρχιτεκτονική της παλιάς Καστοριάς, Επίκεντρο 2009 Θεσ/νικη.
-Π Τσολάκης, Πολεοδομικές και Αρχιτεκτονικές έρευνες στη Καστοριά, University Studio Press Θεσ/νικη 1996.
-Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, Καλλιτεχνικές εκδοχές του Φιλελληνισμού, Αθήνα 2015.
-Χ.Χρήστου, Η Ευρωπαϊκή ζωγραφική το 19ο αιώνα, Βάνιας Θεσ/νικη 1993.
-Π.Τσαμίσης, Η Καστοριά και τα μνημεία της, Αθήνα τύποις Αλευροπούλου 1949.
-Α.Ιορδάνογλου, Οθωμανικές επετηρίδες ¨Salname¨του Βιλαετίου Μοναστηρίου, τόμος 29 ΚΘ Μακεδονικά 1992-1993.
-Φ.Πουκεβίλ,Ταξίδι στη Δυτική Μακεδονία, Άνοιξη του 1806. Αφοι Κυριακίδη Θεσ/νικη (.)
-Περιοδικό Ιστορικά Θέματα τεύχος 22.
-William Leake,Travels in Northern Greece ,Vol 1 London 1835.
-Mary Adelaide Walker, Through Macedonia to the Albanian Lakes, London 1864.
-J. Laurens, Nazar-Andaz, Episode d’un voyage en Perse, Revue orientale et algérienne, 1853–54.
-Atlas historique et scientifique, 1859 Voyage en Turquie Perse exécuté par ordre du gouvernement français pendant les années Vol IV 1846, 1847 et 1848 par Xavier Hommaire de Hell, Paris, 1856-59.
-Jules Laurens, Ouvrage illustré d'aprés les oeuvres de l'artiste.
Labande, Leon-Honore. Paris 1910.


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 7 Απριλίου 2016, αρ. φύλλου 830.


Σχετικά: Λόγος & Αντίλογος Ρ. Μαντζούρας

5 σχόλια:

  1. Το λουλουδάκι του μπαξέ18/9/16

    Εξαιρετικά εμπεριστατωμένη η εργασία του κ. Ρωμύλου Μαντζούρα! Αληθινό διαμάντι στις σελίδες της "ΟΔΟΥ"!
    Συγγνώμη εάν φαίνεται υπεβολικός ενθουσιασμός εκ μέρους μου, αλλά στην εποχή του "άρπα-κόλλα" όλο και πιο σπάνια πια βλέπουμε καρπούς πραγματικά μεθοδικής έρευνας και ιστορικής τεκμηρίωσης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ανώνυμος18/9/16

    Πραγματικα ξεχωριστο κειμενο

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Athena18/9/16

    Για άλλη μια φορά ο κύριος Ρωμύλος Μαντζούρας μας εξέπληξε θετικά. Συγχαρητήρια!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ευχαριστώ πολύ για τα εγκωμιαστικά σχόλια και την "ΟΔΟ" για τη φιλοξενία. Η έρευνα του παρελθόντος της Καστοριάς είναι γεμάτη ευχάριστες εκπλήξεις. Για το μέλλον φοβάμαι, ειδικά μετά την κατάρρευση άλλου ενός σπουδαίου αρχοντικού χάρη στη απερίγραπτη μας απάθεια...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Π.Ζ.20/9/16

    Θερμά συγχαρητήρια στον κ. Ματζούρα, που εν τω μέσω της «απερίγραπτης απάθειάς μας», μάς δίνει στιγμές ελπίδας. Θυμάμαι και το Μαθιουδάκη και τόσα άλλα... Λίγοι Καστοριανοί έμειναν, που είναι άξιοι συνεχιστές. Σε αυτήν την ΟΔΟ, πορευόμαστε μαζί σας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ