ΣΤΑΘΗ ΠΕΛΑΓΙΔΗ: Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Καστορίας

ΒΙΒΛΙΟ
Εμμανουήλ Κουτσιαύτη
«Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Καστορίας, 1872-1876. Εκπαιδευτική κατάσταση, κανονισμός, αλληλογραφία, προσωπικότητες»
Χορηγία Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καστοριάς
ISBN: 978-960-93-2397-0, Θεσσαλονίκη 2010

 O συνάδελφος, σχολικός σύμβουλος Φιλολόγων, Εμμανουήλ Κουτσιαύτης, με την παρούσα έρευνα, για τον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Καστοριάς (1872-1876), δίκαια μπορεί να θεωρηθεί ως ο κατεξοχήν ερευνητής της νεοελληνικής εκπαίδευσης στην περιοχή, αν ληφθεί υπόψη και το προηγούμενο αξιόλογο ερευνητικό του πόνημα*. Θεωρώ, μάλιστα, ότι, με το προλογιζόμενο βιβλίο, φιλοδοξεί όχι μόνο να προεκτείνει και να ολοκληρώσει το πρώτο, αλλά και να ερμηνεύσει ουσιαστικά και ιστορικά την όλη εκπαιδευτική κατάσταση και δραστηριότητα στην περιοχή Καστοριάς.

Πράγματι, τα πάντα στην εκπαίδευση του αλύτρωτου ελληνισμού, του β' μισού του 190υ αι. κ.ε. (σχολεία, δάσκαλοι, βιβλία, οικονομική στήριξη, απόκρουση βουλγαρικής και ρουμανικής προπαγάνδας κ.ά.) προωθούνται ή ενισχύονται από τους τοπικούς φιλεκπαιδευτικούς συλλόγους, οι οποίοι λειτουργούν ως παρακλάδια της Μακεδονικής Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας Κωνσταντινουπόλεως (1871).
Ειδικότερα, για τον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Καστοριάς, θεωρώ ότι η πρωτοτυπία και η αυθεντικότητα είναι ορατή και αξιόπιστα τεκμηριωμένη σε όλο το μάκρος του νέου βιβλίου.

Πρώτα-πρώτα, δημοσιεύεται αυτούσιος ο «Κανονισμός του Εν Καστορία Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου».
Για το λόγο και τη συμβολή αυτού του συλλόγου στην ευρύτερη παιδεία της περιοχής Καστοριάς, αρκεί να παραθέσουμε το 1ο από τα 29 του άρθρα: «ούτινος (συλλόγου) σκοπός και μέλημα υπάρχει ένθεν μεν να διατηρεί δια βοηθείας ή υποτροφιών εν τη ενταύθα Ελληνική Σχολή παίδας απόρους, αλλά διακρινομένους επί ευσεβεία, σεμνότητι ηθών και επιμελεία, ένθεν δε να ενισχύει τα εν τε τη πρωτευούση και εν τοις περιχώροις Σχολεία κατ' αρχάς μεν ηθικώς, προϊόντως δε το χρόνου και των πόρων αυξανομένων και υλικώς παρέχων τα διδακτικά βιβλία και άλλα βοηθήματα» (σελ. 77).
Αντιλαμβανόμαστε όχι μόνο τον πνευματικό ρόλο του Φ.Σ.Κ. (Φιλεκπαιιδευτικού Συλλόγου Καστοριάς), αλλά και τον κοινωνικό και οικονομικό και, ως προέκταση αυτών, τον εθνικό, με το δεδομένο ότι τους φτωχούς μαθητές επεδίωκαν να «αλώσουν», με οικονομικά κίνητρα, επικίνδυνες βουλγαρικές και ρουμανικές πλεκτάνες.
Το σημαντικό, όμως, είναι ότι ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στην παράθεση του αυτούσιου Κανονισμού, αλλά προχωρεί και στην αναλυτική του παρουσίαση προς διευκόλυνση του αναγνώστη.
Το δεύτερο, εξίσου σημαντικό στοιχείο αυθεντικότητας και πρωτοτυπίας, είναι η δημοσίευση του ευρύτατου δικτύου αλληλογραφίας αυτού του συλλόγου. Πρόκειται για πραγματικό θησαυρό άγνωστων στοιχείων, υψίστης ιστορικής σημασίας, για τόπους, πρόσωπα και γεγονότα. Ο αναγνώστης, λοιπόν, θα μάθει απ' αυτό το βιβλίο, ότι η Καστοριά, μέσω του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, καθίσταται κέντρο εξακτίνωσης αλληλογραφίας προς επισκόπους, προξένους, φιλεκπαιδευτικούς συλλόγους, εφημερίδες, περιοδικά, ιερείς-μοναχούς, επιφανείς και φιλογενείς προκρίτους, επιτρόπους ναών, εφόρους σχολείων. Γεωγραφικά, η αλληλογραφία αυτή απλώνεται σε 40, περίπου, πόλεις, από την Κωνσταντινούπολη μέχρι την Κορυτσά και από τη Λειψία μέχρι την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Όσο για το περιεχόμενο της εν λόγω αλληλογραφίας, θα έλεγα ότι, για πρώτη φορά, φωτίζει σε βάθος και πλάτος, τα εκπαιδευτικά οράματα, και προβλήματα της περιοχής μας.
Οι δύο αυτές δημοσιευμένες πηγές, αυτούσια και αναλυτικά, θα έλεγα ότι ερμηνεύουν ιστορικά όλα τα υπόλοιπα αυθεντικά στοιχεία που σκιαγραφούν την εκπαιδευτική και πνευματική εικόνα της περιοχής Καστοριάς, στο β' μισό του 190υ αιώνα.
Το βιβλίο είναι μια πραγματική κιβωτός, καθώς από τη μήτρα του Φ.Σ.Κ. γεννιούνται δραστηριότητες και διαμορφώνονται ντοκουμέντα για τα σχολεία, τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές, αλλά και για τους παράγοντες που ενίσχυσαν το πνεύμα και το φρόνημα της ελληνορθόδοξης παιδείας.
Πρώτα-πρώτα, για τις προσωπικότητες που διακρίθηκαν σε κάποιον τομέα (πνευματικό, εθνικό, κοινωνικό κ.ά.) και έδωσαν το στίγμα τους στην εκπαιδευτική κίνηση αυτού του χώρου.
Έπειτα, για τους άλλους παράγοντες (συλλόγους, εφημερίδες, περιοδικά), που με τον τρόπο τους, συνέβαλαν στη διαμόρφωση μιας ανάλογης πνευματικής κουλτούρας.
Τελειώνοντας, θέλω να πιστεύω ότι το νέο βιβλίο του σχολικού συμβούλου Εμ. Κουτσιαύτη, προσθέτει πρωτότυπα στοιχεία στην εκπαιδευτική ιστορία της περιοχής Καστοριάς και θα ακτινοβολεί ως ένα επιπλέον πολύτιμο δώρο στη νέα πνευματική του πατρίδα.

(*) Εμμανουήλ Κουτσιαύτης, Η ελληνική εκπαίδευση στην Καστοριά τον ΙΘ' αιώνα, έκδοση Ι. Μητροπόόλεως Καστοριάς, 2001 .