ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΣΕΜΑΝΗ: Σλήμνιτσα

ΟΔΟΣ 22.11.2012 | 667

Τέλος της τριλογίας: Γράμμος. Γράμμου συνέχεια. Σλήμνιτσα


Λένε ότι την πραγματική ιστορία ενός χωριού την γράφουν οι κάτοικοί του. Αν υπάρχουν, θα συμπλήρωνα εγώ. Δυστυχώς συχνά, στο πέρασμα του χρόνου, τα ονόματά τους χάνονται, οι μνήμες σβήνουν, οι άνθρωποι οι ίδιοι σκορπίζουν σε χίλια μέρη. Το αρχικό χωριό παύει να υπάρχει ή το βρίσκει κανείς σε παλιά βιβλία με ακόμα πιο παλιές μαυρο-άσπρες ξεθωριασμένες φωτογραφίες. Βιβλία γραμμένα συνήθως με πίκρα, από κάποιον δάσκαλο που υπηρέτησε εκεί, τον τοπικό παπά, ένα μετανάστη που με δάκρυα στα μάτια θυμόταν και κατέγραψε τα παιδικά του χρόνια. Βιβλία, για μια ηρωίδα μάνα, ένα αυστηρό αλλά τίμιο πατέρα, τα αδέλφια και τους φίλους του «συγγραφέα». Μαζί με τα πρώτα και τα δεύτερά του όνειρα.

Αρκετή όμως, αν όχι μεγάλη, η εισαγωγή μου στο θέμα: Σλήμνιτσα 2012. Στην μνήμη μου έχει καταγραφεί αυτή η λέξη. Είναι δεμένη με τον άνθρωπο που με βάπτισε, τον Αλέξη Σαμαρά και την Θωμαή, μια μικρή κοπέλα γεννημένη στο χωριό αυτό, που μεγάλωσε μαζί μας, σαν μέλος της οικογένειάς μας, θύμα του παιδομαζώματος της εποχής. Αυτό το σάρωμα, ο βίαιος εξανδραποδισμός των κατοίκων του Γράμμου και όχι μόνο, για τον γνωστό προορισμό, μακριά από την Ελλάδα.

Τι είναι όμως, ή μάλλον τι ήταν, η Σλήμνιτσα; Πρόκειται για ένα κεφαλοχώρι που βρίσκεται, ή μάλλον βρισκόταν, στην πάνω γωνία του Γράμμου, δύο βήματα από τη βουνοκορφή Αλεβίτσα (1585 μέτρα ύψος), δίπλα κυριολεκτικά στα σύνορα Ελλάδος-Αλβανίας. Ένα χωριό χτισμένο σε 2-3 λοφίσκους, κοντά σε μια ρεματιά, σε ένα μικρό ποτάμι, σε μία καταπράσινη περιοχή τόσο ήρεμη που σου κόβει την ανάσα. Το σημερινό όνομα της Σλήμνιτσας είναι… Τρίλοφος. Η στραπατσαρισμένη πινακίδα στην είσοδο του σημερινού «χωριού» γράφει ακόμα Σλήμνιτσα (και καλά κάνει). Η ιστορία της χάνεται στα 1700 μΧ. Πολύπαθα μέρη αυτά τα ορεινά βαλκανικά εδάφη. Ακόμα περιμένουμε την μελέτη των Οθωμανικών αρχείων, αν υπάρχουν, μετά το 1370 μέχρι το 1912. Εξακόσια τόσα χρόνια διαφέντευαν οι Τούρκοι τα βουνά αυτά, παρέα με τους Αλβανούς συνεργάτες τους.

Δεν είναι… Κρήτη, ή… Κέρκυρα, ή… Σύρος, ο Γράμμος και τα χωριά του. Όσο πιο όμορφα δάση, ποτάμια, λίμνες, ονειρεμένη φύση έχει, τόσο πιο πολύ ενοχλεί η ιστορική δυστυχία του, που συνοδεύτηκε από πολέμους και μαζική μετανάστευση, με βία ή χωρίς βία. Η ίδια η Σλήμνιτσα, δίπλα στις πηγές του Αλιάκμονα, είχε κάποτε 800 κατοίκους- διακόσιες οικογένειες, 74 δίπατα σπίτια, χωρισμένα τότε σε δυο γειτονιές τον πάνω και τον κάτω «μαχαλά». Οι κάτοικοι του, όταν ζούσαν εκεί, πριν από τους «πολέμους και τις ειρήνες» που το κατέστρεψαν, ασχολούνταν με την γεωργία, την κτηνοτροφία, το εμπόριο και ήταν περιζήτητοι υλοτόμοι, σαν τους πετράδες της Ηπείρου. Λένε ότι είχαν το μεγαλύτερο υδροπρίονο για να κόβει ξύλα (τριπλό) της περιοχής. Ταξίδευαν τότε σ’ όλη την Ελλάδα και είχαν, μαζί με τους κατοίκους από το Γιαννοχώρι (χωριό εκεί κοντά), μέχρι και εργοστάσια ξυλείας στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, τα Τρίκαλα, το Βόλο, τον Πειραιά και την Αθήνα. Ζούσαν ειρηνικά με τους γείτονες, τους Αλβανούς, με μουσουλμανικά χωριά σε απόσταση αναπνοής. Το Νεστόριο (το παλιό Νεστράμι), το Άργος Ορεστικό (η παλαιά Χρούπιστα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου 1796) και η Καστοριά, ήταν οι κοντινοί προορισμοί τους στην Ελλάδα. Η Νικολίτσα, η Ερσέκα, η Κορυτσά, στην σημερινή Αλβανία.

Πάντα ήθελα να επισκεφτώ την Σλήμνιτσα. Πάντα είχε χιόνια όταν ήθελα να πάω. Λάσπες αδιάβατες. Πάντα έβρεχε, όταν έφτανα. Πάντα είχα άγχος μήπως χαθώ στους δύσκολους και ασημείωτους δασικούς δρόμους. Τελικά, με συνοδό φίλο γνώστη της περιοχής και συνοδηγό την γυναίκα μου. Άντα, κατάφερα να φτάσω εκεί πριν από λίγες εβδομάδες. Καταλάβατε τώρα γιατί γράφω αυτό το σημείωμα! Περπατήσαμε γύρω γύρω τα λίγα σπίτια του «νέου χωριού». Σκόρπιοι γκρεμισμένοι τοίχοι, θεμέλια πρακτικά παλιών σπιτιών. Ίχνη από γέφυρες και εκκλησίες. Τα χαλάσματα των ανθρώπων του παρελθόντος. Μπροστά μας βρισκόταν το παλιό χωριό κατεστραμμένο από κάθε είδους εχθρούς- ληστές των περασμένων αιώνων, βομβαρδισμένο από εχθρούς κατακτητές σαν τους Ιταλούς, στον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελειωμένο από τους αντάρτες τύπου ΕΑΜ, στα τραγικά χρόνια 1943-1949. Μέχρι και στρατόπεδο συγκεντρώσεως «εθνικοφρόνων πολιτών» δημιούργησε εκεί το ΕΑΜ τον Δεκέμβρη του 1944, με 300 και πλέον φυλακισμένους ακόμα και από την Καστοριά. Η αλήθεια να λέγεται και να μην ξεχνιέται ποτέ.

Συγκλονιστική η μαρτυρία-αφήγηση του διαπρεπούς Έλληνος της Αμερικής καρδιοχειρουργού Παναγιώτη Σύμπα που αναφέρει λεπτομέρειες για την περιοχή στην βιογραφία του με τίτλο: The voyage of a shepherd boy. Το ταξίδι ενός μικρού βοσκού. Μακάρι κάποτε να μεταφραστεί και στα ελληνικά. Γι αυτό πάντα όταν γράφω για τον «εμφύλιο» στην Καστοριά βάζω εισαγωγικά. Τα ιστορικά γεγονότα της περιοχής παραπέμπουν σε ένα συνεχές πήγαινε-έλα των ανταρτών με την Αλβανία και την Γιουγκοσλαβία, για πολεμοφόδια, τρόφιμα, ανθρώπινο δυναμικό, που κάθε άλλο παρά εμφύλιο πόλεμο θυμίζουν. Άλλο πολιτική διαμάχη και άλλο νάρκες και αίμα. Άλλο ξεπούλημα πατρίδας και άλλο ιδεολογία. Υπάρχουν όρια που οι τότε ηγεσίες των ανταρτών ξεπέρασαν και γι’ αυτό νικήθηκαν. Κρίμα, πολύ κρίμα, για όσους υπήρξαν θύματά τους.

Σλήμνιτσα ή Τρίλοφος λοιπόν, 2012. Χωριό σήμερα με ελάχιστα σπίτια και ακόμα λιγότερους κατοίκους. Με μερικούς «ήρωες» που ζουν εκεί ιδίως το καλοκαίρι και μερικούς κυνηγούς που ουσιαστικά κρατούν ζωντανά ακόμα τα σύνορά μας. Ποτέ δεν μου άρεσε το κυνήγι, αλλά βλέποντας τους ανθρώπους εκείνους με το όπλο (κυνηγετικό) στο χέρι να πατούν τα χώματα του Γράμμου, ένιωσα συμπάθεια. Αφού έφυγε ο στρατός και οι συνοριοφύλακες βρίσκονται στον Έβρο (ελπίζω για λίγο) και το υπόλοιπο κράτος υπολειτουργεί εκεί, χίλιες φορές να γεμίζουν το κενό οι επισκέπτες κυνηγοί και οι λάτρεις της φύσης, ενός εθνικού πάρκου (national park) με αξία.

Άφησα τελευταίο το παλιό σχολείο της Σλήμνιτσας. Ένα ενδιαφέρον κτήριο στην κορφή του λόφου με πολύ ιστορία. Θεμέλιος λίθος το 1923. Φτιάχτηκε με πολλά χρήματα τότε και κόπο. Δωρητής, ο Αλέξης Σαμαράς, ξυλέμπορος από το Βόλο, που είχε γεννηθεί στο χωριό αυτό, με την βοήθεια και συμπαράσταση του ιατρού Σαράντη Τσεμάνη απ’ την Καστοριά. Έχει διασωθεί μια εξαιρετική φωτογραφία της εποχής. Ευτυχώς που υπάρχει και μια εντοιχισμένη πλάκα μέσα στο εγκαταλελειμμένο σήμερα σχολείο για να θυμίζει ότι κάποιοι Έλληνες έδιναν τότε στην πατρίδα, δεν… έπαιρναν μόνο από αυτήν. Σκεφτείτε με τι πάθος έψαχνα να βρω στοιχεία για την Σλήμνιτσα, που… ανακάλυψα ποιος Τουρκο-Αλβανός τον 19ο αιώνα, σκότωσε τον πατέρα του Αλέξη Σαμαρά και πότε (το γιατί το φαντάζομαι). Έτσι εξηγείται άλλωστε γιατί οι κάτοικοι του άτυχου αυτού χωριού σκορπίστηκαν στα πέρατα της Ελλάδος και του κόσμου. Για να επιζήσουν, ή πιο απλά να ζήσουν!

Το σχολείο πρακτικά είπαμε ότι έχει κλείσει. Μαθητές δεν υπάρχουν. Η στέγη του έχει αποκατασταθεί με οικονομική βοήθεια του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου που διατηρεί επίσης μια εκκλησία τον Άγιο Αθανάσιο του 1860 και έναν ξενώνα για το καλοκαίρι. Μένουν μερικά σπασμένα παράθυρα. Νιώθει κανείς πόνο για την απαξίωση της παλιάς δωρεάς. Σαν να χάθηκε η Ελλάδα σε εκείνα τα μέρη. Το κτήριο του παλιού αυτού διτάξιου σχολείου- που χωρούσε 74 διθέσια θρανία- δωρεά και αυτά άλλου δωρητή, χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς α) σαν φυλακή από το ΕΑΜ το 1944- τον Δεκέμβρη, β) ως φυλάκιο του Ελληνικού Στρατού αργότερα, γ) ως τόπος διαμονής των Λοκατζήδων-χιονοδρόμων. Σήμερα είναι ολότελα κλειστό. Οι λίγοι κάτοικοι του «νέου χωριού», που μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού, προσπαθούν να το διασώσουν. Ίσως κάποτε ξανανοίξει σαν πολιτιστικό κέντρο ή μικρό μουσείο. Ίσως.

Στην κρίση που περνάει η πατρίδα μας σήμερα, τουλάχιστον στα μικρά μέρη και ακόμα περισσότερο στα σύνορά μας, ένα σχολείο, μια εκκλησία, μια μικρή πλατεία, ένα γήπεδο, μια παιδική χαρά, μπορεί να τα σώσει. Είναι η τελευταία μας ελπίδα. Η Σλήμνιτσα τα έχει σχεδόν όλα αυτά. Κάτοικοι της λείπουν και ένα κάποιο όραμα. Μια ελληνική σημαία μπροστά στο παλιό σχολείο! (όπως κάνουν οι… Τούρκοι και οι… Αμερικανοί). Θέλετε κίνητρα για να αποκτήσει κατοίκους η τελευταία αυτή γωνιά της Ελλάδος; Κανείς μόνιμος κάτοικος του χωριού να μην πληρώνει φόρους. Αντιθέτως, να έχει δωρεάν ηλεκτρικό, νερό, τηλέφωνο, περίθαλψη. Είναι πολύ απλό. Λύσεις υπάρχουν όταν αγαπά κανείς την πατρίδα του και θέλει να ενισχύσει τα σύνορά της. Να μην αναφέρω εδώ ότι ακόμα και οι Τούρκοι είχαν νομοθετήσει να μην πληρώνουν φόρους όσοι κάτοικοι, κυρίως χριστιανοί, άλλαζαν τότε θρησκεία.

Ελπίζω και εύχομαι στο χωροταξικό σχέδιο ανάπτυξης του Γράμμου που πρέπει να γίνει κάποτε, ή προγραμματίζεται να γίνει, η Σλήμνιτσα- ο σημερινός Τρίλοφος, να βρει την θέση που του αξίζει. Αυτή την Ελλάδα πρέπει να στηρίξουμε, για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε. Την Ελληνική Μακεδονία πρέπει να προστατεύσουμε με κάθε θυσία. Η πατρίδα είναι πατρίδα.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 22 Νοεμβρίου 2012, αρ. φύλλου 667

Σημείωση της ΟΔΟΥ: 
Με το ΦΕΚ 39/1.2.1950 η κοινότητα Σλήμνιτσας μετονομάστηκε σε Τρίλοφο.

Σχετικά κείμενα:

• ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΣΕΜΑΝΗ: Γράμμος Ι
• ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΣΕΜΑΝΗ: Γράμμος ΙΙ