5.1.10

ΟΔΟΣ: Γιορτές

 Είναι βέβαιο ότι η σημερινή ημέρα -παραμονή Χριστουγέννων- δεν είναι ο καταλληλότερος χρόνος για να αναμοχλεύονται τοπικά ζητήματα που ισοδυναμούν με πληγές ή έστω, με ταμπού. Πόσο μάλλον όταν οι πληγές αυτές, είναι χρόνιες. Ασφαλώς θα ήταν προτιμότερο να μην υπάρχουν άλλα, παρά μόνο ανώδυνα τοπικά θέματα, γεμάτα από το (σε ανεπάρκεια πλέον) περίφημο χριστουγεννιάτικο πνεύμα. Το οποίο στην σύγχρονη εποχή έχει κάπου μπερδευτεί με τον αχαλίνωτο καταναλωτισμό.

Όμως η «εορταστική» επικαιρότητα που ξεκινά από σήμερα και για την Καστοριά ολοκληρώνεται το βράδυ της 8ης Ιανουαρίου, με τον παρά-πολιτιστικό καταιγισμό των καρναβαλιών, επιτρέπει την αξιοποίηση των (άφθονων) αφορμών κριτικής που προσφέρονται σε μια πόλη που είναι βυθισμένη στην παρακμή. Το δραματικά χαμηλό επίπεδο και στίγμα της οποίας, αποδεικνύεται συγκυριακά όχι μόνο από τον ξεπερασμένο, χωρίς έμπνευση πολυμεταχειρισμένο και μάλλον φθηνιάρικο χριστουγεννιάτικο διάκοσμο «ξεπέτα» της πόλης. Ούτε μόνο (και) από την νέα μόδα της... καταβύθισης των υπερυψωμένων πεζοδρομίων, που υποβαθμίζονται μπροστά από συγκεκριμένες οικοδομές ως το επίπεδο του δρόμου, σε μήκος 2-3 μέτρων ώστε να μπορούν σταθμεύουν φαρδιά-πλατιά, και προπαντός προκλητικά, πάνω στο πεζοδρόμιο, -το οποίο και καταλαμβάνουν ολόκληρο- τα αυτοκίνητα των (προφανώς) «ημετέρων» του δημάρχου και των αντιδημάρχων. Όπως συνέβη πρόσφατα σε τμήμα του πεζοδρομίου, γεγονός που σε κάθε άλλη πόλη, θα προκαλούσε τουλάχιστον τον έλεγχο των μειοψηφών του δημοτικού συμβουλίου. Ούτε μόνο από την μελαγχολική θέα, των αυτόκλητων πρεσβευτών της Καστοριάς, που με το πρόσχημα της διαφήμισης του καρναβαλιού περιφέρονται σε ευθυμία ως τουριστικοί πράκτορες στην Αριστοτέλους και την Θεσσαλονίκη.

Ανεξάρτητα απ’ αυτά, βασική αφορμή του σημερινού σχολίου είναι μια απλή φωτογραφία σε αφίσα. Η οποία εν όψει των Χριστουγέννων και της «ελεύσεως» του πολυθρύλητου τουριστικού ρεύματος, προβάλλει και διαφημίζει το καρναβάλι της Καστοριάς. Παραμένει άγνωστο μέχρι στιγμής, αν η αφίσα θα προβληθεί κι’ αλλού εκτός από την πόλη, στην οποία -υποτίθεται- ότι το καρναβάλι είναι ήδη αρκετά γνωστό. Ή αν για την προβολή (και σύμφωνα με ορισμένους για την προσβολή) του εθίμου και της πόλης, θα αρκεστεί η δημοτική αρχή στην απογοητευτική ημερήσια εκδρομή των «παραδοσιακών» της Καστοριάς που πραγματοποιήθηκε στην Θεσσαλονίκη το περασμένο Σάββατο.


Για το καρναβάλι του 2010 η ΔηΠεΚα, επέλεξε λοιπόν μια φωτογραφία από το (λεηλατημένο και παραποιημένο) παρελθόν της πόλης: Η παλιά παρέα «Τα καλά παιδιά» της οποίας πολλά από τα μέλη της βρίσκονται πλέον σε κάποια ηλικία, με πλακάτ προβολής του «Καστοριανού καρναβαλιού», μπροστά από την εξέδρα της κριτικής επιτροπής. Η φωτογραφία (η οποία έχει δημοσιευθεί προ πολλών ετών στην ΟΔΟ, όπως και άλλες σχετικές με το καρναβάλι), αποτυπώνει φανερά τον ρομαντισμό και την ζωντάνια της μεταπολεμικής Καστοριάς. Μιας πόλης, που κοινωνικά και οικονομικά βρισκόταν ήδη σε τροχιά προόδου. Και αισιοδοξούσε, προσπαθώντας να συμβάλλει «στην διάδοση του εθίμου» όπως χαρακτηριστικά αναγράφεται σε ένα από τα πλακάτ της εικόνας.

Η ειρωνεία της φωτογραφικής υπόθεσης είναι σύνθετη. Και η αντίφασή της με το σήμερα, ακόμη πιο ηχηρή. Όχι μόνο επειδή είναι προφανές και γνωστό ότι από πολλά χρόνια τώρα ο Δήμος Καστοριάς και η ΔηΠΕΚα προπαγανδίζουν ένα είδος μονόπλευρης, ή και ανακριβούς παραδοσιακότητας του καρναβαλιού, και γενικότερα της Καστοριάς. Η οποία παραμερίζει το ξεφάντωμα και την χαρά ως στοιχείο του εθίμου, περιορίζοντάς το στην βουκολικότητα και την οπισθοδρομικότητα. Ενώ παράλληλα «διευρύνει» την ιστορική Καστοριά και την χαμηλώνει ώστε να εξισωθεί με τον υπόλοιπο νομό.

Αλλά διότι (και) από την φωτογραφία, την οποία ο Δήμος Καστοριάς προβάλλει σε επίδειξη της παλαιότητας, και επομένως της συνέχειας των σημερινών «ραγκουτσαριών» της Καστοριάς, αποδεικνύονται πανηγυρικά μερικά απλά και οφθαλμοφανή πράγματα: Ότι ο κόσμος της παλιάς εποχής δεν μούγκριζε για να αποδείξει ότι καταλήφθηκε από την διονυσιακή έκσταση, ή το ελευσίνειο μένος. Και ότι τα παλιά χρόνια, όταν δημιουργούνταν αυτό που σήμερα καλείται «παράδοση» δεν υπήρχε ο όρος «ραγκουτσάρια».

Μάλιστα αυτή καθ’ εαυτή η λέξη, ήταν άγνωστη. Υπήρχε απλά το «Καστοριανό καρναβάλι». (Γι’ αυτό και στο πανό τα «Kαλά παιδιά» αναγράφουν «Ζήτω το Καστοριανό Καρναβάλι» και όχι «Ζήτω τα Ραγκουτσάρια».) Δεν υπήρχαν ούτε «ρογκάτορες», ούτε Διόνυσοι εκδοχής Βαρδαρικής, ούτε άρχοντες και άλλοι ξιπασμένοι στην οδό Τσιμισκή στην Θεσσαλονίκη. Συμπτωματικά, με την φωτογραφία αποδεικνύεται ότι υπήρχαν πάντοτε παρέλαση, διαγωνισμός και βραβεία. Και ότι επομένως, δεν έχουν δίκαιο οι σημερινοί, που έστω και παροδικά -για όσο καιρό ακόμη θα κουμαντάρουν, κατήργησαν την αθλοθέτηση της παρέλασης και τα βραβεία, στερώντας από το έθιμο το στοιχείο της δημιουργικής άμιλλας και της έμπνευσης.

Με δεδομένο ότι σπανίζουν οι ιστορικές πληροφορίες ή τα άλλα πραγματικά στοιχεία για το έθιμο κατά 19ο αιώνα ή και ακόμη πιο πριν, είναι πάντως φυσικό και λογικό, όποια παράδοση υπήρχε, σαν πιο παλιοί, τα «καλά παιδιά» της φωτογραφίας, να την γνώριζαν και να την αναβίωναν πιο αυθεντικά, καλλίτερα και πιο αντιπροσωπευτικά, από τους σημερινούς λαογράφους με τα βαριά αντεριά, (ή και αντεριοβγάλτες), τους αυτόκλητους ιστοριοδίφες, αναλυτές και άλλους προπαγανδιστές της συντηρητικότητας του καρναβαλιού.

Είναι γεγονός, ότι η ονομασία «ραγκουτσάρια» δεν βρίσκει αξιόπιστη πηγή στην τοπική ιστοριογραφία. Επιλέχθηκε επιπόλαια, αρκετά χρόνια μετά την μεταπολίτευση, συνειδητά από την άλλοτε δημοτική αρχή για να τεκμηριώσει την αρχαιότητα της καστοριανής παράδοσης. Καθώς και την βυζαντινοπρεπή αρχοντιά των τότε (εξ ου και η «βυζαντινή αρχόντισσα» και άλλα μελιστάλακτα). Η ακατάληπτη προφορά της άγνωστης λέξης δυσκόλεψε για πολλά χρόνια την προφορική χρήση.

Αν τελικά η ονομασία δεν αχρηστεύθηκε, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η επίκληση της λατινικής ρίζας του όρου εξευγένιζε την ασχήμια. Και ότι ο όρος, μπερδεύονταν με τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Άλλωστε η κακόηχη λέξη χρησιμοποιούνταν μόλις για 2-3 μέρες και μόνο για την… επιστημονική θωράκιση του copyright του καστοριανού καρναβαλιού. Αμέσως μετά, για ένα ολόκληρο χρόνο, απλά ξεχνιούνταν. Ακόμη, οι τότε καρναβαλιστές της δεκαετίας του ’70-’80, όταν επιβλήθηκε από την δημοτική αρχή ο όρος «ραγκουτσάρια», δεν τον είχαν υιοθετήσει, και ποτέ δεν τον αποδέχθηκαν. Ο όρος έφθασε να χρησιμοποιείται επιδεικτικά μόνο μπροστά σε τηλεοπτικές οθόνες, και πάνω από τα μικρόφωνα. Live, για το… «γινάτι» του πατρινού καρναβαλιού, θυμίζοντας την κόντρα Θεσσαλονίκης-Αθηνών.

Ώσπου, μια φορά και ένα καιρό, τα χρόνια πέρασαν, και όπως συνήθως συμβαίνει στην Ελλάδα, τα καλά ξεχάστηκαν και για ένα μυστήριο λόγο επιβίωσαν πολλά από τα αρνητικά. Έτσι και στην Καστοριά, μαζί με το μπαξίσι, το ραχάτι και τα υπόλοιπα κόλλησε και η ρετσινιά των καρναβαλιών: Τα δήθεν ραγκουτσάρια. Κοντά σ’ αυτά προστέθηκε ο εκφυλισμός των παραδόσεων, των στολών, της μουσικής και η αλλοτρίωση. Με αποτέλεσμα ο αυθαίρετος νεωτερισμός να εξακολουθεί να προπαγανδίζεται ως παράδοση της πόλης. Όπως πλαστά πλασάρονται ως καστοριανές, διάφορες, αμφιβόλου προελεύσεως και σκοπιμότητας στολές στο Ενδυματολογικό Μουσείο ως παραδοσιακές της πόλης της Καστοριάς. Ενώ είναι προφανές ότι είναι εισαγωγής από την περιφέρεια. Και όχι μόνο.

Εν όψει (και αυτής) της φωτογραφίας με την έντονη αντίφαση, που υπογραμμίζει την αλήθεια όσο και χίλιες λέξεις, αλλά και του γεγονότος ότι ο όρος «ραγκουτσάρια» δεν αγαπήθηκε και δεν ενσωματώθηκε στην καστοριανή παράδοση, και επομένως απέτυχε, μήπως θα ήταν μια καλή αφορμή και ευκαιρία, να αρχίσει η σωτηρία του καρναβαλιού της Καστοριάς, που πλήττεται και παρακμάζει, συζητώντας επιτέλους ανοικτά και ειλικρινά για την προέλευση, το περιεχόμενο, και τον χαρακτήρα του;


Δημοσιεύθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 2009, αρ. φύλλου 522



Σχετικά κείμενα:
-ΟΔΟΣ: ΡΙΟ ντε Τζανέϊρο & ΚΑΣΤΟ-ΡΙΟ του Ιανουαρίου
-ΟΔΟΣ: Θύμα της «παραδοσιακότητας»
-ΟΔΟΣ: Πολιτιστική εσωστρέφεια 
-Λόγος &Αντίλογος (Α. Πηχιών)
-ΟΔΟΣ: Γιορτές
-ΟΔΟΣ: Το δις...
-ΟΔΟΣ: Ακούσματα
-ΟΔΟΣ:...να κάνει πιο απολαυστική, πιο λαμπερή και πιο αισιόδοξη την ζωή μας
-ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ: Μήπως κι’ εγώ δεν είμαι τελικά Καστοριανός;
-ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ έγραψαν (Γ. Τσάμης)
-Το καστοριανό καρναβάλι που χάθηκε (ηχογράφηση του 1930)  
-Καρναβάλι 1968 (βίντεο) | α΄μέρος
-ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ έγραψαν (Α. Μπούτη)
-ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ έγραψαν
-ΜΕΡΟΠΗΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΓΓΕΛ: Καστοριανό Καρναβάλι
-ΜΕΡΟΠΗΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΓΓΕΛ: Καρναβάλι. (Ήμήπως ραγκουτσάρια και πανηγύρια;)
-ΟΔΟΣ: Μία άλλη Καστοριά 
-Καστοριανό Καρναβάλι
-ΟΔΟΣ: Περάστε κόσμε!
-ΚΑΣΤΟ-ΡΙΟ
-Καστοριανό καρναβάλι 2011 -φωτό- [α] 
-Καστοριανό καρναβάλι 2011 -φωτό- [β]
-Καστοριανό καρναβάλι 2010 -φωτό- [α] 
-Καστοριανό καρναβάλι 2010 -φωτό- [β]
-ΟΔΟΣ: Καρναβάλια Καστοριάς
-ΟΔΟΣ: Καρναβάλια Ιανουαρίου 2012

2 σχόλια:

  1. Ανώνυμος6/1/10

    Στα περισσότερα θα συμφωνήσω.
    Ειδικά στο θέμα της μουσικής όπου ο σημερινός ήχος του καρναβαλιού είναι πολύ βαλκανικός για τα γούστα μου.
    Εξάλλου ο ήχος της "τσιγκιρλάγκας" είναι προγενέστερος αυτού που χαρακτηρίζεται Balkan rap ή hip hop και πολύ πιο ιδιαίτερος.
    Για το θέμα της ονομασίας ραγκουτσάρια, πραγματικά το αγνοούσα. Προτιμώ το Καστοριανό Καρναβάλι, αν και δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τι ακριβώς συνέβαινε στους αστούς της Πόλης στους δυο προηγούμενους αιώνες και αν είχαν συνείδηση του τι γιορτάζουν.
    (Επεξήγηση: καρναβάλι τύπου διονυσιακής λατρείας και μασκαρέματος, ή κάτι πιο βενετσιάνικο).
    Ειδικά τώρα που περισσεύουν σε όλη τη δυτική και κεντρική Μακεδονία, παρόμοια τολμήματα με παρεμφερή ονομασία βλ. μπουμπουσιάρια, ανακατωσάρια και λοιπά π@π@ρια.
    Γιώργος, Θεσσαλονίκη

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ανώνυμος9/1/10

    Dystyxos gemisame apo Balkanikous ixous kai bandes. Oi dikes mas oi bandes, den vriskoun doyleia, giati kataklistike o topos apo tis Servikes kai tis bandes tis FYROM. Metamorfothike siga siga i Kastoria apo kathara Elliki poli se Balkaniki. Einai eglima afto.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ