ΧΑΡΙΛΑΟΥ Γ. ΓΚΟΥΤΟΥ: Το χωριό Μπορμποτσικό (Επταχώρι), 1530-1913 [II]

 

ΟΔΟΣ 22.9.2022 | 1141

Γ.- Περίοδος 1530-1790

1. 

Ὀθωμανικό φορολογικό κατάστιχο τοῦ 1530 περιέχει καί τό Βιρμπιτσκό (Μπορμποτσικό) μεταξύ τῶν οἰκισμῶν τοῦ καζᾶ τοῦ Astin (μετέπειτα τῆς Χρούπιστας) καί ἀναφέρει ὅτι οἱ κάτοικοί του εἶναι χριστιανοί, διαιροῦνται σέ 94 οἰκίες ἐγγάμων καί σέ 38 οἰκίες ἀγάμων (σύνολο φορολογικῶν οἰκιῶν 132) καί βαρύνονται μέ τιμαριωτικό φόρο 8.403 ἄσπρων (ὀθωμανικῶν νομισμάτων). Σέ γειτονικά χωριά οἱ φορολογικές οἰκίες ἦσαν: Κριμίνι 41, Πετρίτσι 21, Ζουπάνι 173, Ζούζουλη 48, Σλάτινα 98, Βίσανσκο 79 [16].

Τό 1568, σέ φορολογικό κατάστιχο τοῦ καζᾶ τῆς Κορυτσᾶς καί τοῦ ναχιγιέ τῆς Χρούπιστας, γράφτηκαν τά ἑξῆς γιά τό Μπορμποτσικό: Εἶναι τιμάριο (χάσι) τοῦ σουλτάνου, καί προγενέστερα ἑνός σπαχῆ, οἱ κάτοικοί του εἶναι χριστιανοί, διαιροῦνται σέ 62 οἰκίες ἐγγάμων καί σέ 14 οἰκίες ἀγάμων (σύνολο φορολογικῶν οἰκιῶν 76) καί βαρύνονται μέ συνολικό φόρο 2.000 ἄσπρων γιά καλλιέργειες, γιά προϊόντα σιτηρῶν, μελισσοκομίας καί κάνναβης, γιά παραγωγή χοίρων καί ἀχύρου, γιά ἀγορά κρασιοῦ, γιά ἀποθήκευση προϊόντων, γιά ἀπόκτηση τίτλων ἔγγειας ἰδιοκτησίας καί γιά τήν τέλεση τῶν γάμων. Οἱ φόροι γειτονικῶν οἰκισμῶν ἦσαν: Κριμίνι 2.000, Πετρίσι 1.500, Ζουπάνι 18.000, Σλάτινα 3.000, Βίσανσκο 5.000 [17].

2. 

Νοτιοανατολικῶς τοῦ χωριοῦ (5 χιλιόμ.), βρίσκεται ἡ μονή Ἁγίου Γεωργίου. Τό καθολικό της, σύμφωνα μέ ἐπιγραφές ἐπί τοίχων του, «ἐγέρθη καί ἀνεκαινίσθη» τό 1625 μέ δαπάνες τριῶν μοναχῶν καί ἱστορήθηκε σταδιακά κατά τά ἔτη 1625, 1632 καί 1638. Πλησίον του σώζονται ἕνα ναΰδριο τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου πού κτίσθηκε τό 1639 κατά μία ἀμφισβητούμενη πληροφορία τοῦ 1899 καί ἕνα ναΰδριο τοῦ Ἁγίου Ὀνουφρίου πού κτίσθηκε τό 1665 μέ δαπάνες τριῶν μοναχῶν [18]. Στήν μονή τό 1797 ὑπῆρχε ἕνας «ὀντᾶς» (δωμάτιο φιλοξενίας), στόν ὁποῖο τό 1722 διέμεινε ο Ζωσιμᾶς πού διετέλεσε ἀρχιερέας τοῦ Σισανίου καί ἀρχιεπίσκοπος τῆς Ἀχρίδας. Σώζονται τρία ἐπιτραχήλια κεντητά, μέ ἐπιγραφές «1661 Διονυσίας μοναχῆς», «1668 Μαρούλας» καί «1687 Μαρούλας-Ζωσιμᾶ ἱερομονάχου», καθώς καί ξυλόγλυπτο τέμπλο χρονολογούμενο στόν 17ο αἰώνα [19].

3. 

Ἐνθύμηση τοῦ 1651, γραμμένη σέ ἐκκλησιαστικό βιβλίο τῆς μονῆς, ἀναφέρει ὅτι τότε διετέλεσε στό χωριό ἱερέας καί δάσκαλος ὁ Σαμουήλ. Χωριανοί ἦσαν καί οἱ ἑξῆς τουλάχιστον ἁγιογράφοι: ὁ Ἠλίας «ἐκ χώρας Βυρπιτζικοῦ» πού τοιχογράφησε τό 1658 τό καθολικό τῆς μονῆς Σπηλαίου Γρεβενῶν μαζί μέ τόν Ζερματινό Μιχαήλ, ὁ «Νεόφυτος ἱερομόναχος Πορπουτζιώτης» πού ἱστόρησε ναό στό Κριμίνι τό 1778 καί ὁ «Δημήτριος Μπορμπουτζιώτης»  πού ἱστόρησε τήν μονή Ζηκόβιστας τό 1785 μαζί μέ τόν Χιονιαδίτη Μιχαήλ [20].

Μοναχοί τοῦ Ἁγίου Τάφου πού διενεργοῦσαν ἐράνους στόν ἑλλαδικό χῶρο τό 1660 ἐπισκέφθηκαν καί 8 οἰκισμούς τῆς Δυτ. Μακεδονίας, μεταξύ τῶν ὁποίων τήν «χώρα Βορμποτζικό εὐλογημένη» (28 Ὀκτωβρίου, μέ χιόνι) καί τήν «χώρα Κριμίνι» (18 Ὀκτωβρίου). Στόν ἔρανο συνεισέφεραν 16 οἰκογένειες τοῦ Μπορμποτσικοῦ, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ 8 ἀνῆκαν σέ ἱερεῖς, δύο δέ χορηγοί γράφηκαν ὡς Μανοήλ γιός ἱερέως καί Στάνο ἱερέας (ἴσως ἔχουν σχέση μέ τόν ἀναφερθέντα παραπάνω ἱερέα Σαμουήλ). Στό Κριμίνι συνεισέφεραν 13 οἰκογένειες, ἐκ τῶν ὁποίων 8 ἀνῆκαν σέ ἱερεῖς [21]. Ὑπῆρχε τότε στό Μπορμποτσικό καί ἐνοριακός ναός τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, ὁ ὁποῖος τό 1914 ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό ἐνοριακό ναό τοῦ χωριοῦ [22].

4. 

Ἡ «εὐλογημένη χώρα» εὐημεροῦσε μέχρι τό 1665 περίπου, ἐνῶ ἔκτοτε, σύμφωνα μέ τήν τοπική παράδοση, ἐδεινοπάθησε ἀπό αὐθαιρεσίες Ἀλβανῶν, ἀπό ἐπιδημίες κ.ἄ., γι’αὐτό ὑποβλήθηκε σέ ἔμμισθη προστασία μπέηδων, ἡ ὁποία ὅμως μετά τό 1769 ἦταν ἀναποτελεσματική [23]. Ἐλλείψει εἰδικῶν μαρτυριῶν, ὑποθέτω ὅτι μέχρι τό 1790 συνέβησαν καί στό Μπορμποτσικό περιστατικά παρόμοια μέ ἐκεῖνα πού γνωρίζομε ὅτι συνέβησαν σέ γειτονικές του περιοχές, ὅπως εἶναι τά ἀκόλουθα: Μετά τό 1620, πολλά χωριά τοῦ Γράμμου καί τοῦ Βοΐου ἐδεινοπάθησαν κατά περιόδους ἀπό ἐπιδημίες καί ἀπό ἐπιδρομές Ἀλβανῶν μπέηδων, οἱ ὁποῖοι ἀπαιτοῦσαν νά γίνουν τσιφλικάδες τους ἤ ἔμμισθοι προστάτες τους καί λήστευαν ἤ κατέστρεφαν τά ἀνθιστάμενα χωριά, γι’ αὐτό μερικοί κάτοικοί τους μετοίκησαν. Στό βόρειο τμῆμα τῆς ἐπαρχίας Κόνιτσας, τό 1669 ἐρημώθηκαν λόγω πανούκλας 7 τουλάχιστον χωριά, κατά δέ τήν περίοδο 1690-1730 κακοποιήθηκαν ἀπό Ἀλβανούς 5 τουλάχιστον χωριά καί μετοίκησαν πολλοί κάτοικοί τους, συνέβη δέ τό ἴδιο καί κατά τά ἔτη 1760-1785 ὡς πρός δέκα χωριά. Κατά τά ἔτη 1769-1790 κακοποιήθηκαν καί ἐρημώθηκαν ἡ Μοσχόπολη, ἡ Γράμμουστα, τό Λινοτόπι κ.ἄ., κατά δέ τό 1774 ἕνα ἀσκέρι 3.000 Ἀλβανῶν ἔλαβε χρήματα ἐκβιαστικῶς ἀπό τό Ζουπάνι καί ἀπό τό Κωστάντσικο, ἔκαψε τό Κριμίνι καί τήν Λούβρη καί ἅρπαξε χιλιάδες ζῶα ἀπό τά γύρω χωριά [24].

Δ.- Ἐπί Ἀλῆ πασᾶ, 1790-1822

Ὁ Ἀλῆ πασᾶς  ἀπέκτησε τό πασαλίκι τῶν Ἰωαννίνων τό 1788, ὑπέταξε τούς τοπάρχες τῆς ἐπαρχίας Κόνιτσας καί τῆς νότιας Ἀλβανίας τό 1789 (ἔγιναν σφοδρές μάχες στήν περιοχή μεταξύ τῆς Κορυτσᾶς καί τῆς Καστοριᾶς), καταδίωξε ἤ ἀμνήστευσε τούς ληστές, μεταρρύθμισε τήν διαίρεση τῶν δερβενιῶν σέ κόλια καί συντηροῦσε μικρά στρατιωτικά σώματα κατά τόπους [25].

Στόν καζά τῆς Κόνιτσας, στόν ὁποῖο ἀνῆκε καί τό Μπορμποτσικό, στρατιωτικός ἀξιωματικός ἦταν ὁ Ὀσμάν ἀγᾶς καί δερβέναγας ὁ Μεχμέτ μπέης Φράσιαλης μέ 30 ὁπλίτες του, ὁ ὁποῖος ὅμως δέν προσπάθησε μέ ζῆλο νά παύσει τίς ληστεῖες καί τίς ζωοκλοπές τῶν Ἀλβανῶν, γι’ αὐτό ὁ Ἀλῆς τό 1814 διόρισε ὡς γενικό δερβάναγα τῶν περιοχῶν Κόνιτσας καί Χρούπιστας τόν χωριανό Δῆμο Ντόσα μέ 150 ὁπλίτες. Ὁ Ἀλῆς πλήρωνε τούς μισθούς τῶν ὁπλιτῶν, καθώς καί ἑνός γιατροῦ τους καταγόμενου ἀπό τήν Πρεμετή, καί ἐδώρισε στόν Ντόσα ἕνα σπαθί. Ὁπλίτες τοῦ Ντόσα, χωρισμένοι σέ 5 ὁμάδες ἀνά 20, ἐπιτηροῦσαν τίς ἑξῆς περιοχές: Φιτόκου, Πριάσοπου-Ἀρένας, Μπορμποτσικοῦ, Γκορούσιας καί Ρέντας καί ἐξόντωσαν τούς ληστές καί τούς ζωοκλέφτες ἐντός ἔτους [26].

Ὁ Ἀλῆς τό 1812 προσέλαβε ὡς γραμματικό ἁρμόδιο γιά τήν ἀλληλογραφία του μέ τήν περιοχή τῆς Χρούπιστας τόν μορφωμένο χωριανό Νικ. Γκολέτση. Τό 1814 ζήτησε ἀπό τόν προεστό τοῦ χωριοῦ Γκαβομιχάλη νά τοῦ δοθεῖ ὡς δῶρο ἀπό τό χωριό ἕνα οἰκόπεδο γιά νά κτίσει ἐκεῖ κατοικία του, ἑτοίμασε δέ τό σχετικό συμφωνητικό καί ὁ προεστός τό ὑπέγραψε χωρίς νά τό διαβάσει. Ὅμως τό συμφωνητικό ἔγραφε ἐπιπρόσθετα ὅτι τό χωριό θά πληρώνει στόν Ἀλῆ 12.000 ἐτησίως ὡς ἀγαλίκι, δηλαδή ὡς ἀμοιβή γιά τήν προστασία πού θά παρεῖχε δῆθεν στό χωριό. Ἡ κατοικία του (κούλια) κτίσθηκε στό χωριό. Τό 1817 ἀπαίτησε ἀπό τούς προεστούς νά τοῦ ἐξοφλήσουν τό ἀγαλίκι, ἀλλά ἐκεῖνοι ἀπάντησαν ὅτι τό ἀγαλίκι, ἄν ὀφείλεται, πρέπει νά βαραίνει ὅλα τά χωριά τῆς περιοχῆς. Ὁ Ἀλῆς, μετά ἀπό τρεῖς ἀποτυχημένες προσπάθειες κατάληψης τοῦ χωριοῦ ἀπό τόν Ὀσμάν ἀγᾶ καί τόν Μεχμέτ μπέη, ἀπέλυσε τόν γραμματικό Γκολέτση καί διέταξε νά πυρποληθεῖ τό χωριό. Ἐνθύμηση γραμμένη σέ βιβλίο τῆς μονῆς τῆς Λιτονιάβιστας τῆς Κόνιτσας λέει: «Θήμηση οταν  ο βεζήρης ἔκαψε το πουρπουτζηκό ἐν ετη 1820 Ιουλίου 14 ημέρα τετράδη».  Τήν 28.10.1820 ὁ Ὀσμάν ἀγᾶς συνέλαβε καί ἀπεκεφάλισε τόν Ντόσα, ἐνῶ τά συλληφθέντα τρία παλληκάρια του δραπέτευσαν [27].

Ὁ Κώστας Γραμματικός ἤ Βουρμπιανίτης, μέλος τῆς Αὐλῆς τοῦ Ἀλῆ πασᾶ, ἐδάνεισε: τό 1814 στόν Ἀναγνώστη Γκαβομιχάλη 900 γρόσια, τό 1816 στόν Γκαβομιχάλη, στόν Σπανό καί στά παιδιά τοῦ Κουρσουμπλή 300 γρ. γιά νά πληρώσουν «τό Παλαιοκρίμινι χειμαδιόν», τό 1816 καί τό 1819 στήν κοινότητα Μπορμποτζικοῦ 576 γρ. καί 1033 γρ. ἀντιστοίχως, ἦταν δέ μισθωτής (ἰλτιζαμτζής) εἴσπραξης τῶν καθυστερουμένων φόρων τοῦ χωριοῦ, μαζί μέ τόν Κώστα Σούρλα (Πυρσογιαννίτη) καί τόν Σπύρο Ράκο [28].

- συνεχίζεται -

16. Γκέκας/Ζήκας, ὅ.π. 25-28.

17. Αὐτόθι, 63, 75, 61, 79, 46, 48, 51.

18. Τό πρῶτο ναΰδριο ἴσως ἦταν ἀρχικῶς μετόχι τῆς γειτονικῆς μονῆς τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου τοῦ χωριοῦ Ζώνης (Ζάντσκου), στῆς ὁποίας τήν θέση (Παλιοκρίμινι) ὑπῆρξε μονή ἱδρυθεῖσα τό ἔτος 972 (βλ. Δάρδας, ὅ.π. 256, 259-266, 277-279, Πολύβιος, ὅ.π. 35-44).

19. Δάρδας, ὅ.π. 267, 278, 273, Πολύβιος, ὅ.π. 37, 43, Τσίγκαλος, ὅ.π. 129-131, 134.

20. Βλ. κατά σειρά: Τσίγκαλος, ὅ.π. 141, Πολύβιος, ὅ.π. 43 καί 44, σημ. 3 καί 16, Δάρδας, ὅ.π. 276-277, 315-316.

21. Χ. Πατρινέλης, εἰς Μεσαιωνικά καί Νέα Ἑλληνικά, τ. 1996 101, 107, 106.

22. Τσίγκαλος, ὅ.π. 131.

23. Πρβλ. Τσίγκαλος, ὅ.π. 25-30.

24. Ἀπ. Βακαλόπουλος, Ἱστορία τῆς Μακεδονίας, 1992 190, 193, 278-281, 295, Τσότσος, ὅ.π. 432-437, Γκοῦτος, ὅ.π. τ. Β΄ 58-60, τ. Α΄ 205-207, 326-329, Ἀ. Γιομπλάκης, εἰς Μακεδονικά, τ. 1968 60.

25. Γκοῦτος, ὅ.π., τ. Α΄ 290, 405-407, 325, 330.

26. Ἀνωτ. ὑπό Β 2, Τσίγκαλος, ὅ.π. 32-40.

27. Τσίγκαλος, ὅ.π. 33, 38, 40-52, Ἀν. Εὐθυμίου, εἰς Κόνιτσα, τχ 68/1967.

28. Εὐρ. Σούρλας, εἰς Ἠπειρ. Χρονικά, τ. 1938 33.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 22 Σεπτεμβρίου 2022, αρ. φύλλου 1141.

Σχετικά:

• ΧΑΡΙΛΑΟΥ Γ. ΓΚΟΥΤΟΥ: Το χωριό Μπορμποτσικό (Επταχώρι), 1530-1913 [I]
• ΧΑΡΙΛΑΟΥ Γ. ΓΚΟΥΤΟΥ: Το χωριό Μπορμποτσικό (Επταχώρι), 1530-1913 [III]