ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΟΡ. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ: Φτιάξτε τα σχολεία!

Σκέψεις για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα

«Κλείστε τα Σχολειά! Γιατί ο οργανισμός αυτός, που τον εθέσπισε βέβαια σε παλαιότερα χρόνια ένας αγνός ενθουσιασμός και μια ομαδική αγάπη, κατάντησε στην εξέλιξη του, από ορισμένες αιτίες και αφορμές, μια αθλιότητα κι ένα ψέμα που πρέπει να χτυπηθεί και να εκλείψει, αν δε θέλουμε οι αμέσως ερχόμενες γενεές να πληρώσουν πολύ ακριβότερα από εμάς τις αμαρτίες των γονιών τους.»
Μίλτος Κουντουράς

Όταν σε μια χώρα από τους εκατό χιλιάδες μαθητές που αποφοιτούν ετησίως από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, το 70% ή και το 80% εισέρχεται στην ανώτερη και ανώτατη τριτοβάθμια εκπαίδευση, τότε αυτή η χώρα δεν έχει κανένα μέλλον. Δεν έχει κανένα μέλλον διότι όλοι αυτοί οι σπουδαστές και φοιτητές, ως αυριανοί πτυχιούχοι και υποτιθέμενοι επιστήμονες, έχουν από ελάχιστες έως καθόλου πιθανότητες να βρουν μια δουλειά με αξιοπρεπείς όρους πάνω στο αντικείμενο που – υποτίθεται ότι – σπούδασαν. Και βεβαίως τα Πανεπιστήμια μιας χώρας – ιδίως μιας χώρας μικρής και σε αδυναμία ευρισκόμενης, όπως η Ελλάδα – δε λειτουργούν για να προετοιμάζουν επιστήμονες που θα μεταναστεύσουν για να σταδιοδρομήσουν σε άλλες χώρες.
 Όταν στην ίδια αυτή χώρα, ξεσπά μέγα ζήτημα για το αυτονόητο, το εάν δηλαδή θα μπορούν να εισέρχονται σε πανεπιστημιακές σχολές μαθητές που δεν έχουν επιτύχει τη βάση στις εξετάσεις, το στοιχειωδώς δηλαδή προβιβάσιμο βαθμό, και το ζήτημα αυτό καθίσταται πανταχόθεν πεδίο λαϊκιστικής πλειοδοσίας, τότε το σκοτάδι και μόνο περιμένει τα νιάτα αυτής της χώρας. Σκοτάδι στη σκέψη, στην εκπαίδευση, αλλά και στην ευρύτερη πορεία της χώρας. Το σκοτάδι αυτό, το οποίο βιώνουμε σήμερα.

Όταν η δημιουργία των Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων αυτής της χώρας διόλου δεν είχε να κάνει με τις πραγματικές ανάγκες της και τη δυνατότητα απορρόφησης από την αγορά και την επαγγελματική αποκατάσταση των μελλοντικών πτυχιούχων, ούτε καν με το συμβατό και ενδεδειγμένο μιας σχολής σε σχέση με τον τόπο εγκατάστασης της, αλλά κύριος γνώμων ήταν η λογική του «κάθε πόλη και ΑΕΙ, κάθε χωριό και ΤΕΙ», η δε διασπορά ανά τη χώρα δε σχετιζόταν με τις αντικειμενικές δυνατότητες κάθε τόπου, αλλά αποκλειστικά και μόνο από την εμβέλεια και τις προσβάσεις των τοπικών πολιτευτών, τότε το σκοτάδι για τη χώρα αυτή γίνεται βαθύτερο.

Διότι όλα όσα σημειώθηκαν παραπάνω, συμβαίνουν στην Ελλάδα. Η λογική με την οποία «στήθηκε» – διότι δεν χτίστηκε – η ανώτατη εκπαίδευση της χώρας, είχε ως προσανατολισμό την εμφάνιση χαμηλότερων δεικτών ανεργίας – αυτό δηλαδή που στην οικονομία λέγεται παραποίηση στοιχείων, και ως μόνα άμεσα αποτελέσματα την ανέγερση συγκροτημάτων με γκαρσονιέρες κατάλληλες για φοιτητές και τη δημιουργία πολυάριθμων κέντρων εστίασης και διασκέδασης. Ιδρύθηκαν δηλαδή Πανεπιστήμια και ΤΕΙ, όχι με σκοπό την προώθηση της έρευνας και την άρτια κατάρτιση μελλοντικών επιστημόνων, αλλά με την πρόθεση ενίσχυσης των τοπικών οικονομιών. Ο κύκλος του μεταπρατικού κράτους συνεχίστηκε με τη χορήγηση δανείων για να χτιστούν τα κτίρια με τις γκαρσονιέρες και με την απασχόληση αλλοδαπών συνήθως εργαζομένων στην οικοδομή. Φαύλος κύκλος σε ένα δρόμο «ψευδούς κέρδους».

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα χωλαίνει. Κυκεώνας μαθημάτων, ατέλειωτες εκπαιδευτικές ώρες, τόνοι χαρτιού άχρηστων βιβλίων. Υπεράριθμες αν όχι απειράριθμες ανώτατες σχόλες, με εξίσου υπεράριθμους φοιτητές, που μοιραίως παράγουν εκπαιδευτικό προλεταριάτο και αγράμματους πτυχιούχους. Τεχνική εκπαίδευση μηδέν. Εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, όσες περίπου και οι υπουργοί που πέρασαν από το αρμόδιο υπουργείο τα τελευταία σαράντα χρόνια. Και οι υπουργοί αυτοί ήταν πολλοί... Το εκπαιδευτικό σύστημα κατέστη εργαλείο πειραμάτων και τα παιδιά πειραματόζωα. Η συγκομιδή του χωλού συστήματος είναι αυτή που εισπράττουμε όλοι σήμερα. Κοινωνική κρίση και κατάπτωση, ως απόρροια ή ως δίδυμη αδελφή της οικονομικής κρίσης.

Όταν η κόρη μου γράφτηκε στο δημοτικό σχολείο, εξεπλάγην δυσάρεστα με τον όγκο και τον αριθμό των σχολικών βιβλίων – που ακόμη τότε μοιράζονταν εγκαίρως. Τσάντες ασήκωτες. «Τούβλα» στις τσάντες μεταφέρονται σε τσιμεντένια κλουβιά, που παράγουν «τούβλα». Τόσο κακό για το τίποτε. Την αίσθηση αυτή εξακολουθώ να την έχω και σήμερα που η κόρη μου φοιτά στο γυμνάσιο, μετ’ επιτάσεως μάλιστα…
Στα πλαίσια του ίδιου φαύλου κύκλου, στην εκπαίδευση, τόσο την πρωτοβάθμια όσο και τη δευτεροβάθμια, έχουν εισαχθεί ποικίλου εύρους μαθήματα, όχι με στόχο τις ανάγκες των μαθητών και την πληρέστερη κατάρτιση τους, αλλά το διορισμό πτυχιούχων από τις απίθανες πανεπιστημιακές σχολές που έχουν δημιουργηθεί ανά την επικράτεια. Λογικό επακόλουθο μιας παράλογης πρακτικής: αφού εξήλθαν τόσες χιλιάδες πτυχιούχων, κάτι έπρεπε να γίνουν, κάπως έπρεπε να «βολευτούν». Με το ίδιο σκεπτικό βέβαια, αύριο θα εισαχθεί και η ορυκτολογία ως μάθημα στη μέση εκπαίδευση…

Κλασσικό παράδειγμα της σώρευσης ύλης χωρίς σχεδιασμό για τη γνώση, είναι η εισαγωγή στα σχολεία της δεύτερης ξένης γλώσσας, από το δημοτικό ακόμη. Ενώ θα μπορούσε να ενισχυθεί η διδασκαλία της αγγλικής, ως πρώτης και μόνης ξένης γλώσσας, τόσο σε ώρες, όσο και σε διδακτικά μέσα και υλικό, με στόχο να τη μάθουν τα παιδιά μέσα στο σχολείο, επιλέχθηκε η πρακτική εισαγωγής γαλλικών και γερμανικών. Έτσι, ενώ θα μπορούσαν να έχουν σχηματιστεί ολιγομελή τμήματα αγγλικής, ώστε πράγματι να μάθουν τα παιδιά την πρώτη ξένη γλώσσα μέσα στο σχολείο, το αποτέλεσμα των πειραμάτων και της πελατειακής λογικής, είναι τα παιδιά να μη μαθαίνουν στο σχολείο καμία ξένη γλώσσα, ενώ στην πλειοψηφία τους κατευθύνονται σε ιδιωτικά φροντιστήρια ξένων γλωσσών, με τη συνεπακόλουθη επιβάρυνση της ελληνικής οικογένειας.
Και επειδή ο λόγος για τα ιδιωτικά φροντιστήρια, έχω την αίσθηση ότι δεν πρέπει να υπάρχει δεύτερη ευρωπαϊκή χώρα με τέτοιο μεγάλο εύρος παραπαιδείας, παραπληρωματικής δηλαδή παιδείας, είτε νόμιμης – όπως είναι τα φροντιστήρια, είτε έκνομης – όπως είναι η πλειοψηφία των κατ’ οίκον διδασκόμενων μαθημάτων. Στον τομέα αυτό η Ελλάδα είναι πράγματι μια «ειδική περίπτωση» – αν και βεβαίως το θέμα της εκπαίδευσης και του μέλλοντος της χώρας μας διόλου δεν απασχόλησε ούτε τους ξένους δανειστές της χώρας, ούτε τους εγχώριους εκπροσώπους τους… Διότι βεβαίως με τις παρούσες συνθήκες το σχολείο καθίσταται εκκολαπτήριο φροντιστηρίων. Σύστημα και άνθρωποι σπρώχνουν τα παιδιά στην παραπαιδεία, πολύ απλά επειδή στα σχολεία δεν παράγεται έργο και δεν παρέχεται παιδεία…

Ενθυμούμαι παιδιόθεν τον πατέρα μου να διηγείται πως στα δικά του χρόνια εισήλθαν στο εξατάξιο γυμνάσιο διακόσιοι περίπου μαθητές και κατάφεραν να το τελειώσει λιγότερο από το ένα τέταρτο αυτών. Δεν εισηγούμαι βεβαίως να ξαναγυρίσουμε σε εκείνη την εποχή, αλλά το να αποδεχόμαστε με ελαφριά καρδιά και ανενδοίαστα το ότι τα πτυχία σοβαρών πανεπιστημιακών σχολών έχουν μετατραπεί σε χαρτιά χωρίς αντίκρισμα, νομίζω πως συμβάλει στην περαιτέρω κατάρρευση μιας τραυματισμένης χώρας.
Τέσσερις δεκαετίες πριν υπήρχε στην Ελλάδα συγκροτημένη τεχνική εκπαίδευση. Σχολές όπως ο «Ευκλείδης» της Θεσσαλονίκης κατάρτισαν τεχνίτες οι οποίοι μπόρεσαν να σταδιοδρομήσουν και να βιοποριστούν με αξιοπρέπεια. Στοχευμένα ή από παρατεταμένη αδιαφορία, τα τεχνικά λύκεια υπέστησαν συνεχή καθίζηση, σε βαθμό που σήμερα πια οι μεν περαστικοί να τα προσπερνούν μετά φόβου, οι δε διδάσκοντες να εισέρχονται προσευχόμενοι…

Όταν τα σχολεία καταντούν αποθετήρια και χώροι στάθμευσης παιδιών – διότι κοινός λόγος στα χείλια κάθε ειλικρινούς και ευσυνείδητου εκπαιδευτικού αυτός είναι, όταν ο μόνος λόγος για τον οποίο πηγαίνουν οι μαθητές στα Λύκεια είναι να μη παίρνουν τις απουσίες, τότε η εκπαίδευση έχει καταρρεύσει εντελώς. Όταν η κατάντια της εκπαίδευσης φτάνει εκεί, τότε τα σχολεία μετατρέπονται σε φυλακές παιδιών. Διότι βεβαίως στόχος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα έπρεπε να είναι η δημιουργία ολοκληρωμένων πολιτών, ικανών να σταθούν στην κοινωνία και να αναζητήσουν παραγωγική εργασία και όχι η μετατροπή της σε κέντρο συγκέντρωσης υποψήφιων φοιτητών.
Θαρρετή πολιτική, ξεκινώντας από την κορυφή, θα επέβαλε την κατάργηση μεγάλου αριθμού από τα ΤΕΙ της χώρας, αλλά και σημαντικού αριθμού των πανεπιστημιακών σχολών, με παράλληλη μείωση του αριθμού των εισαγομένων στο ένα πέμπτο του σημερινού, αν όχι περισσότερο. Όταν οι πτυχιούχοι ιατρικών, νομικών και πολυτεχνικών σχολών αυτής της χώρας – και όχι μόνον – είναι περισσότεροι από όλους τους συναδέλφους τους όλης της Ευρωπαϊκής Ένωσης αθροιστικά, και εντούτοις το κράτος επιμένει να εισάγει χιλιάδες καινούριους φοιτητές κάθε χρόνο, τότε η χώρα αυτή δεν έχει κανένα μέλλον και καμία ελπίδα.

Όταν όλοι ή σχεδόν όλοι οι απόφοιτοι της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθίστανται σε λίγα χρόνια πτυχιούχοι ανωτάτων σχολών, τότε δεν υπάρχει καμία προοπτική ανασυγκρότησης της παραγωγικής αλυσίδας. Η λαϊκιστική πρακτική που βασιλεύει στη χώρα αυτή κατάφερε το ακατόρθωτο, να καταστεί δηλαδή κοινός τόπος το ότι εφόσον εισέλθει κάποιος στα ελληνικά πανεπιστήμια, και ηλίθιος αν είναι, θα καταφέρει να αποφοιτήσει. Πέραν αυτού όμως, δεδομένο είναι πως όλοι αυτοί οι πτυχιούχοι, αληθώς προσοντούχοι ή μη, αποξενώνονται εκ των πραγμάτων από την παραγωγική διαδικασία και από τη γη, αναζητώντας – όπως είναι φυσικό άλλωστε – μια θέση γραφείου. Οι παραπάνω σκέψεις εξηγούν και για ποιο λόγο εγκαταλείφθηκαν τα χωράφια, αλλά και για ποιο λόγο απορροφήθηκαν οι ανεξέλεγκτα εισελθόντες παράνομοι μετανάστες, όταν βεβαίως η οικονομία της χώρας είχε φαινομενικώς ανοδική πορεία.  Το δε επιχείρημα για το δικαίωμα στην ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, που προβάλλεται κυρίως από την ελληνική Αριστερά είναι παραπλανητικό. Δε νοείται πανεπιστημιακό ίδρυμα του οποίου οι απόφοιτοι δεν έχουν επαγγελματική κατοχύρωση και προοπτική. Αν ήταν έτσι και στοχεύαμε απλά στη γνώση, τότε θα μπορούσε να υπάρχει ο θεσμός του ακροατή φοιτητή, που θα λάμβανε βεβαίωση σπουδών χωρίς επαγγελματικά δικαιώματα. Αλλά προφανώς αυτό δεν θα άρεσε σε όσους προβάλουν το παραπάνω δήθεν δημοκρατικό επιχείρημα… Όταν αλλάξει η νοοτροπία όλων και μεταβληθεί η φιλοσοφία και η λογική της κορυφής, της ανώτατης εκπαίδευσης δηλαδή, τότε θα μπορέσουν να γίνουν ουσιαστικές αλλαγές στις κατώτερες βαθμίδες.

Θαρρετή πολιτική στην παιδεία σημαίνει πως θα πρέπει να πάψει αυτή να αποτελεί σταυροδρόμι της λαϊκιστικής πλειοδοσίας όλων των πολιτικών κομμάτων ανεξαιρέτως, θα πρέπει να πάψει το πολιτικό σύστημα να χαϊδεύει τα αυτιά των πολιτών. Στα ελληνικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα θα πρέπει να εισάγονται μόνον όσοι μπορούν να απορροφηθούν από την εθνική οικονομία, και κανένας παραπάνω. Θα πρέπει να ανασυγκροτηθεί η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση και θα πρέπει τέλος – αλλά και κυρίως – να γίνει συνείδηση σε όλους, πολίτες και πολιτικούς, πως δεν είναι δυνατόν να σπουδάζουν στα πανεπιστήμια οι πάντες, και να εργάζονται στα χωράφια και στα εργοστάσια αλλοδαποί μετανάστες. Διότι κάποια στιγμή θα πάψουν να υπάρχουν χωράφια και εργοστάσια, ενώ η χώρα θα είναι ένας τόπος καταναλωτών με μηδενική παραγωγή – κάτι που βιώνουμε ήδη.
Οι λαοί των οποίων η εκπαίδευση χωλαίνει, χάνονται. Δεν έχουν αύριο και είναι καταδικασμένοι. Η ελληνική εκπαίδευση λοιπόν πρέπει να αλλάξει ριζικά και στο σύνολο της, από τη βάση ως την κορυφή, και μαζί να αλλάξει η νοοτροπία και η φιλοσοφία όλων μας απέναντι στα εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας, διότι μόνο τότε θα φανεί φως στο σκοτεινό τούνελ που διαβαίνουμε…

Θέλω να κλείσω τις σκέψεις μου με το επίκαιρο θέμα των παρελάσεων, και δη των μαθητικών, συνδεδεμένων άμεσα με τα εκπαιδευτικά πράγματα του τόπου. Πέραν των ενστάσεων για την εικόνα και την εμφάνιση των παρελαυνόντων μαθητών, που συχνά θυμίζει πασαρέλα, καθώς και για το ιλαρό κλίμα που κακώς αποκτά μια μέρα εθνικής μνήμης, που καθρεφτίζει στην περίπτωση μας την καθοδική πορεία μιας κοινωνίας, δεδομένο είναι πως με την παρέλαση η τιμή δεν αποδίδεται στους ποικίλης μορφής αξιωματούχους, που παριστάνουν τους επίσημους, αλλά στους ήρωες και στα ηρωικά γεγονότα ενός έθνους. Φτάνοντας λοιπόν στο παρόν και στα τεκταινόμενα, σημειώνω μόνο ότι η κυβέρνηση που μετατρέπει τις παρελάσεις σε στεγανά και θαλάμους αποστείρωσης με εξωφρενικά μέτρα ασφαλείας, που θυμίζουν άλλες εποχές – όταν η χώρα ήταν «στο γύψο», για το μόνο λόγο ότι φοβάται τις αντιδράσεις του πλήθους – βέβαιον είναι ότι έχει αυτή η κυβέρνηση απολέσει εντελώς και το τελευταίο ίχνος της δημοκρατικής νομιμοποίησης…

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 29 Μαρτίου 2012, αρ. φύλλου 635