29.11.17

Нова Зора: Ραγκουτσάρια ή Ρογκσατσσάρι ή μήπως καστοριανό καρναβάλι;

Εφημερίδα Νέα Αυγή- Нова Зора (Νόβα Ζόρα) novazora.gr

ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΠΕΡΑΣΑΝ. Γιορτές γεμάτες για μια ακόμη φορά με μακεδόνικους χορούς και τραγούδια σε όλες τις περιοχές όπου ζουν εθνικά Μακεδόνες. Μακεδόνικα γλέντια για το Коледе-Κόλεντε, για το Божик-Μπόζζικ (Χριστούγεννα), για τη Сурва-Σούρβα, για τη Нова Година-Νόβα Γκόντινα (Πρωτοχρονιά), για τα Водици – Βόντιτσι (Φώτα). Έθιμα έλαβαν μέρος σε πολλά χωριά, έθιμα όπως Μπάμπαρι, Μέτσσκαρι, Έσσκαρι κτλ. αλλά όχι όπως παλιά μουγγά, άχαρα, αλλά με την συνοδεία του μακεδόνικου τραγουδιού, έτσι όπως αρμόζει, αυθεντικά, μακεδόνικα.

Παρακάτω δημοσιεύουμε επιστολή του αναγνώστη μας Μάκη Γατόπουλου (σ.σ. από το Κεφαλάρι Καστοριάς), σχετικά με το έθιμο Ρογκοτσσάρι της πόλης Κόστουρ/Καστοριάς και τον πόλεμο που γίνεται για να αλλοιωθεί και αυτή η μακεδόνικη πτυχή της ζωής των κατοίκων.

(Πολλά από τα παρακάτω στοιχεία για το έθιμο αυτό προέρχονται από...την ιστοσελίδα του Δήμου Καστοριάς καθώς και από μπλογκ που έχουν σαν κύριο θέμα την ιστορία της Καστοριάς).
Τα ρογκοτσσάρι είναι τοπικό παραδοσιακό καρναβάλι της πόλης Κόστουρ/Καστοριάς, ενώ η πρώτη επίσημη καταγραφή του εθίμου αποτυπώνεται σε φωτογραφία του 1903, κατά την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και όπως είναι γνωστό στην πόλη της Καστοριάς μιλούσαν κυρίως την Μακεδονική γλώσσα από όπου και προέχεται η λέξη Ρογκοτσσάρι (παράγωγο της Μακεδονικής λέξης rog-κέρατο, κερασφόροι δηλαδή αυτοί που μεταμφιέζονται σε ζώα). Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά ήταν οι μεταμφιέσεις του καρναβαλιού, παρά την αντίδραση της Εκκλησίας. Οι συμμετέχοντες στις εκδηλώσεις μεταμφιέζονται σε ζώα (αγελάδες, ελάφια, τράγους, καμήλες) ή αλλάζουν φύλλο (οι άνδρες σε γυναίκες και το αντίθετο).

Ένα σημαντικό στοιχείο της περιόδου αυτής, που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία 1920-1930, ήταν η παρουσία του Βάκχου, που έσερνε ένα γάιδαρο στολισμένο με κληματόφυλλα, και που είχε στηριγμένο στο σαμάρι του το ξόανο του Θεού Διονύσου, μέσα στο οποίο υπήρχε ένα μικρό βαρελάκι με κρασί.

Αυτο το στοιχείο οδήγησε τους «μελετητές» της λαογραφικής παράδοσης στο συμπέρασμα ότι τα Ρογκουτσσάρι έχουν την καταγωγή τους από τα αρχαία Χειμερινά Διονύσια, όπου, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, υπήρχε ο θίασος των μεταμφιεσμένων που γύριζε από σπίτι σε σπίτι, μπαίνοντας και περιπαίζοντας τους νοικοκυραίους ζητώντας κεραστικά και φιλοδωρήματα. Κρυμμένοι πίσω από προβιές και αυτοσχέδιες μάσκες, συνέτειναν στην απομάκρυνση των κακών πνευμάτων που ταλαιπωρούσαν στο μεσοχείμωνο τον κόσμο των καιρών εκείνων.

Επίσημη αναφορά της εξελληνισμένης ονομασιας ραγκουτσάρια γίνεται στην τοπική εφημερίδα “Καστοριά” στο φύλλο της 14ης Ιανουαρίου του 1934 σε άρθρο της με τίτλο Μασκαράδες-Παληά Καστοριά, όπου γράφει «...τα κύρια θέματα επί των οποίων εσκαρώνοντο οι ραγκουτσαρέοι της τουρκοκρατούμενης Καστοριάς...»

Μαζί με τα προσφιλή θέματα που εξακολουθούσαν να αναβιώνουν στη διάρκεια του δωδεκαημέρου επί Τουρκοκρατίας και κατάφεραν να περάσουν το κατώφλι του 20ου αιώνα ήταν και οι “τσαρανιασμένοι ρογκουτσάρηδες” (οι βαμμένοι με μαύρο χρώμα στο πρόσωπο και το σώμα).
Οι κάτοικοι που έβγαιναν στους δρόμους, φορούσαν ό,τι έβρισκαν στα σεντούκια τους, επειδή το “φτιάξιμο” ήταν τις περισσότερες φορές έμπνευση της στιγμής. Οι επισκέψεις σε σπίτια όπου γιορτάζανε οι Γιάννηδες και στην πλατεία Ντουλτσό ήταν απαραίτητες. Τα πειράγματα, τα κεραστικά, τα φιλοδωρήματα, εξακολουθούσαν να είναι βασικά γνωρίσματα των μεταμφιεσμένων.
Ένα έθιμο που έδωσε «τροφή» στους «μελετητές» της λαογραφικής παράδοσης να δώσουν άλλη μια ετυμολογία της λέξης Ρογκουτσσάρι, αυτή τη φορά ως Λατινικη..!!
«Τα Ραγκουτσάρια, προέρχονται από το λατινικό rogatores, δηλαδή ζητιάνοι, (rogatio στα Λατινικά σημαίνει ζητώ)», λένε…

Σε άλλο πλαίσιο του αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης παρουσιάζουν τα Ρογκατσσάρι ως παραλλαγή του εθίμου των Μωμόγερων. Οι Μωμόγεροι –γνωστοί και ως Μωμόεροι ή Μωμοέρια είναι ένα ποντιακό λαϊκό δρώμενο το οποίο λαμβάνει χώρα το 12ήμερο Χριστούγεννα-Πρωτοχρονιά-Θεοφάνια με ευχετηριακό χαρακτήρα... και όπως είναι γνωστό οι πόντιοι μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα, με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1922, οπότε ατυχές ο παραλληλισμός...

Κατά την διάρκεια της δεκαετίας 1940-50 και την επιστροφή πολλών Καστοριανών από το εξωτερικό, άρχισαν να εμφανίζονται και οι νέες αλλαγές στην μεταμφίεση.
Τα μεγάλα και γνωστά καφενεία “Αίγλη” και “Βυζάντιο” διοργάνωναν ολονύχτια γλέντια, με παρέες μεταμφιεσμένων που άλλες ήταν μεταμφιεσμένες σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα έθιμα, ενώ άλλες άρχισαν να υιοθετούν νέους τρόπους και πρότυπα μεταμφίεσης.
Στα μέσα της δεκαετίας άρχισε και η βράβευση των μεταμφιεσμένων από το Δήμο Καστοριάς, δίνοντας μια άλλη διάσταση στην όλη διαδικασία.

Και ερχόμαστε στο σήμερα..
Η έναρξη του καρναβαλιού πραγματοποιείται τα Θεοφάνια, μετά την ρίψη του σταυρού και τον αγιασμό των υδάτων. Με επίκεντρο την οδό Μητροπόλεως και την πλατεία Ομονοίας οι μεταμφιεσμένοι πηγαινοέρχονται χορεύοντας και διασκεδάζοντας.
Την δεύτερη μέρα, ανήμερα του Αϊ Γιαννιού, κάθε παρέα πηγαίνει στα σπίτια (όπως γίνοταν και από παλιά), για να διώξουν τα κακά πνεύματα και να παροτρύνουν τους νοικοκυραίους να συμμετέχουν και αυτοί στο ξέφρενο γλέντι.

Την τρίτη ημέρα κορυφώνονται οι εκδηλώσεις με την μεγάλη παρέλαση (πατερίτσα) των αρμάτων και των μεταμφιεσμένων (μπουλουκιών και σχολικών ομάδων), ξεκινά από το Δημαρχείο, φτάνει στην πλατεία Ομονοίας, αφού περάσει από την οδό Μητροπόλεως και καταλήγει στην πλατεία Ντολτσό. Κατά τη διάρκεια της παρέλασης η οποία διαρκεί αρκετές ώρες, παίρνουν μέρος τα σχολεία και οι παρέες που παρελαύνουν με τα πόδια και με τη συνοδεία χάλκινων οργάνων, κάτι που συνέβαινε από τις αρχές του εθίμου όπως φαίνεται και σε φωτογραφία του 1903 όπου εμφανίζεται και μουσική ορχήστρα. Όλα αυτά στην περιοχή Βάρος (έτσι ονόμαζαν οι Τούρκοι τις συνοικίες γηγενών στις υποδουλωμένες πόλεις.

Ως επίλογο της σύντομης αναδρομής του εθίμου σας παραθέτω την πρόταση της αντιδημαρχιας πολιτισμού του Δήμου Καστοριάς σχετικά με τη μετονομασία των Ρογκοτσσάρι-Ρογκατσαριών σε «καστοριανό καρναβάλι».
Μια πρόταση που συμβάλει στην τελική αλλοίωση του εθίμου...

Поздрав, Γατόπουλος Μάκης


Σημείωση της ΟΔΟΥ: Поздрав = χαιρετισμούς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, η κ. Μερόπη Σωτηροπούλου Μάγγελ, είχε δημοσιεύει στην ΟΔΟ, άρθρο με τίτλο: «Καρναβάλι. (Ή μήπως ραγκουτσάρια και πανηγύρια;)». Η αντίκρουση για τα έθιμα της Καστοριάς, ήρθε από την Нова Зора.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 19 Ιανουαρίου 2017 αρ. φύλλου 869


Σχετικά:

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ