ΧΑΡΙΛΑΟΥ Γ. ΓΚΟΥΤΟΥ: Το χωριό Μπορμποτσικό (Επταχώρι), 1530-1913 [I]

 

ΟΔΟΣ 15.9.2022 | 1140

Α.- Οἰκιστικό περιβάλλον καί οἰκωνύμιο τοῦ χωριοῦ

Τό Ἑπταχώρι 'βρίσκεται στό νοτιότερο τμῆμα τοῦ νομοῦ Καστοριᾶς, κοντά στά σύνορα πού χωρίζουν τόν νομό Καστοριᾶς ἀπό τῆν ἐπαρχία Κόνιτσας καί κοντά στήν συμβολή τῶν δύο ἀρχικῶν κλάδων τοῦ Σαραντάπορου, ὁ ὁποῖος διασχίζει τήν ἐπαρχία Κόνιτσας και χύνεται στόν Ἀῶο.

Γειτονεύει ἀνατολικῶς μέ τά χωριά Βυθός (πρώην Ντόλος) καί Πεντάλοφος (πρ. Ζουπάνι) τῆς Κοζάνης, νοτίως μέ τήν Ζούζουλη τῆς Καστοριᾶς καί μέ τῆν Φούρκα τῆς Κόνιτσας, δυτικῶς μέ την Δροσοπηγή (πρ. Κάντσικο), Πλαγιά (πρ. Ζέρμα) καί Λυκόρραχη τῆς Κόνιτσας καί βορείως μέ τήν Χρυσή (πρ. Σλάτινα), τό Πευκόφυτο (πρ. Βίσανσκο) καί Κυψέλη (πρ. Ψέλιτσκο) τῆς Καστοριᾶς και μέ τό ὄρος Βόιο ἤ Ρουσοτάρι. Τό Ἑπταχώρι καί τά προαναφερθέντα χωριά τῆς Καστοριᾶς καί τῆς Κοζάνης ἔχουν καταγραφεῖ σέ δύο φορολογικά κατάστιχα τοῦ 1530 καί τοῦ 1568 [1].

Στίς πιό παλιές γνωστές μας ἱστορικές πηγές, τό Ἑπταχώρι προσδιορίσθηκε μέ τά ἑξῆς οἰκωνύμια: α) Βιρμπιτσκό, σέ ὀθωμανικό φορολογικό κατάστιχο τοῦ ἔτους 1530. β) Μπορμποτσικό, σέ ὀθωμανικό φορολογικό κατάστιχο τοῦ 1568. γ) Βουρπησκό, στόν κώδικα τῆς μονῆς Ζάβορδας Γρεβενῶν, γιά κάποιο ἀπό τά ἔτη 1534-1692. δ) Βυρπιτζικό, σέ ἔγγραφο τοῦ 1658 στήν μονή Σπηλαίου Γρεβενῶν. ε) Βορποτζικό, σέ Ἱεροσολυμικό κώδικα τοῦ 1660. στ) Μπουρμπουτσό, σέ δημοτικό τραγούδι γιά τόν καπετάν Τότσκα πού ἔδρασε κατά τά ἔτη 1750-80: «Βοήθ’ Ἁϊ-Λιά τοῦ Μπουρμπουτσοῦ κι’ ἀπό τήν Σαμαρίνα…». ζ) Μπορμπουτζικόν, στόν κώδικα Ζωσιμᾶ τῆς μητρόπολης Σισανίου πού γράφτηκε τό 1797. η) Πορπουτζηκό, σέ ἐνθύμηση τοῦ 1820 γραμμένη στήν Λιτονιάβιστα Κόνιτσας. θ) Μπορμποτζικόν, σέ κατάστιχο τοῦ Κώστα Γραμματικοῦ γραμμένο τό 1826 καί σέ ἔγγραφο ἐπισκόπου τοῦ 1841. Πρβλ. ι) Πορπουτζιότης, σέ ἐπιγραφή τοῦ 1778 ἐπί εἰκόνας στό Κριμίνι Βοΐου. ια) Μπορμπουτζιώτης, σέ ἐπιγραφή τοῦ 1785 ἐπί εἰκόνας στήν μονή Ζηκόβιστας [2]. Ὁ χωριανός δάσκαλος Δ. Τσίγκαλος τό 1979 κατέγραψε καί λίγες ἄλλες ὀνομασίες τοῦ ἐν λόγω οἰκισμοῦ, ὁ ὁποῖος τό 1927 μετονομάσθηκε Ἑπταχώρι [3].

Κατά τήν τοπική παράδοση, σε μιά εὐρεῖα περιοχή γειτονική πρός τό Ἑπταχώρι ὑπῆρξαν, τόν 17ο αἰώνα καί ἐνωρίτερα, σταδιακῶς, 11 τουλάχιστον οἰκισμοί, ἐκ τῶν ὁποίων μερικοί ἦσαν αὐτοτελῆ χωριά μέ δικούς τους ναούς κλπ, ὅπως οἱ ἑξῆς: Κριμίνι, Πετρίτσι Παρατσικό, Ρέντα, Δριάνοβο. Οἱ οἰκισμοί αὐτοί θεωρεῖται ὅτι εἴτε συγκρότησαν τό Μπορμποτσικό, εἴτε δημιουργήθηκαν ἀπό πλεονάζοντες κατοίκους του. Στίς θέσεις τους τόν 20ό αἰώνα βρέθηκαν κατάλοιπα κτηρίων, ὑδραγωγείων, κεραμικῶν, τάφων κλπ [4].

Β.- Ὑπαγωγή σέ καζάδες, ἀρματολίκια, ἐπισκοπές

1

Ἡ διοικητική διαίρεση τῆς Ἠπείρου καί τῆς Δυτ. Μακεδονίας σέ βιλαέτια ἤ καζάδες καί σέ ναχιγιέδες διαχρονικῶς ἔχει ἐξετασθεῖ ὡς πρός μέν τήν πρώτη μερικῶς μόνον, ὡς πρός δέ τήν δεύτερη ἐλάχιστα [5]. Κατά τήν τοπική παράδοση, τό Μπορμποτσικό ὑπαγόταν μέχρι τό 1830 στόν καζᾶ τῆς Κόνιτσας, ἔκτοτε δέ στόν καζᾶ τῆς Χρούπιστας (σημ. Ἄργους Ὀρεστικοῦ) [6]. Μέ τήν ἐκδοχή αὐτή συνάδουν τά ἀκόλουθα περιστατικά: α) Τά γειτονικά χωριά Σλάτινα καί Βίσανσκο ὑπάγονταν στόν καζᾶ τῆς Κόνιτσας κατά τήν περίοδο 1845-1878 τουλάχιστον [7]. β) Οἱ καζάδες τῶν Γρεβενῶν καί τοῦ Βεντζίου ὑπάγονταν στό σαντζάκι τῶν Ἰωαννίνων κατά τήν περίοδο 1802-1881 τουλάχιστον [8]. γ) Ἡ ἐπαρχία Κόνιτσας καί οἱ γειτονικές της περιοχές τῆς Δυτ. Μακεδονίας ὑπάγονταν στό ἴδιο ἀρματολίκι κατά τά ἐκτιθέμενα παρακάτω ὑπό 2. δ) Ἡ ἐπαρχία Κόνιτσας καί ἡ περιοχή τῆς ἀρχῆς τῆς κοιλάδας τοῦ Σαραντάπορου ὑπάγονταν στήν ἐπισκοπή Βελλᾶς κάποιες ἐποχές κατά τά ἐκτιθέμενα παρακάτω ὑπό 3. ε) Ἡ ἐπαρχία Κόνιτσας καί οἱ περιοχές Γρεβενῶν καί Βόϊου συγκροτοῦσαν κατά τήν ὑστεροβυζαντινή περίοδο τό θέμα τῆς Λιβίσδας [9].

Ὡστόσο, τό 1445 ἡ Σλάτινα καί τό Ζουπάνι ἀνῆκαν στό βιλαέτι τῆς Καστοριᾶς [10], κατά δέ τό 1530 καί τό 1568 οἱ οἰκισμοί Μπορμποτσικό, Κριμίνι, Πετρίτσι, Παρατσικό, Βίσανσκο, Σλάτινα, Ζούζουλη, Ζουπάνι ἀνῆκαν στόν καζᾶ τοῦ Astin (μετέπειτα Χρούπιστας), ὁ ὁποῖος ἐκτεινόταν στίς περιοχές Καστοριᾶς καί Βοΐου [11], ἐνῶ τό 1666 οἱ οἰκισμοί Πετρίτσι, Ντόλο, Ζουπάνι καί Σαμαρίνα ἀνῆκαν στόν καζά τῆς Ἀνασελίτσας [12]. Ἑπομένως, τά χωριά Μπορμποτσικό, Σλάτινα καί Βίσανσκο δέν ἀνῆκαν συνεχῶς στόν καζᾶ τῆς Κόνιτσας, τουλάχιστον κατά τούς αἰῶνες 15ο ἕως 17ο.

2

Τό Μπορμποτσικό περιλαμβανόταν πιθανότατα στό ἀρματολίκι Κόνιτσας, Γρεβενῶν καί Χασίων, πού εἶχε ὡς καπετάνιους τόν Γεώργιο Ζιάκα (1782-1814), τόν Γιαννούλη Ζιάκα (1814-1827) καί τόν Θεόδωρο Ζιάκα (1827-1831). Ἐπίσης περιλαμβανόταν πιθανότατα στούς χώρους δράσης τῶν ἑξῆς τουλάχιστον ὁπλαρχηγῶν πού ἦσαν κλεφταρματολοί ἤ ἔμμισθοι προστάτες: τοῦ Μάνταλου (1690;-1763), τοῦ Γιάννη Πρίφτη (1740-1780) καί τοῦ Γκόγκου Μίσιου (1770-1789) [13].

Στό Μπορμποτσικό διασταυρώνονταν τρεῖς δρόμοι κατευθυνόμενοι πρός τήν Κορυτσά καί προερχόμενοι ἀπό τήν Ἀνασελίτσα, ἀπό τήν Σαμαρίνα καί ἀπό τήν Μεσογέφυρα ἐπί τοῦ Ἀώου. Στόν κόμβο αὐτόν ὑπῆρχε σταθμός ὁδοφυλάκων (δερβεντζήδων), τουλάχιστον ἐπί Ἀλῆ πασᾶ, ὁ ὁποῖος διόρισε ὡς δερβέναγα τοῦ καζᾶ τῆς Κόνιτσας, ὅπου ὑπαγόταν καί τό Μπορμποτσικό, τόν Μεχμέτ μπέη Φράσιαλη καί ὡς γενικό δερβέναγα τῶν περιοχῶν Κόνιτσας καί Χρούπιστας κατά τά ἔτη 18141820 τόν χωριανό Δῆμο Ντόσα μέ 150 ὁπλίτες, μεταξύ τῶν ὁποίων ἦταν καί ὁ Στρικτούρας ἀπό τό Κάντσικο [14].

3

Ἀπό τόν κώδικα τῆς μονῆς Ζάβορδας, συνάγεται ὅτι ἕκαστο τῶν ἑξῆς χωριῶν, μεταξύ ἄλλων, ἦταν ὑπαρκτό σέ κάποιο ἔτος τῆς περιόδου 1534-1692, τό ἴδιο ἤ διαφορετικό: α) Βουρπησκό, τῆς ἐπισκοπῆς Βελλᾶς, β) Παρατζικό, Δριάνοβο, Ζούζουλη, Ζουπάνι, τῆς ἐπισκοπῆς Σισανίου καί γ) Βίσανσκο, Λινοτόπι, Γράμμουστα, τῆς ἐπισκοπῆς Καστοριᾶς. Φθαρμένη ἐπιγραφή στό παρεκκλήσι τῆς μονῆς Μπορμποτσικοῦ, ἔγραφε, κατά μία ἀμφισβητούμενη μαρτυρία, ὅτι αὐτό κτίσθηκε τό 1639 ἐπί ἐπισκόπου Παρθενίου, ἐννοῶντας, ὑποθέτω, τόν ἐπίσκοπο Βελλᾶς Παρθένιο (1638-1656). Τό 1797 ὁ μητροπολίτης Σισανίου καί Σιατίστης κατέγραψε τά ὑπαγόμενα στήν μητρόπολή του χωριά (μεταξύ τῶν ὁποίων καί τά ἑξῆς: Μπουρμπουτζικόν, Κριμίνι, Δριάνοβο, Πετρίτζικον, Παρατζικόν, Ρέντα, καθώς καί τήν μονή Ἁγίου Γεωργίου), «ἵνα μή ὑπό ἄλλων ἐπαρχιῶν ἀνάρπαστα γίνωνται, σφετεριζόμενα ὡς καί ἄλλοτε». Τά χωριά Σλάτινα καί Βίσανσκο, κατά τά ἔτη 1845-1924 τουλάχιστον, ἀνῆκαν στήν ἐπισκοπή Βελλᾶς. Τά χωριά τοῦ Γράμμου Λινοτόπι καί Νικολίτσα ὑπῆρξαν κάποτε ἕδρες ἐπισκοπῶν [15]. Σύμφωνα μέ τά προεκτεθέντα, τά χωριά Μπορμποτσικό, Σλάτινα καί Βίσανσκο τουλάχιστον ἀνῆκαν ἐνίοτε στήν ἐπισκοπή Βελλᾶς, ἐνίοτε στήν ἐπισκοπή Σισανίου καί ἐνίοτε στήν ἐπισκοπή Καστοριᾶς.

- συνεχίζεται -

1. Βλ. Σ. Γκέκας/Σ. Ζήκας, Τό Βόϊο καί ἡ περιοχή τοῦ Ἄργους Ὀρεστικοῦ, 2014 σελ. 25-27, 29, 35, 46, 48, 51, 66, 68, 79.

2. Βλ. ἀντιστοίχως: α) Αὐτόθι σελ. 27. β) Αὐτόθι, 63. γ) Γ. Τσότσος, Ἱστορική γεωγραφία τῆς Δυτ. Μακεδονίας, 2011 263, 282. δ) Αὐτόθι, 321. ε) Αὐτόθι, 318. στ) Χ. Ἐνεισλίδης, Ἡ Πίνδος καί τά χωριά της, 1951 117. ζ) Ἀν. Δάρδας, Τά μοναστήρια τῆς μητροπόλεως Σισανίου καί Σιατίστης, 1993 267, 278. η) Ἀν. Εὐθυμίου, εἰς Κόνιτσα, τχ 68/1967. θ) Εὐρ. Σούρλας, εἰς Ἠπειρωτικά Χρονικά, τ. 1938 33, Δ. Τσίγκαλος, Τό Ἑπταχώρι, 1979 88. ι) Μ. Πολύβιος, Ἡ μονή τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στό Ἑπταχώρι, εἰς Ἐκκλησίες στήν Ἑλλάδα μετά τήν Ἅλωση, τ. Β΄ 45. ια) Αὐτόθι.

3. Τσίγκαλος, ὅ.π. 22. Οἱ Ἄγγλοι ἀρχαιολόγοι A. Wace/M. Thompson (Οἱ νομάδες τῶν Βαλκανίων, 1989 72) ἔγραψαν τό 1910 ὅτι λέγεται Μπουρμπουσκό καί στά βλάχικα Μπρουμπίσκα.

4. Βλ. Τσότσος, ὅ.π. 384-386 καί τήν ἐκεῖ σημειούμενη βιβλιογραφία.

5. Μ. Κοκολάκης, Τό ὕστερο Γιαννιώτικο πασαλίκι, 2003 123 ἑπ., Τσότσος, ὅ.π. 199-202, 425-429.

6. Τσίγκαλος, ὅ.π. 27, 71. Τό βιβλίο του βασίσθηκε καί σέ κείμενα τριῶν μορφωμένων χωριανῶν, γραμμένα κατά τόν μεσοπόλεμο.

7. Π. Ἀραβαντινός, Χρονογραφία τῆς Ἠπείρου, τ. Β΄ 1856 340, Κοκολάκης, ὅ.π. 195, 196.

8. Βλ. Χ. Γκοῦτος, Ἀπό τήν ἱστορία τῆς ἐπαρχίας Κόνιτσας, τ. Α΄ 2017 127 καί τήν ἐκεῖ βιβλιογραφία.

9. Αὐτόθι, 27-28, 78, 80-81, 108.

10. Τσότσος, ὅ.π. 136, 229.

11. Γκέκας/Ζήκας, ὅ.π. 25-28 καί 63, 74, 61, 76, 51, 48, 46, 79.

12. Αὐτόθι, 210-212.

13. Βλ. Γκοῦτος, ὅ.π. 329-331, 128-129, τ. Β΄ 2021 370, 260.

14. Αὐτόθι, τ. Α΄ 329-333, 128-129, τ. Β΄ 272, 182. Τό 1568 ὑπῆρχε δερβένι στήν περιοχή τῆς Ν. Κοτύλης Καστοριᾶς (Γκέκας/Ζήκας, ὅ.π. 155).

15. Βλ. κατά σειρά: α) Τσότσος, ὅ.π. 279-282, 348-345, ὅπου σχολιάζονται καί οἱ ἀμφιβολίες γιά τήν ὑπαγωγή τοῦ Μπορμποτσικοῦ στήν ἐπισκοπή Βελλᾶς, μεταξύ τῶν ὁποίων καί ἐκεῖνες τοῦ Δάρδα (ὅ.π. 257). β) Δάρδας, ὅ.π. 263-266, Ἀλ. Κορακίδης, Ἡ Βελλά τῆς Ἠπείρου, 1998 90. γ) Μ. Καλινδέρης, Ὁ κῶδιξ τῆς μητροπόλεως Σισανίου καί Σιατίστης, 1974, 124. δ) Ἀραβαντινός, ὅ.π., Γκοῦτος, ὅ.π., τ. Β΄ 226, 232. ε) Τσότσος, ὅ.π. 488.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 15 Σεπτεμβρίου 2022, αρ. φύλλου 1140.

Σχετικα:

• ΧΑΡΙΛΑΟΥ Γ. ΓΚΟΥΤΟΥ: Το χωριό Μπορμποτσικό (Επταχώρι), 1530-1913 [II]
• ΧΑΡΙΛΑΟΥ Γ. ΓΚΟΥΤΟΥ: Το χωριό Μπορμποτσικό (Επταχώρι), 1530-1913 [III]