Οι πανεπιστημιακές συντεχνίες του Μεσαίωνα διακρίνονται σε δύο μοντέλα: α) του Παρισιού, όπου δάσκαλοι και σπουδαστές σχημάτιζαν μια και μόνη κοινότητα και β) της Μπολόνιας, όπου μόνο οι σπουδαστές αποτελούσαν νομικά τη universitas. Το μοντέλο που επεβίωσε ως τις μέρες μας είναι εκείνο του Παρισιού.
Ο πανεπιστημιακός δάσκαλος επιτελούσε συγχρόνως το έργο του διαλογισμού και το έργο της γραφής-σήμερα θα τα ονομάζαμε και τα δύο έρευνα-, καθώς και το έργο της διδασκαλίας. Η φήμη και οι παρεμβάσεις πολλών δασκάλων στις κοινωνικές και πολιτικές διαμάχες προσέθεταν στο λειτούργημά τους κύρος και ρόλο που, από τον 19ο αιώνα, αναγνωρίστηκε στους διανοούμενους-σήμερα θα το ονομάζαμε έκφραση της κριτικής συνείδησης της κοινωνίας.
Την πανεπιστημιακή κοινότητα διοικούσαν οι πρυτάνεις, όπως και σήμερα, που εκλέγονταν από τους δασκάλους και επιτηρούνταν από τον καγκελάριο-σήμερα το εκλεκτορικό σώμα, για την πατρίδα μας, έχει κατά μοναδικό τρόπο στα διεθνή χρονικά (!) διευρυνθεί και η επιτήρηση γίνεται από το ΥπΕΠΘ. Τα πανεπιστήμια του Μεσαίωνα κατέκτησαν σταδιακά την αυτονομία τους πράγμα που επιδιώκουν και σήμερα τα ελληνικά πανεπιστήμια (οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια).
Με βάση το επιστημονικό αντικείμενο, τα πανεπιστήμια συγκροτήθηκαν σε σχολές, πράγμα που ισχύει και σήμερα και απένειμαν τους τίτλους: λυτεία, βασικό δίπλωμα και διδακτορικό (μόνο για τους πανεπιστημιακούς δασκάλους). Κάτι ανάλογο, με προσθήκη το μεταπτυχιακό τίτλο, ισχύει και σήμερα.
Το πρώτο πανεπιστήμιο ήταν της Μπολόνια. Από το 1154 ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος Μπαρμπαρόσα είχε παραχωρήσει προνόμια στους δασκάλους και τους σπουδαστές της Μπολόνιας. Ακολούθησαν τα πανεπιστήμια του Παρισιού, της Οξφόρδης, του Καίμπριτζ, του Μονπελιέ…Τα πανεπιστήμια του μεσαίωνα κληροδότησαν καινοτομίες που επιζούν μέχρι σήμερα…Ανάμεσα σ’ αυτές πρέπει να υπογραμμίσουμε την πρακτική της απεργίας με αποκορύφωμα την απεργία των δασκάλων και σπουδαστών του Παρισιού που διήρκησε από το 1229 έως και το 1231. Σήμερα το ελληνικό πανεπιστήμιο έχει προχωρήσει και εισάγει την καινοτομία της κατάληψης…
Άλλη καινοτομία του μεσαίωνα ήταν η εισαγωγή ενός μήνα θερινών διακοπών στο ημερολόγιο των μαθημάτων, που ρυθμιζόταν με ειδικό πρόγραμμα. Έτσι έκαναν δειλά, σχεδόν με θρησκευτική ευλάβεια, οι διακοπές την είσοδό τους στην Ευρώπη. Στο σημερινό ελληνικό πανεπιστήμιο η χαλαρότητα, οι καταλήψεις και οι απεργίες θέτουν σε αχρηστία κάθε πρόγραμμα…
Ο διεθνιστικός χαρακτήρας του μεσαιωνικού πανεπιστημίου ήταν εμφανής. Δάσκαλοι και σπουδαστές έπαιρναν τους δρόμους για να αναζητήσουν τη γνώση στο εξωτερικό και γύριζαν αγόγγυστα από μια χώρα στην άλλη, ακολουθώντας τη μόδα ή τη φήμη ενός πανεπιστημίου ή δασκάλου. Στο σημερινό ελληνικό πανεπιστήμιο η κινητικότητα είναι μάλλον περιορισμένη, αν και το επίσημο κράτος έχει θεσπίσει τις εκπαιδευτικές άδειες και η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει έμφαση στην κινητικότητα των σπουδαστών και των δασκάλων.
Οι μη έχοντες ήταν και στοιχείο του μεσαίωνα…Για να μπορέσουν οι προικισμένοι και εργατικοί σπουδαστές να ξεπεράσουν το μειονέκτημα της κοινωνικής τους προέλευσης, διάφοροι ευεργέτες ίδρυαν ή χρηματοδοτούσαν οίκους για τη δωρεάν στέγαση και σίτιση των υποτρόφων τους…Σήμερα η φροντίδα της ελληνικής πολιτείας για τη σίτιση, μερικώς τη στέγαση, την απουσία διδάκτρων και τη δωρεάν παροχή συγγραμμάτων είναι, και δικαίως, από τις πλέον πρωτοποριακές στο διεθνή χώρο. Η εκτίμηση όμως των σπουδαστών δεν είναι ανάλογη…
Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση καταλήγει σε δημοσιεύσεις. Το 12ο αιώνα ο κύριος τύπος δημοσίευσης ήταν το Λειμωνάριο. Το ίδιο ισχύει και σήμερα με τη μόνη διαφορά την προσαρμογή στο νέο περιβάλλον…
Το 13ο αιώνα στο πρόγραμμα των πανεπιστημίων προστέθηκαν ασκήσεις που γίνονταν δύο φορές το χρόνο και έδειχναν τη διανοητική μαεστρία των δασκάλων: οι σπουδαστές έθεταν στο δάσκαλο μια ερώτηση πάνω σε οποιοδήποτε πρόβλημα της επιλογής τους. Η φήμη των δασκάλων συχνά εξαρτιόταν από την ικανότητά τους να απαντούν σ’ αυτές τις ερωτήσεις. Το μεσαίωνα είχαν υιοθετήσει κάποια, και μάλιστα ουσιαστική, μορφή αξιολόγησης. Σήμερα, μετά από οκτώ αιώνες, η ακαδημαϊκή κοινότητα της πατρίδας μας προβληματίζεται…και αντιδρά στο προφανές…την αξιολόγηση!
Ο Μεσαίωνας φαίνεται ότι στέλνει το μήνυμα: το σήμερα έρχεται από το χθες, και το μέλλον αναδύεται από το παρελθόν!
[δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 27.3.2008]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.