ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Πιστοί στην Παράδοση ή στην «Παράδοση»;

Γιατί η κρίση που διερχόμαστε δεν είναι μονάχα οικονομική. Είναι πάνω απ’ όλα κρίση ταυτότητας∙ της ταυτότητας που έχουμε χάσει και δε δείχνουμε καμία διάθεση να ξαναβρούμε.
Χρόνια τώρα η ίδια ιστορία, που κορυφώνεται την περίοδο των γιορτών των Χριστουγέννων: Τι είναι παραδοσιακό και τι όχι. Τι είναι ελληνικό και τι ξενόφερτο. Ποιο να ασπαζόμαστε και ποιο όχι. Ποιο να αγαπάμε και ποιο όχι.
Και βέβαια υπάρχουν πράγματα που δεν υπαγορεύονται. Που δεν επιβάλλονται έξωθεν, αλλ’ από μέσα μας. Μόνο που, για να γίνουν όλα όπως πρέπει, είναι απαραίτητο να προϋπάρχει η γνώση. Βλέπετε, δεν είναι δεοντολογικό να απορρίπτεις κάτι χωρίς να το ‘χεις γνωρίσει σε βάθος. Μόνο που…
Μόνο που εμείς οι σημερινοί ενήλικοι Έλληνες ενεργήσαμε τελείως αντιδεοντολογικά. Κάναμε σαν τους ιθαγενείς που ξεπούλησαν τα χρυσάφια τους, τα μαλάματα και τ’ ασημικά τους για λίγα πολύχρωμα γυαλιά που έλαμψαν στα μάτια μας και τα περάσαμε γι’ αληθινά, για πολύτιμα. Και τα περνάμε ακόμα. Κι αλήθεια, δεν ξέρω αν υπάρχει άλλος λαός που να ξεπουλήθηκε τόσο γρήγορα. Που ν’ απαρνήθηκε τη ρίζα της ύπαρξής του με τέτοια ταχύτητα. Χωρίς να έχει ιδέα για το τι δίνει. Και πιστεύοντας πως αυτό που παίρνει έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από την πραγματική του. Κι από τους θησαυρούς τους δικούς του…

Έτσι, οι λίγοι που δε βαριούνται και δεν απαξιώνουν την προέλευσή τους χρειάστηκε να ψάξουν στα βιβλία και συγκινούνται κάθε φορά που ανακαλύπτουν πολύτιμα κομματάκια της Παράδοσής τους σαν…
…σαν το έθιμο που θέλει για επίσημο χριστουγεννιάτικο φαγητό της περιοχής μας τους σαρμάδες κι όχι τη γαλοπούλα∙ κι ας μη συνειδητοποιούν οι χρυσοχέρες νοικοκυρές πως, τυλίγοντας το σαρμά, θυμούνται και τιμούν την Παναγιά μας, που φάσκιωσε το νεογέννητο Χριστόν Υιόν της και πως ακόμη και τα γλυκίσματα με τα πολλά φύλλα τα φασκιά του Χριστού συμβολίζουν κι ας το ‘χουμε ξεχάσει.
Κι έχουμε επίσης ξεχάσει ολότελα και το έθιμο του χριστόψωμου, που παραμένει ως απλή καταγραφή –έτσι για να μην ξεχνιόμαστε- και μες στα μαθητικά βιβλία των Ελληνόπουλων, όπως έχει σβηστεί από τη μνήμη σχεδόν όλων μας, ίσως και των μεγαλύτερων, πως οι Καστοριανές νοικοκυρές, όταν έφτιαχναν το χριστόψωμο, μαζί με τη σφραγίδα αποτύπωναν στη ζύμη και τα πέντε τους δάχτυλα και λέγαν στα μικρά παιδιά πως ο Χριστός κατέβηκε μέσα στο φούρνο και το ευλόγησε, αφήνοντας πάνω και τα χνάρια του…
Έτσι κυλούσαν τότε τα πράγματα, γεμάτα συμβολισμούς και το χρέος να παραδώσουν οι παλιότερες γενιές στις νεότερες αυτά που οι ίδιοι είχαν παραλάβει από τους δικούς τους προγόνους. Αλλά εμείς δεν υπακούσαμε σ’ αυτήν την επιτακτική ανάγκη της συνέχειας. Σπάσαμε τα δεσμά και ξεφύγαμε «ελεύθεροι» αλλά όχι ωραίοι, αντικαθιστώντας τη συνέχεια με τη μίμηση του ξένου. Του αλλιώτικου και του μακρινού.
«Και βέβαια θα δοκιμάσει και ο Έλληνας το σούσι», έγραφε τις προάλλες γνωστός σεφ (μάγειρας;). «Αλλά δε γίνεται ξαφνικά να γίνει το αγαπημένο του φαγητό ή να τρώει συνέχεια σούσι» κι είχε πολύ δίκιο. Άλλο αν κάποιοι «σταρ» δηλώνουν σε συνεντεύξεις τους πως δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς σούσι, ενώ εμείς οι άσημοι κι ανώνυμοι Έλληνες είναι το ψωμί που δεν μπορούμε να στερηθούμε, όχι τα εξωτικά εδέσματα που κάνουν αυτούς που τα τρώνε να νιώθουν ανώτεροι κι άφθαστοι…
Και καθώς μαζί με τα Χριστούγεννα πάει κι η άλλη γιορτή, αυτή της Πρωτοχρονιάς, δεν είναι δυνατόν να μην κάνουμε αναφορά στον αϊ-Βασίλη που εισαγάγαμε και εκτόπισε το δικό μας άγιο με τα διαχρονικά του σύμβολα –το ραβδί και το καλαμάρι- και τα διαχρονικά του δώρα, αυτά της ευφορίας της γης και της παιδείας, αυτά, δηλαδή, που αρνηθήκαμε τις τελευταίες δεκαετίες κι έχουμε αρχίσει ν’ αναζητούμε και πάλι τώρα που η κρίση μάς έφερε αντιμέτωπους με τα λάθη μας, εξαιτίας των οποίων χάσαμε το δρόμο μας και λοξοδρομήσαμε.

Γιατί αυτόν τον αϊ-Βασίλη παρατήσαμε για χάρη του άλλου, που, όπως έγραφε το κείμενο που μου χάρισε η φίλη μου η Λία, «είναι προσωρινός και εφήμερος και που, καθώς ο μύθος του μας χαρίζει μια στιγμιαία ευχαρίστηση, δε μας οικοδομεί πνευματικά και δε μας χαρίζει καμία πνευματική χαρά, μα ούτε καλά-καλά και υλική ωφέλεια». Κι ενώ κάποιοι, που σκέφτονται βαθύτερα και κυνηγούν την ουσία, που διαρκεί, κι όχι την εντύπωση που σβήνεται γρήγορα, έχουν αρχίσει εδώ και χρόνια την προσπάθεια της φανέρωσης του δικού μας αϊ-Βασίλη, οι άλλοι, που είναι περισσότεροι, δεν έχουν πάρει χαμπάρι κι εξακολουθούν να γυρεύουν τον ψεύτικο «άγιο» της Coca Cola στα χωριά του, που ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια, προς δόξαν του εφήμερου και του προσωρινού και του να ‘χουμε να λέμε…

Έτσι λοιπόν έχουν τα πράγματα, αν θέλουμε να μιλήσουμε ειλικρινά, και η ευθύνη η δική μας είναι μεγάλη που τα παιδιά μας μεγάλωσαν μέσα στα έθιμα τα πειραγμένα και τα ξενόφερτα σαν τις μουσικές που θα κατακλύσουν πάλι την Καστοριά μας, πείθοντας τους τουρίστες που ευχόμαστε να καταφτάσουν κατά χιλιάδες πως κάποιο εξωτικό τόπο έχουν επισκεφτεί, για να ‘χουν κι αυτοί να λένε. Ναι, είναι τεράστια η δική μας ευθύνη που τα παιδιά μας έτσι θυμούνται τα έθιμα γιατί έτσι τους τα παραδώσαμε, μεταλλαγμένα κι αγνώριστα και ξεκομμένα από τη ρίζα τους και κούφια και στερημένα από βασικά χαρακτηριστικά όπως είναι το βάθος κι η ουσία κι οι συμβολισμοί, για τα οποία δε νοιάζεται ο σημερινός Έλληνας, που τρέχει να πιάσει την εντύπωση, που είναι από τη φύση της φευγαλέα και χάνεται γρήγορα…
Κι ίσως τελικά αυτό που πειράζει δεν είναι η υιοθέτηση του ξένου στη θέση του δικού, αλλά πως αυτό το ιδικό το απορρίψαμε ολότελα αβασάνιστα και χωρίς την παραμικρή θέληση να το γνωρίσουμε, γιατί δε μας ένοιαζε να το γνωρίσουμε.
Και μπορεί η Παράδοση να μην είναι κάτι στατικό και στάσιμο και να εξελίσσεται, όμως κατά τη γνώμη μου μοιάζει με το ποτάμι, που μπορεί το νερό του ν’ ανανεώνεται και μάλιστα συνέχεια, αλλά η κοίτη του παραμένει σταθερή και αιώνια και οριοθετεί τα πράγματα. Έτσι μπορεί να αλλάζει κι η Παράδοση, αλλά κάθε τι καινούριο που έρχεται να προστεθεί δεν μπορεί να το κάνει, αν δεν πληροί ένα βασικότατο όρο: να συμφωνεί με την ουσία και με το πνεύμα της συγκεκριμένης παράδοσης. Αλλιώς, αν δηλαδή επιφέρει ριζική αλλαγή, δε δικαιούται να προστεθεί. Μένει εκτός γιατί δεν είναι άξιο να γίνει δικό μας και να κληροδοτηθεί στα παιδιά και τα εγγόνια μας.

Καταλήγοντας, εμείς οι σημερινοί Έλληνες έχουμε δυστυχώς αποδείξει πως φτάσαμε εδώ που φτάσαμε και γιατί ζούσαμε το παρόν, τη στιγμή, χωρίς να δίνουμε δεκάρα για το μετά. Έτσι κάναμε αμέτρητα λάθη. «Στην εποχή μας υπάρχει ένα είδος διακοπής μεταξύ της πείρας του παρελθόντος και αυτής που ζουν οι νέες γενιές. Και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο: μια τεράστια αποσκευή με αξίες και αρχές κινδυνεύει να χαθεί», όπως πολύ χαρακτηριστικά έχει ειπωθεί για μας που δεν αντιληφθήκαμε ούτε αντιλαμβανόμαστε τις βαθιές ρίζες του πολιτισμού μας, αποδεικνύοντας πανηγυρικά πόσο ρηχοί άνθρωποι ήμασταν και είμαστε ακόμα.
Δυστυχώς για τα παιδιά και τα εγγόνια μας περισσότερο και λιγότερο για μας τους ίδιους. Που στο κάτω κάτω φταίξαμε κιόλας…

Αφιερώνεται στα παιδιά του 2ου Λυκείου Καστοριάς που ψάχνουν να βρουν τη ρίζα τους μέσ’ από τη χριστουγεννιάτικη γιορτή τους. Και στις δασκάλες τους που τα καθοδηγούν σ’ αυτό τους το ψάξιμο.
Αφιερώνεται όμως και σε όσους έχουν την ψευδαίσθηση πως μπορούν με δημοσκοπήσεις ν’ αντιμετωπίσουν αυτά τα σοβαρά ζητήματα που μόνο με μελέτη και πολλή προσοχή αντιμετωπίζονται…

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 22 Δεκεμβρίου 2011, αρ. φύλλου 621