7.1.23

ΟΔΟΣ: Να, σε το λέγω φανερά και σε προστάζω αυστηρά, να μη, να μη τολμήσεις, τα μήλα να τσιμπήσεις.


ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς
ΟΔΟΣ 2.6.2022 | 1127


Έτσι οι τότε Καστοριανοί, δεν αμφιταλαντεύτηκαν. Παρά το γεγονός ότι υπήρχαν άλλες μεγάλες ανάγκες, διάλεξαν να τιμήσουν τον ποιητή του Έρωτα. Δεν είχαν εξάλλου συμπληρωθεί περισσότερα από 15 χρόνια μετά την απελευθέρωση της Καστοριάς. Ούτε καν πέντε χρόνια από την μικρασιατική καταστροφή, περίπου 4 χρόνια από την αναχώρηση των μουσουλμάνων κατοίκων της πόλης...


Στην Καστοριά πριν 93 χρόνια, όταν συμπληρώνονταν 157 χρόνια από τη γέννηση του καστοριανού ποιητή Αθανασίου Χριστοπούλου, τοποθετήθηκε ο ολόσωμος ανδριάντας του στο σημείο που βρίσκεται ακόμη και σήμερα. Αυτό έγινε κάπου μέσα στον μήνα Μάιο του 1929, όταν η φύση ήταν πλημμυρισμένη από τα μεθυστικά αρώματα των ανθισμένων κήπων της πόλης. Το άγαλμα ήταν επιβλητικό και προκαλούσε ανάλογα αισθήματα. 

Η επιλογή της θέσης σε ένα από τα πιο ψηλά σημεία του εσωτερικού της πόλης, στο Άλσος του "Αη Θανάση", δεν έγινε καθόλου τυχαία. Πρώτα απ’ όλα δεν μπορεί να μη σχετίζεται με την παρακείμενη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. Αλλά και με την περιοχή της "Έλλης" και στα χρόνια εκείνα του καλοκαιρινού περιπάτου των κατοίκων της Καστοριάς. Με την πρόσοψη του αγάλματος στραμμένη στην κατεύθυνση της βορεινής πλευράς της λίμνης, επάνω στο βάθρο του, το επιβλητικό άγαλμα παριστά τον μεγάλο ποιητή να ατενίζει με το αγέρωχο παράστημά του και την ανάλογη στάση, την απεραντοσύνη.


ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς
ΟΔΟΣ 2.6.2022 | 1127 |  σ.3


Σήμερα, στο ανησυχητικά υπερσυντηρητικό 2022 της Καστοριάς, 100 σχεδόν χρόνια αργότερα, μπορεί να θεωρείται σίγουρο ότι καμμιά επιτροπή με μέλη τους αντίστοιχους με τους πιο πάνω, δεν θα σκεφτόταν να αγωνιστεί για να παραδώσει ένα οποιοδήποτε άγαλμα. Ούτε στα πιο τολμηρά της όνειρα η Καστοριά δεν μπορεί να ελπίζει ότι οι σημερινοί θα ενωθούν για να διεκδικήσουν ένα έργο τέχνης, ένα πνευματικό κέντρο, ένα εκθεσιακό χώρο.


* * *

Άλλωστε τυχαία, πόσο μάλλον τυχάρπαστα, δεν γινόταν οτιδήποτε εκείνη την χρονική περίοδο στην Καστοριά που επέλεξε να τιμήσει τον ποιητή του Έρωτα. Έτσι οι τότε Καστοριανοί, δεν αμφιταλαντεύτηκαν. Παρά το γεγονός ότι υπήρχαν άλλες μεγάλες ανάγκες, διάλεξαν τον ανδριάντα. Δεν είχαν εξάλλου συμπληρωθεί περισσότερα από 15 χρόνια μετά την απελευθέρωση της Καστοριάς. 

Ούτε καν πέντε χρόνια από την μικρασιατική καταστροφή, περίπου 4 χρόνια από την αναχώρηση των μουσουλμάνων κατοίκων της πόλης και από την άφιξη των προσφύγων Απολλωνιατών της Μικράς Ασίας. Όλα αυτά αντικειμενικά, ήταν συνθήκες δυσχερέστατες και πρωτοφανείς, καθοριστικής σημασίας στην ιστορία του τόπου. 

Κι όμως, με την ίδια τόλμη που οι καστοριανοί γουναράδες είχαν ήδη ξεχυθεί σε Ευρώπη και Αμερική για να κατακτήσουν την γούνα, αυτοί που απέμειναν πίσω, αποδείχθηκαν επίσης τολμηροί. 

Έτσι παράλληλα με τις ενέργειες για την κατασκευή του δικτύου ύδρευσης της Καστοριάς, αντίστοιχη προτεραιότητα δόθηκε στην ιδέα του αγάλματος του ποιητή.

Το εντυπωσιακό είναι ότι σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής, η Καστοριά με το άγαλμα αναδείχθηκε «η πρώτη πόλις της Μακεδονίας ήτις θα έχει ανδριάντα (εφ. "Καστορία", 30 Οκτ. 1927)» . Διότι εκείνη την περίοδο, υπήρχε μόνο προτομή του βασιλέως Γεωργίου Α΄ στη Θεσσαλονίκη. Όπως εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι το εγχείρημα ξεκίνησε το 1927 και στέφθηκε με επιτυχία μέσα δύο χρόνια. 

Την πρωτοβουλία για την κατασκευή του ανδριάντα με διεξαγωγή εράνου κυρίως μεταξύ των Καστοριανών της Διασποράς (ιδιαίτερα της Αμερικής και του Καναδά) είχαν ο ιδιοκτήτης και διευθυντής της εφημερίδας "Καστορία" Θωμάς Βαλαλάς και η επιτροπή που συστάθηκε με πρόεδρο τον τότε μητροπολίτη Καστοριάς Ιωακείμ Λεπτίδη και μέλη της τον διευθυντή της Εθνικής Τράπεζας Καστοριάς Ευθύμιο Μπουντώνα, τον πρόεδρο του Συνδέσμου Γουνοποιών Καστοριάς Αργύριο Ζαχαριάδη, τον καθηγητή του γυμνασίου Καστοριάς Κωνσταντίνο Πηχεώνα, και τον δημοδιδάσκαλο Χρυσό Καραγκούνη. 

ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς


Διότι στην σύγχρονη εποχή αν υπάρχει έστω και μια περίπτωση για πρωτοβουλία διευθυντή εφημερίδας της Καστοριάς, αυτή εξοντώνεται εφ’ όσον η εφημερίδα δεν αποτελεί εξαγορασμένο φερέφωνο κολακείας.


* * *

Σήμερα, στο ανησυχητικά υπερσυντηρητικό 2022 της Καστοριάς, 100 σχεδόν χρόνια αργότερα, μπορεί να θεωρείται σίγουρο ότι καμμιά επιτροπή με μέλη τους αντίστοιχους με τους πιο πάνω, δεν θα σκεφτόταν να αγωνιστεί για να παραδώσει ένα οποιοδήποτε άγαλμα. 

Πόσο μάλλον ένα, που σε ανάγλυφά του να παριστά σε συμπόσιο γυμνό τον Χριστόπουλο στεφανωμένο ως Διόνυσο, ενώ έφηβος σαλπίζει και μούσα τυμπανίζει, με ύμνους προς τον φτερωτό Έρωτα που εποπτεύει την σκηνή του συμποσίου, με τις τρέλλες, τους κρότους, τους χορούς ερώτων, και μάλιστα με άρνηση του πλούτου. 

Ούτε στα πιο τολμηρά της όνειρα η Καστοριά δεν μπορεί να ελπίζει ότι οι σημερινοί θα ενωθούν για να διεκδικήσουν ένα έργο τέχνης, ένα πνευματικό κέντρο, ένα εκθεσιακό χώρο.

Και αυτά είναι «λεπτομέρειες» που αντικατοπτρίζουντην διαφορά της σημερινής Καστοριάς του μεσαίωνα με την ίδια πόλη εκείνης της περιόδου του μεσοπολέμου που τοποθετούσε αγάλματα, δενδροφύτευε με πλατάνια δρόμους και πλατείες και δημιουργούσε άλση με πεύκα μέσα στην πόλη. 

Οι αναγωγές και οι συγκρίσεις του τότε με το σήμερα, δεν είναι αναπόφευκτες αλλά επιβεβλημένες. Είναι αποστομωτικές και προκαλούν πίκρα. Αν δε, προκαλούσαν και προβληματισμό πόσο μάλλον αν παραδειγμάτιζαν, θα ήταν κάτι το πραγματικά χρήσιμο. 

Διότι στην σύγχρονη εποχή αν υπάρχει έστω και μια περίπτωση για πρωτοβουλία διευθυντή εφημερίδας της Καστοριάς, αυτή εξοντώνεται εφ’ όσον η εφημερίδα δεν αποτελεί εξαγορασμένο φερέφωνο κολακείας. 



ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς
ΟΔΟΣ 2.6.2022 | 1127 |  σ.4


Οι αναγωγές και οι συγκρίσεις του τότε με το σήμερα, δεν είναι αναπόφευκτες αλλά επιβεβλημένες. Είναι αποστομωτικές και προκαλούν πίκρα. Αν δε, προκαλούσαν και προβληματισμό πόσο μάλλον αν παραδειγμάτιζαν, θα ήταν κάτι το πραγματικά χρήσιμο.


* * *

Η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος πάλι, στο κατάστημά της στην Καστοριά, δεν αποτελεί βραχίονα της οικονομικής και πνευματικής προόδου της Καστοριάς όπως τότε. Αντίθετα κρατεί καλά κρυμμένα και μυστικά ακόμη και τα σπουδαία έργα τέχνης του καταστήματός της στην Καστοριά. Γλυπτά, σχέδια, συλλογές που κοσμούσαν την περίοδο της μεγάλης ακμής της πόλης. (Αίφνης, πριν χρόνια, απεφάσισε το υποκατάστημα της Εθνικής στην Καστοριά να επιστρέψει πολλά σημαντικά έργα της συλλογής της  στην Αθήνα).

Ο δε αντίστοιχος πρόεδρος του Συνδέσμου Γουνοποιών Καστοριάς (όπως και οι άλλοι φορείς του κλάδου) διαχρονικά τις τελευταίες δεκαετίες, όχι μόνο δεν αναμείχθηκε σε οποιαδήποτε πρωτοβουλία πνευματικής φύσης και κοινωνικού ενδιαφέροντος. Αλλά αναλώνεται αν όχι σχεδόν αποκλειστικά, πάντως οπωσδήποτε κυρίως σε προσπάθειες, για δάνεια, δάνεια, δάνεια, ρυθμίσεις, ρυθμίσεις, ρυθμίσεις, διαγραφές, μηδενισμούς χρεών, χαρίσματα, κεράσματα και ταχυδακτυλουργίες. 

Ο δε εκάστοτε μητροπολίτης, έως τώρα τουλάχιστον, όταν δεν είχε ατυχείς εμπνεύσεις για ανέγερση νέου ναού στον Άγιο Μηνά και μεταφορά του υπάρχοντος «ταπεινού» από την περιοχή της παλιάς πόλης ή αποδοχής δωρεών αγνώστων (προφανώς ρωσικής επιρροής) για ανέγερση νέου γηροκομείου, σίγουρα πάντως δεν έκανε οτιδήποτε. 

Συγκεκριμένα δεν έκανε οτιδήποτε για την ανάδειξη των αμύθητων κειμηλίων (εικόνων, σκευών κ.ο.κ.) που είχε «ξεσηκώσει» ο μητροπολίτης Δωρόθεος.  Γνωστά πράγματα όλα που δεν χρειάζονται επανάληψη. Αλλά δεν βλάπτει να υπενθυμίζονται. Όπως δεν έκανε οτιδήποτε και για την "Αίγλη» για την οποία δαπανήθηκαν χιλιάδες χιλιάδων ευρώ, για την δημιουργία εκκλησιαστικού μουσείου. Και παραμένει χρόνια ερειπωμένη στην ερειπωμένη Μητροπόλεως· χωρίς να ιδρώνει το αυτί κανενός.


ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς
ΟΔΟΣ 2.6.2022 | 1127 |  σ.5


Aιωρούμενος μπροστά στο ανδριάντα του Χριστόπουλου, μεταξύ γης και ουρανού, ζωής και θανάτου, ανακαλύπτοντας την Ιδέα που είναι χαραγμένη πάνω στο λευκό μάρμαρο· ατενίζοντας με μία ιλιγγιώδη στροφή της κεφαλής τον ποιητή να στέκεται σαν αρχαίος θεός. Ισορροπώντας στο πέλμα του πάνω από την άβυσσο. Για να σε κατευθύνει στα ύψη τού ουρανού, στην ειρήνη, στην γαλήνη, στον έρωτα. Στην ποίηση. «Θέλω ειρήνην, ψυχής γαλήνην, χορούς ερώτων, τρέλλες και κρότον».


* * *

Και να που το 2022, στην Καστοριά, η συζήτηση για τον Αθανάσιο Χριστόπουλο επανέρχεται στον δημόσιο λόγο. Αυτή την φορά με αφορμή την... επανεκκίνηση των «πολιτιστικών» δράσεων κυρίως μουσικοχορευτικών σωματείων, χάρη στην σταδιακή έξοδο από την πανδημία. Αλλά και με αφορμή την υποτιθέμενη αποκατάσταση του διατηρητέου στην περιοχή Απόζαρι, που φαίνεται να ήταν η πατρική κατοικία του μεγάλου καστοριανού ποιητή. 

Έτσι, ήδη γράφονται άρθρα και παρουσιάζονται ιδέες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και ιστοσελίδες. Που αναρτούν από αδιάφορα ως πολύ ενδιαφέροντα και τεκμηριωμένα, αφιερώματα στον Αθανάσιο Χριστόπουλο, το ποιητικό του έργο, την οικία αλλά και το άγαλμά του. Και σίγουρα είναι θετικό από μόνο του το γεγονός ότι συντηρούνται εστίες... ανήσυχων πνευμάτων, σε μια πόλη που ζει στην δική της νιρβάνα.

Οπότε με αναζωπυρωμένο το ενδιαφέρον για τον ποιητή και συγκεκριμένα το άγαλμά του, μεταξύ των άλλων, πρόσφατα αναφέρθηκαν και ιδέες για την... μεταφορά του ανδριάντα, σε άλλο σημείο! Έως και στην είσοδο της πόλης, όπου ίσως να εννοείται η λεωφόρος των Κύκνων ή κάτι παρόμοιο [σχετικά "εδώ"]

Με την δικαιολογία προφανώς ότι η περιοχή που τοποθετήθηκε το άγαλμα πίσω στο 1929, ανήκει πλέον στα «αζήτητα» της σημερινής Καστοριάς. Και ότι η θέση του επάνω στο βάθρο του όπως και ο προσανατολισμός του, δεν επιτρέπουν την επισκόπηση των χαραγμένων στίχων και όσων ανάγλυφα προστέθηκαν από τους κατασκευαστές του.

Ώστε να είναι επιβεβλημένος ο διάλογος σ’ αυτό το θέμα πριν δημιουργηθούν τετελεσμένες προκαταλήψεις και κατασκευαστούν νέα δεδομένα τύπου «γυρολιμνιάς» και της «μνήμης του Βασιλείου Δόϊου», που μεταφράζεται αποκλειστικά σε εκδηλώσεις ρέμβης και ρεμπέτικου.

Ο ανδριάντας του Αθανασίου Χριστόπουλου για παράδειγμα, βρίσκεται κοντά στην περιοχή που κάποτε λειτουργούσε ο θερινός κινηματογράφος “Rio” —και πίσω στην δεκαετία του 1920, πολύ μακριά από την Καστοριά, στο πραγματικό Rio (de Janeiro) της Βραζιλίας, στην άλλη άκρη του Ατλαντικού και επάνω σε μια ψηλή κορυφή και μάλιστα επάνω σε υψηλή βάση, τοποθετήθηκε ο επιβλητικός ανδριάντας του Χριστού του Λυτρωτή με ανοικτά τα χέρια. Έκτοτε αποτέλεσε και το σύμβολο της θρυλικής αυτής μεγαλούπολης της Νότιας Αμερικής. 


ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς


Πριν ενσκύψουν οι «γυρολιμνιές», τα «δεν του γ…μας την μάνα καλέ», η «πανέμορφή μας βυζαντινή μας αρχόντισσά μας», απόψεις διατυπώθηκαν και για ένα άλλο άγαλμα αυτό του "Αρλεκίνου", το οποίο εκμαύλιζε με τα δυτικά του γνωρίσματα την καθ’ ημάς Ανατολή —όπως ειπώθηκε από αντιδήμαρχο σε συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου Καστοριάς.


* * *

Όπως αντίστοιχα σε νησίδα μέσα στο υγρό στοιχείο τοποθετήθηκε μερικές δεκαετίες προηγουμένως το άγαλμα της Ελευθερίας στην Νέα Υόρκη, που όπως και το άγαλμα του Χριστού, είναι απρόσιτα και υπηρετούν τον συμβολισμό πρωτίστως και όχι την αμεσότητα της επίσκεψης. Κανείς όμως δεν πρότεινε ποτέ την... μεταφορά τους σε άλλα σημεία των πόλεων αυτών. Το ίδιο ισχύει και για άλλα μεγάλα έργα της ανθρωπότητας.

Παρά το γεγονός ότι οι συγκρίσεις δεν είναι ρεαλιστικές ενώ σίγουρα έχουν το στοιχείο της υπερβολής και της επιτρεπτής αυθαιρεσίας στην εξαγωγή συμπερασμάτων, τηρουμένων πάντοτε των αναλογιών, εν όψει των συνθηκών της εποχής που κατασκευάστηκε και τοποθετήθηκε το άγαλμα του Χριστόπουλου στην Καστοριά, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η περιοχή και η θέση του στο ύψωμα του Άγιου Αθανασίου, μόνο τυχαία δεν ήταν.  Επιλέχθηκε στην βάση των ίδιων αντιλήψεων που οδήγησαν στην επιλογή του λόφου του "Κορκοβάντο" στο Ρίο και της νησίδας της "Ελευθερίας" στην Νέα Υόρκη.

Στον Παρθενώνα πάλι, στα δύο αετώματά του, 50 συνολικά αγάλματα δουλεμένα και στην πίσω - αθέατη πλευρά, συνθέτουν μυθικές σκηνές. O γλυπτός διάκοσμος ως αφιέρωμα στους θεούς, παρουσιάζουν μορφική και κατασκευαστική τελειότητα ακόμα και σε μέρη που ήταν πρακτικώς αθέατα: Πολύ γνωστό παράδειγμα αποτελούν τα υπερφυσικά σε μέγεθος φειδιακά εναέτια αγάλματα του ναού, η πίσω πλευρά των οποίων χαρακτηρίζεται από ανυπέρβλητη ομορφιά. Αλλά κανείς δεν σκέφθηκε να τα μετακινήσει για τον λόγο αυτό.

Στην περίπτωση του Αθανασίου Χριστοπούλου, η τοποθέτησή του στο σημείο εκείνο της Καστοριάς έγινε και για να βιώνει ο διερχόμενος και επισκεπτόμενος Καστοριανός —προφανώς σ’ αυτούς απευθύνθηκε και όχι στους… τουρίστες— την ποίηση. 


ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς


Και αυτά είναι «λεπτομέρειες» που αντικατροπτίζουν την διαφορά της σημερινής Καστοριάς του μεσαίωνα με την ίδια πόλη εκείνης της περιόδου του μεσοπολέμου που τοποθετούσε αγάλματα, δενδροφύτευε με πλατάνια δρόμους και πλατείες και δημιουργούσε άλση με πεύκα μέσα στην πόλη.


* * *

Αιωρούμενος μπροστά στο ανδριάντα του Χριστόπουλου, μεταξύ γης και ουρανού, ζωής και θανάτου, ανακαλύπτοντας την Ιδέα που είναι χαραγμένη πάνω στο λευκό μάρμαρο· ατενίζοντας με μία ιλιγγιώδη στροφή της κεφαλής τον ποιητή να στέκεται σαν αρχαίος θεός. Ισορροπώντας στο πέλμα του πάνω από την άβυσσο. Για να σε κατευθύνει στα ύψη τού ουρανού, στην ειρήνη, στην γαλήνη, στον έρωτα. Στην ποίηση. «Θέλω ειρήνην, ψυχής γαλήνην, χορούς ερώτων, τρέλλες και κρότον». 

Πριν ενσκύψουν οι «γυρολιμνιές», τα «δεν του γ…μας την μάνα καλέ», η «πανέμορφή μας βυζαντινή μας αρχόντισσά μας», απόψεις διατυπώθηκαν και για ένα άλλο άγαλμα αυτό του "Αρλεκίνου" (δωρεά της ίδιας της γλύπτριας στην πόλη της Καστοριάς, της διεθνώς αναγνωρισμένης Vasiliki), το οποίο εκμαύλιζε με τα δυτικά του γνωρίσματα την καθ’ ημάς Ανατολή (όπως ειπώθηκε από αντιδήμαρχο σε συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου Καστοριάς για την αποδοχή ή μη της δωρεάς!) και έτσι δεν έπρεπε να τοποθετηθεί στο κέντρο της πατροπαράδοτης Καστοριάς και αποφασίστηκε να τοποθετηθεί στην είσοδο της πόλης προς τέρψι των τουριστών.

Συνεπώς καλά και χρήσιμα όλα όσα δίνουν ελπίδα για την αποκατάσταση της κατοικίας του ποιητή Αθ. Χριστόπουλου και ελπίδες για την δημιουργία σχετικών επιτροπών και εύρεσης κι άλλων κονδυλίων για την διαχείριση και ανάδειξη του έργου του. Όμως είναι προτιμότερο να εγκαταλειφθεί κάθε σκέψη μεταφοράς του αγάλματος, οπουδήποτε αλλού εκτός από την σοφή θέση που προτιμήθηκε και που συνδέεται με την φυσιογνωμία του έργου. Να εγκαταλειφθεί κάθε σκέψη για τουριστική εκμετάλλευση, που τείνει πλέον να γίνει καρκίνωμα της πόλης.


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 2 Ιουνίου 2022, αρ. φύλλου 1127.


Τίτλος: Απόσπασμα από το ποίημα "Αηδόνι" του Αθανασίου Χριστοπούλου (1772-1847)


Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:


1 σχόλιο:

  1. Ανώνυμος13/1/23

    Απίστευτο είναι αυτό που γίνεται στην Καστοριά, με κάθε φιλόδοξο, που ματαιοπονεί επιζητώντας τα likes των συναδέλφων του, με ό,τι του κατέβει στο κεφάλι του.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ