30.11.09

ΧΡΗΣΤΟΥ ΤΖΗΜΑ: Τα δύο φορέματα

ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ του δημοτικού συμβουλίου από την Δημοτική Βιβλιοθήκη Καστοριάς, παρουσιάστηκε το περασμένο Σάββατο με ιδιαίτερη επιτυχία το βιβλίο του κ. Αλεξάνδρου Κοσματόπουλου «Τα δύο φορέματα». Την εκδήλωση επιμελήθηκαν οι κ.κ. Χρήστος Τζήμας, μηχανικός, Ηλίας Παπαμόσχος πεζογράφος και Επαμεινώνδας Τσίγκας νευρολόγος, οι οποίοι με τις εξαιρετικής ποιότητας παρουσιάσεις τους, όχι μόνο ανταποκρίθηκαν στις απαιτήσεις του λογοτεχνικού επιπέδου του βιβλίου, αλλά απέδειξαν ότι βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία και αλληλεπίδραση, ένας κύκλος πνευματικών ανθρώπων στην Καστοριά που εντυπωσιάζει για την βαθύτητα της σκέψης τους. Η ΟΔΟΣ θα δημοσιεύσει τις παρουσιάσεις των τριών, με την ίδια σειρά της εκδήλωσης σε διαφορετικά φύλλα, σήμερα δημοσιεύεται η πρώτη, αυτή του κ. Χρήστου Τζήμα.



Τα «Δύο Φορέματα» (α’ έκδοση 1982, δεύτερη «ανακαινισμένη εκ βάθρων» έκδοση το 1990 και γ’ έκδοση 2008 εκτενέστατα αναθεωρημένη) γράφτηκαν και διαδραματίζονται στην Καστοριά.

[ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ]

Πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με το κείμενο το 1996, όταν ζούσα στη Θεσσαλονίκη και η έκπληξή μου ήταν μεγάλη, διότι ήταν το πρώτο λογοτεχνικό έργο που ανακάλυπτα - για την ακρίβεια στις παρυφές της λογοτεχνίας, της ιστορίας και του εσωτερικού μονολόγου, στο οποίο η Καστοριά ήταν σε κυρίαρχο πραγματικά ρόλο. Επίσης πυροδότησε μνήμες και βιώματά μου ενώ στίλβωσε την όραση της πόλης που είχα από τα παιδικά μου χρόνια εντός της. Όντας βέβαιος ότι ανακάλυψα μια νέα προοπτική του βλέμματος για την Καστοριά, το συνέστησα σε φίλους, το δώρισα, το ξαναδιάβασα.

…………………………………

Ο Κοσματόπουλος δεν κατάγεται από την περιοχή. Έρχεται στην Καστοριά κάπου το 1980, 30άρης, διορισμένος εκπαιδευτικός και ζει εδώ φανερά αποτραβηγμένος από τα κοινωνικά της πόλης.
Όμως στην αρχή-αρχή του βιβλίου, οι εγχαράξεις του ναού του Ταξιάρχη ζουν στις ποδιές των μοναχών στο Άγιο Όρος, ο Αλιάκμονας-Λωλοπόταμος εκβάλλει στη γενέτειρα του συγγραφέα και στο κλείσιμο του βιβλίου, διαβάζουμε «…σάμπως οι δρόμοι της Καστοριάς να ήταν συνέχεια εκείνων της Θεσσαλονίκης…».

Μελετά την ιστορία, τη γεωγραφία, τις παραδόσεις, τις συνήθειες, τα ήθη. Συγχρόνως μελετά όμως και την προσωπική του κατάσταση, την αγωνία της δημιουργίας γραφής στο επαρχιακό περιβάλλον, την ελπίδα του κατακερματισμένου κόσμου να ανασυνταχθεί. Ο στόχος αναδύεται σταδιακά- δεν είναι ούτε η λαογραφική-εγκυκλοπαιδική καταγραφή, πράγμα συνηθισμένο σε αυτή την πόλη, ούτε το τουριστικό ψάξιμο των μνημείων, των δοξάτων και των λιακωτών…
...αλλά είναι η αναζήτηση του αιώνιου, της ενότητας, του εαυτού, της αλήθειας. Και βέβαια, η πρόσφατη αναθεωρημένη έκδοση του βιβλίου, 26 χρόνια από την πρώτη, μαρτυρά ότι η αναζήτηση αυτή δεν είχε τελειώσει, δεν είχε σημειωθεί η παύλα.

[ΕΝΤΟΣ]

Ιδού λοιπόν τι συμβαίνει εντός του συγγράμματος
(διαβάζουμε:)
...Περπατά ο Αλέκος στους διαβατικούς της Καστοριάς, όλος μάτια. Πνοή αγάπης τον λικνίζει, ευφρόσυνης. Θα ήθελε όλα να τα αγκαλιάσει, να τα βάλει όλα βαθιά μέσα του, να μην ξεχωρίζει από τις πέτρες του καλντεριμιού, απ’ τα ραδίκια που ξεφυτρώνουν στην άκρη του δρόμου. Ούλτσα και δρόμος, και των ανθρώπων πατήματα, κάθε πατημασιά και ανάσα.

(ακόμη)

…Η γεωγραφική θέση της Καστοριάς, η τοπογραφία και το έδαφός της, οι μνήμες των ανθρώπων που εδώ έζησαν, συμβάλλουν στον σχηματισμό του ψυχικού υπόβαθρου της πόλης. Η ελλειψοειδής λίμνη κλειστή σαν μήτρα. Γύρω τριγύρω λόφοι και βουνά. Αισθάνεσαι πως βρίσκεσαι στην άκρη του κόσμου…

Ο συγγραφέας συγχρωτίζεται και ταυτίζεται με πρόσωπα που κινούνται ως σκιές στο Τσαρσί, στο Ντολτσό, στον γύρο της λίμνης . Το τοπίο, έδαφος και υπέδαφος της πόλης μας μαζί με πλήθος ιστορικών, γεωγραφικών και λαογραφικών πληροφοριών. Τα πρόσωπα και η ίδια η γραφή ως «επάλληλα στρώματα τοιχογραφιών»... Σιωπηρώς αγωνιώδης η αναζήτηση της ενότητας του προσώπου και του χώρου, η αναζήτηση της ένδυσης. Και η Καστοριά δεν συνθέτει απλώς το σκηνικό, αλλά εισφέρει τα μέγιστα.

...Η πόλη αυτή έχει την δυνατότητα, τις καταθέσεις για να βοηθήσει κάποιον άνθρωπο, να μπορέσει να ζήσει μια άλλη ζωή, να αποκτήσει πνευματική στέγη. Στην Καστοριά επίσης έμαθα να έχω σχέση με τον χώρο...

...Σαν έδαφος που πυρπολείται και οι υπνώττοντες εγείρονται, λογαριάζω την Καστοριά… Αν δεν υπήρχε η πόλη και η παρουσία της ως παρελθόν και ως παρόν, δεν θα μπορούσες να ολοκληρώσεις αυτά που ήθελες να πεις…


Ο αινιγματικός τίτλος φωτίζεται εν μέρει στον πρόλογο της α’ έκδοσης του Ν. Γ. Πεντζίκη και στον επίλογο της β’ έκδοσης: «Ο διττός τρόπος του αισθάνεσθαι το υπάρχειν» σημειώνει ο Κοσματόπουλος. Είναι ακόμη η αναφορά στα δύο φορέματα της Παναγίας που χάρισε πριν την κοίμησή Της. Η απεγνωσμένη προσπάθεια του γυμνού ανθρώπου να ενδυθεί.
Όπως ο ίδιος ομολογεί, η διαμονή του στην πόλη τού έδωσε ρώμη εσωτερική, μοχλό συγγραφής. Άλλωστε η Καστοριά, ως τόπος και ως προσωπική ιστορία, επανέρχεται έκτοτε συνεχώς στις σελίδες των βιβλίων του. Ακόμη, δεν λείπουν και οι ευθείς χαρακτηρισμοί, οι άμεσες αναφορές στο πώς προσλαμβάνει τον χώρο ο συγγραφέας:

(διαβάζουμε)

…Υπήρξε τόπος εξορίας. Ένας τόπος γυμνός και άδειος που κάνει τον άνθρωπο να στραφεί στα ενδότερα της υπάρξεως…
…αντικρίζοντας την Καστοριά ως τροφό που τα χώματά της ζωντάνεψαν μυστικά το κορμί του…

και το πιο περιγραφικό:

Τη νύχτα η πόλη με τα φώτα μοιάζει υπερωκεάνιο που ταξιδεύει στις ομίχλες και τα βουνά. Ο Στρατής Δούκας κατεβαίνοντας από τις κορυφές του Βοΐου, λέγει ότι πλησιάζοντας την Καστοριά μύριζε θάλασσα…
…………………………………


[ΟΙ ΕΚΤΡΟΠΕΣ]

Ας δούμε και κάτι άλλο, ιδιαίτερο στοιχείο της δομής: σε κάποιο σημείο έχουμε αναλυτική περιγραφή των τρόπων και της ορολογίας του ψαρέματος στη λίμνη. Η γραφή αμέσως μετά οδηγείται στον μύθο της Περσεφόνης, στις τοιχογραφίες της Μαυριώτισσας και εν τέλει σε ενδοσκόπηση.
Οι ποτάμιοι δρόμοι του λόγου, οι στάσεις και οι εν οδώ εκτροπές των περιγραφών υπάρχουν μόνο ως μέρος της έρευνας της ενότητας, της αγωνίας της ένδυσης και απέχουν πολύ από τις απλώς συνειρμικές, ή από τις υποσυνείδητες των σουρρεαλιστών.
Έτσι, αλλού, μετά την απαρίθμηση των δρομολογίων του ΚΤΕΛ της εποχής, με ελάχιστα συνδετικά στοιχεία ακολουθεί αναφορά στο προσωπικό του επαγγελματικό περιβάλλον και στον Καστοριανό Άγιο Ιάκωβο, στα απομεινάρια στη θέση Μαγαζιά του γύρου της λίμνης και εν τέλει η εξήγηση:
«..η έρευνα γύρω από την ιστορία της πόλης και το υπέδαφός της, τα πρόσωπα και τα στοιχεία που μέσα στον χρόνο είχαν μεταμορφωθεί, δεν ήταν παρά μια αναζήτηση του αιώνιου μέσα στο εφήμερο…»

Ψηφιδωτή δομή λοιπόν, συλλογή των στοιχείων που απαρτίζουν τα παλαιά και τα νέα της πόλης, καταγραφή και ύφανση των θείων και των ανθρώπινων.
…………………………………

[ΤΟ ΔΙΑΒΑ]

Το διάβα του Κοσματόπουλου από την Καστοριά έμελλε να αφήσει ένα σημαντικότατο έργο γραφής, ταυτόχρονα προσωπικό και μη. Ο αριθμός και η λεπτομέρεια των στοιχείων της ιστορίας, της γεωγραφίας, των παραδόσεων της Καστοριάς, ξαφνιάζουν με το πλήθος τους. Ξαφνιάζουν επίσης διότι λαμβάνουν ισχυρό νόημα όταν τοποθετούνται, όπως γίνεται στο βιβλίο, εντός της ανθρώπινης αγωνίας. Η πόλη συντίθεται από τα στοιχεία της, σελίδα με τη σελίδα, παράλληλα με τον συγγραφέα που αναρριχάται κλιμακωτά προς την ενότητα, την ένδυση του γυμνού εαυτού. Το έσω και το έξω.

…………………………………

[Η ΕΠΙΓΕΥΣΗ]

Ποια είναι τελικά η επίγευση της ανάγνωσης;
Ο χείμαρρος των πληροφοριών, η πλοκή αυτών και ο τρόπος που λειτουργούν σε διάλογο με τον εσωτερικό κόσμο των προσώπων του βιβλίου, την κάνουν μεστή. Οι εικόνες και το αντικείμενο του βλέμματος απέναντι στην πόλη την κάνουν γνώριμη, οικεία. Και η διαρκής αναζήτηση των ορατών και αοράτων του τόπου την κάνει περιπετειώδη.

Τελειώνοντας θέλω να πω ότι πρόκειται για μοναδικό έργο, το οποίο δυστυχώς δεν είναι πολύ γνωστό στον τόπο που δημιουργήθηκε. Δεν έχω γνωρίσει πολλούς, ιδίως «ξένους», που να θυμούνται την Καστοριά ως πόλη με τόση εσωτερική ένταση, με τόση λανθάνουσα πνευματική δυναμική. Και δεν γνωρίζω πολλούς που να εκστομίζουν «η Καστοριά με έσωσε…» ή ότι «η Καστοριά μου χάρισε αντιστύλια να στηρίξω τον κατακερματισμένο εαυτό μου...»

Και θέλω να ευχαριστήσω τον Αλέξανδρο Κοσματόπουλο για την θεμελιώδη οπτική και τον μέγα περίπατο της γενέθλιας πόλης που μου πρόσφερε γράφοντας τα Δύο Φορέματα.

.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ