ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Περιήγηση στη μαγευτική Καστοριά

ΟΔΟΣ: 7.5.2020 | 1029

«Σειούνται τα χώματα παντού και τρίζουν τα εικονίσματα στην Καστοριά, τη σιωπηλή πόλη κοντά στη λίμνη» 

Νίκος Εγγονόπουλος

Την Καστοριά, όποτε κι αν την επισκεφτείς, απ’ όπου κι αν προέρχεσαι, πανέμορφη θα τη βρεις και θα την αγαπήσεις κεραυνοβόλα. Απλώς γιατί φεγγοβολάει πάντοτε: το καλοκαίρι η λίμνη της σε κάνει να νομίζεις πως σε παραθαλάσσιο τόπο βρίσκεσαι. Το φθινόπωρο σε μαγεύει, φορώντας την πιο πολύχρωμη φορεσιά της. Τον χειμώνα αστράφτει ντυμένη στα κάτασπρα. Κι αν τύχει και συμπέσουν χαμηλές θερμοκρασίες κι ο αέρας που φυσάει να φέρνει το νερό στα πλάι στη λίμνη δέντρα, τότε σταλακτίτες και σταλαγμίτες δημιουργούνται γύρω από τη λίμνη και διάφορα όμορφα γλυπτά, που στολίζουν την πόλη με τρόπο μοναδικό και ευφάνταστο. Όσο για την άνοιξη, αυτή τη ζωντανεύει ξαφνικά και ωραία, ντύνοντάς την με το πράσινο, το χρώμα της αιώνιας ελπίδας.

Αυτήν την πόλη έχεις χίλιους λόγους να την αγαπήσεις. Είναι η φυσική της ομορφιά, το είπαμε ήδη, είναι όμως και η μαγευτική της θέση, μια θέση-κλειδί, καθώς οι σοφοί άνθρωποι που την έχτισαν διάλεξαν να το κάνουν στον λαιμό μιας χερσονήσου: ακριβώς εκεί όπου στενεύει η χερσόνησος κι η πόλη γίνεται διπρόσωπη: στρέφει προς τον Βορρά το ένα της πρόσωπο το πιο γενναίο, το πιο αγέρωχο κι ανθεκτικό, αφού αυτή της η παραλία είναι η πιο εκτεθειμένη στο κρύο. Το άλλο της πρόσωπο στραμμένο προς τον Νότο είναι κι όλα σ’ αυτή τη μεριά είναι πιο γλυκά και πιο ήπια. Περιγράφει πανέμορφα ο λογοτέχνης μας Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος: «Και στο στενότερο μέρος της γλώσσας αυτής, ανάμεσα στην υπόλοιπη στεριά και το λόφο, πενήντα μέτρα στο ψηλότερο σημείο της απάνω από τα νερά της λίμνης, χτισμένη μια πολιτεία που παρόλο το ξανάνιωμά της, διατηρεί απείραχτο, γνήσιο και γεμάτο πραγματικό περιεχόμενο το μεσαιωνικό χαρακτήρα της». Διαλέγουμε και παίρνουμε, λοιπόν, τον λόγο για τον οποίο θα την αγαπήσουμε. Το σίγουρο πάντως είναι πως θα την αγαπήσουμε. 

Μπορεί, λοιπόν, για μια πόλη να μιλάμε, όμως συχνά νομίζεις πως άνθρωπος είναι, γυναίκα μάλιστα, ξαπλωμένη νωχελικά πλάι στη λίμνη. Και δεν τη λες απλή γυναίκα, αλλά αληθινή πριγκίπισσα, έτσι καθώς, αγκαλιάζοντάς την με το βλέμμα σου, η ματιά σου σκαλώνει συχνά πυκνά στα άφθονα μα τόσο ταιριαστά της στολίδια… Πρώτα το διακριτικό της στέμμα, η περίφημη κεφαλή του Μεγαλέξανδρου, αυτή που ο θρύλος λέει πως σκάλισαν οι στρατιώτες του Μεγάλου Βασιλιά, εδώ, στο σημείο εκκίνησης της εκστρατείας, και πως την ίδια κεφαλή λάξευσαν στην άλλη της άκρη, εκεί μακριά στην Ινδία. Μα η πριγκίπισσά μας δεν έχει μόνο στέμμα. Έχει και τα διαμάντια και τα μαργαριτάρια της, τους ναούς-μνημεία της και τα εντυπωσιακά αρχοντικά της. Οι ναοί-μνημεία της, βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί, είναι πραγματικά πολλοί, πάνω από εβδομήντα. Περπατάς στην παλιά πόλη, που σε πληγώνει η πρόσφατη ερήμωσή της, αλλά κατακλύζεσαι από ευχαρίστηση που, σε κάθε σου βήμα, σε κάθε γειτονιά, συναντάς κι άλλη εκκλησιά που σε ταξιδεύει πολλούς αιώνες πίσω. Είναι τα κτίσματα, είναι η αγιογράφησή τους, είναι τα ονόματά τους, αλλά και τα «επώνυμά» τους, αφού πολλές εκκλησιές φέρουν, εκτός από το όνομα του αγίου στον οποίο είναι αφιερωμένες, και το όνομα του κτήτορά τους. 

Αδύνατον να μην αρχίσουμε με την Παναγία την Κουμπελίδικη, το σύμβολο της πόλης, τον μοναδικό ναό –βυζαντινός είναι– με τρούλο (κουμπέ), και συνεχίζουμε με τον Άγιο Νικόλαο του Κασνίτζη, τον Άγιο Αθανάσιο του Μουζάκη, τον Άγιο Νικόλαο της μοναχής Ευπραξίας, τον Άγιο Ανδρέα του Ρουσούλη («Της Ρουσούλαινας» λέγεται ο αντιπροσωπευτικός χορός της Καστοριάς, που και «Καστοριανός» λέγεται)… εκκλησιές με έτσι κι αλλιώς εντυπωσιακά ονόματα –ξεχωρίζω πάντα δύο ναούς με… παραπλανητικά ονόματα: τον ναό του Αγίου Αλυπίου, με ξεγελά το όνομά του, σαν να πρόκειται για άγιο που… δεν λυπάται, ο ναός των Αγίων Τριών, που πολλοί μπερδεύουν με την Αγία Τριάδα κι ας είναι οι Άγιοι Τρεις… Και δύο ναοί δεμένοι σφιχτά με την ένδοξη ιστορία του τόπου: ο ναός της Παναγίας Μουζεβίκη, που «Αη-Μηνά» τον λένε οι πάντες, γιατί στην εικόνα του Αη-Μηνά προσευχήθηκαν ολονυχτίς οι επί 527 χρόνια σκλαβωμένοι στους Τούρκους Καστοριανοί κι αυτός τους ελευθέρωσε το 1912. Κι ο άλλος ιστορικός ναός της αυτός του Ταξιάρχη, στον περίβολο του οποίου θάφτηκε ο ήρωας-σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα Παύλος Μελάς· σήμερα τα ιερά οστά του μαζί με της γυναίκας του Ναταλίας φυλάσσονται με τον πρέποντα σεβασμό στο εσωτερικό του βυζαντινού αυτού ναού.

Δεμένοι αρμονικά με την πόλη οι ναοί-μνημεία, δεμένα αρμονικά και τα περίφημα αρχοντικά της από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Αποδείξεις απτές του πλούτου που πέρασε από τα χέρια των άξιων Καστοριανών που αιώνες ολόκληρους δούλευαν τη γούνα με τον μοναδικό αριστουργηματικό τους τρόπο. Άλλωστε, δεν ήταν τυχαίο που Καστοριανοί ήταν οι γουναράδες του Σουλτάνου στην μοναδικής ομορφιάς Βασιλεύουσα, την Κωνσταντινούπολη. Σήμερα, ευτυχέστατα, κάποια αρχοντικά έχουν συντηρηθεί και τα χαίρονται οι επισκέπτες τους, καθώς φιλοξενούν εκδηλώσεις και εκθέσεις, αν και θα θέλαμε να τα επισκεπτόμαστε συχνότερα για να ερχόμαστε σε επαφή με τους ξεχωριστούς τους ενοίκους ακόμη περισσότερο -μια επαφή από την οποία είναι σίγουρο ότι πολλά θα είχαμε να κερδίσουμε. 

Αλλ’ η πόλη της Καστοριάς σήμερα διαθέτει και εξαιρετικά μουσεία. Ενδεικτικά αναφέρουμε το ιδιαίτερης ομορφιάς Λαογραφικό της Μουσείο, παλιό αρχοντικό του Νεράντζη Αϊβάζη, του άρχοντα που μας δώρισε το αρχοντικό με όλο το νοικοκυριό του, το Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα, το περίφημο αρχοντικό του Μακεδονομάχου καπετάνιου Πηχεών, όπου ιδιαιτέρως εξαίρεται η προσφορά στον Μακ. Αγώνα των ντόπιων Μακεδόνων, το Ενδυματολογικό Μουσείο που στεγάζεται στο αρχοντικό των Αδελφών Εμμανουήλ, συνεργατών του Ρήγα Βελεστινλή, που έχασαν τη ζωή τους μαζί του στον πύργο Νεμπόισα στο Βελιγράδι, το Δεληνάνειο ή αλλιώς Μουσείο της Καστοριανής γυναίκας. Όλα τους στην παραδοσιακή πλακόστρωτη γειτονιά της πόλης, που «Ντολτσό» αποκαλείται, κατ’ άλλους για το γλυκό της κλίμα, κατ’ άλλους εξαιτίας του άρχοντα Νούλτσου που οι Τούρκοι κρέμασαν εκεί στα χρόνια της σκλαβιάς. 

Όλα αυτά τα περίφημα και σπουδαία βρίσκονται μέσα στην πόλη. Αλλά μας περιμένουν εκπλήξεις και βγαίνοντας από αυτήν: ο εντυπωσιακός γύρος της λίμνης, που στην πραγματικότητα για τον γύρο της χερσονήσου πρόκειται, μια διαδρομή στον ίσκιο των πλατανιών που περιφράσσουν, θαρρείς, τη λίμνη -εδώ θα συναντήσεις πεζοπόρους, δρομείς, ποδηλάτες που χαίρονται την ομορφιά και την άσκηση, αλλά και ψαράδες που ψαρεύουν είτε με παρέα είτε μόνοι και στοχαζόμενοι. Στην ίδια διαδρομή και το Μοναστήρι της Παναγίας της Μαυριώτισσας, αλλά κι ένας δράκος καλά κρυμμένος στη γεμάτη σταλακτίτες και σταλαγμίτες σπηλιά του. 

Όλα αυτά τα υπέροχα και άλλα που σας τα κρατάμε για έκπληξη σας περιμένουν να τα χαρείτε και να τ’ απολαύσετε· περνώντας αξέχαστα στην Καστοριά που, δεν μπορεί, δε γίνεται να μην την αγαπήσεις κεραυνοβόλα μόλις τη δεις από κοντά! 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 7 Μαΐου 2020, αρ. φύλλου 1029.