ΓΙΩΡΓΟΥ Α. ΠΕΤΡΟΧΕΙΛΟΥ: Συνεισφορά ενός Καστοριανού στην ελληνική μεταπολεμική οικονομική ιστοριογραφία

ΒΙΒΛΙΟ
ATHANASIOS LYKOGIANNIS
The Greek Post-War Economy 1945-2005:
A Bibliography
Alyko Editions 2008, 986 pp.
ISBN: 978-960-98349-1-9


Bιβλιογραφίες κάθε επιστημονικού πεδίου συνιστούν ώριμη συγγραφική/εκδοτική ενασχόληση, απαιτούν -παρά τα τεράστια άλματα των ηλεκτρονικών μέσων- πολλές και επίπονες ώρες εξονυχιστικής και ενδελεχούς δουλειάς από πλευράς του επιμελητή για τον εντοπισμό, αξιολόγηση (σύμφωνα με προκαθορισμένα κριτήρια) και ταξινόμηση του σχετικού υλικού ανά κατηγορίες, αποτελούν χρήσιμα εργαλεία σε ερευνητές/μελετητές ώστε είναι πάντοτε ευπρόσδεκτες από τους τελευταίους και είναι, φυσικά, αναγκαίες προσθήκες κάθε βιβλιοθήκης, ιδιαίτερα πανεπιστημιακής.

Αυτός ο καλαίσθητος τόμος αποτελεί μια σημαντική συνεισφορά στην ελληνική μεταπολεμική οικονομική ιστοριογραφία. Ο επιμελητής Athana- sios Lykogiannis έχει συγκεντρώσει με πολύ κόπο και μεράκι κείμενα που αφορούν στην ελληνική μεταπολεμική οικονομία και κοινωνία των τελευταίων εξήντα χρόνων (1945-2005) δημοσιευμένα στην αγγλική γλώσσα, τόσο από έλληνες όσο και ξένους μελετητές. Όπως ο ίδιος εξηγεί στην εισαγωγή του τόμου, τα κίνητρα που τον
ώθησαν να αναλάβει αυτό το έργο ήταν η σχετική ανυπαρξία παρόμοιας βιβλιογραφίας, που ήταν προφανής σε κάθε ερευνητή που όλο αυτό το προηγούμενο διάστημα προσέγγιζε την ελληνική οικονομική θεματολογία, δεδομένου ότι οι υπάρχουσες εργασίες είτε καλύπτουν μικρό χρονικό ορίζοντα είτε αναφέρονται σε ειδικούς τομείς (γεωργία, τουρισμός) της ελληνικής οικονομίας, καθώς και τα προσωπικά ερευνητικά του ενδιαφέροντα για την μεταπολεμική ελληνική οικονομική κατάσταση. Επομένως είναι προφανές ότι ο τόμος αυτός έρχεται να καλύψει ένα τεράστιο κενό στον τομέα αυτό. Φυσικά αναγνωρίζεται ότι εργασίες για την ελληνική οικονομία γραμμένες και δημοσιευμένες σε άλλες γλώσσες, της ελληνικής συμπεριλαμβανομένης, δεν ανήκουν στον παρόντα τόμο. Επειδή όμως και αυτή η ερευνητική δουλειά είναι πολύ πιθανόν να είναι μεγάλη, είναι ευκταίο όπως αναφέρει και ο επιμελητής στην εισαγωγή του, ότι μια παρόμοια βιβλιογραφία με δημοσιεύσεις στην ελληνική, τουλάχιστον, να εμφανιστεί στο μέλλον.

Ο ογκώδης αυτός τόμος, χιλίων περίπου σελίδων, περιλαμβάνει υλικό που εμπίπτει σε τρεις κύριες κατηγορίες: (α) άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά διεθνούς κύρους, (β) βιβλία (κυρίως μονογραφίες) και (γ) διδακτορικές διατριβές που υποβλήθηκαν και έγιναν αποδεκτές σε βρετανικά και βορειοαμερικανικά πανεπιστήμια. Το κάθε λήμμα περιλαμβάνει το όνομα του συγγραφέα/επιμελητή, τον τίτλο της εργασίας (άρθρου, βιβλίου, διατριβής), το όνομα του επιστημονικού περιοδικού όπου δημοσιεύτηκε η εργασία (ή κατά περίσταση του εκδότη για τα βιβλία, ή του πανεπιστημίου για τις διατριβές), ο χρόνος και τόπος της δημοσίευσης (με τον αριθμό του τόμου και κατά περίσταση του μήνα για τα άρθρα) και ο αριθμός των σελίδων κατά τα ισχύοντα πρότυπα Ηarvard. Επιπλέον υπάρχει σύνοψη της εργασίας, όπου αυτή ήταν διαθέσιμη από τους συγγραφείς και προσβάσιμη. Το υλικό αυτό είναι ταξινομημένο από τον επιμελητή της Βιβλιογραφίας όχι σύμφωνα με τις κατηγορίες που προαναφέρθηκαν, αλλά κατ’ αυστηρή αλφαβητική σειρά των ονομάτων συγγραφέων, επιμελητών κλπ. των έργων. Προς τούτο υπάρχει στο τέλος ένα εμπεριστατωμένο ευρετήριο ονομάτων για την καθοδήγηση των αναγνωστών/χρηστών. Συνεπώς, αν οι χρήστες γνωρίζουν το όνομα του συγγραφέα ή του επιμελητή των υπό αναζήτηση εργασιών, που εμπίπτουν στις προαναφερθείσες κατηγορίες, μπορούν εύκολα να τις εντοπίζουν.

Οπως αναφέρει ο επιμελητής στην εισαγωγή του, η Βιβλιογραφία δεν ειναι εξαντλητική, κάτι που θα ήταν πρακτικά αδύνατο, ιδιαίτερα όταν αναλαμβάνεται όπως στην παρούσα περίπτωση από ένα μόνο άτομο. Παραλείψεις είναι επόμενο να υπάρχουν κάτω από τις καλύτερες δυνατές συνθήκες, αλλά ευκταίο είναι να ελαχιστοπιούνται. Ενώ οι τρεις κατηγορίες που έχουν προεπιλεγεί αποτελούν ένα απόλυτα λογικό πλαίσιο για εργασίες αυτού του τύπου, υπάρχουν και γι’ αυτές ακόμη τις τρεις κατηγορίες κάποια κενά που μπορούν και πρέπει να καλυφθούν στην επόμενη έκδοση αυτού του τόμου, με την χρήση κάποιων λογισμικού εύρεσης δεδομένων, π.χ. Google κλπ. Επίσης στην περίπτωση αυτή ίσως είναι σκόπιμη και η έκδοση ενός παραρτήματος, ή συμπληρωματικού τόμου (παραλείποντας τις συνόψεις) που να ταξινομεί το πλούσιο υλικό της Βιβλιογραφίας κατά θεματικές κατηγορίες, σύμφωνα, λόγου χάριν, με τα πρότυπα του Journal of Economic Literature, ώστε ο τόμος να καταστεί απόλυτα εύχρηστος, εφόσον θα υπάρχει και η δυνατότητα διασταύρωσης των πληροφοριών.

Ωστόσο η Βιβλιογραφία είναι πλουσιότατη και περιλαμβάνει στοιχεία και λεπτομέρειες τριών χιλιάδων εξακοσίων πενήντα (3650) περίπου εργασιών, που καλύπτουν όλο σχεδόν το φάσμα της οικονομικής θεματολογίας από της θεωρητικής, κοινωνικής προσέγγισης εως της καθαρά τεχνοκρατικής, ποσοτικοποιημένης (μαθηματικής, στατιστικής, οικονομετρικής) αντιμετώπισης των θεμάτων, αναδεικνύοντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα πολλαπλά ερευνητικά ενδιαφέροντα ελλήνων και ξένων ερευνητών στην υπό έρευνα περίοδο. Αποτελεί ένα ζωντανό πανόραμα επιστημονικής ερευνητικής δουλειάς των τελευταίων εξήντα χρόνων σε κάθε μορφής θέμα, στα πεδία οικονομίας, κοινωνίας, οικονομικής ιστορίας, θεσμών κλπ. Έτσι, λόγου χάριν, στα πολύ πρώιμα χρόνια της μεταπολεμικής Ελλάδας (1945-1955) ξεφυλλίζοντας τον τόμο διαπιστώνουμε πως το ενδιαφέρον, ιδιαίτερα ξένων μελετητών, ήταν επικεντρωμένο στην δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας που είχε κληροδοτήσει ο πόλεμος, η κατοχή καί η πολιτική των γερμανικών αρχών, αργότερα οι πολιτικές των αδύναμων (ανίκανων?) ελληνικών κυβερνήσεων και ο εμφύλιος που οδήγησαν την χώρα πρώτα σε μια μορφή βρετανικής οικονομικής κηδεμονίας, και αργότερα σε μια καθαρή αμερικανική παρέμβαση μέ την μορφή μιας παράλληλης κυβέρνησης από την AMAG (Αmerican Mission for Aid to Greece) και όχι μόνον για την διαχείριση της αμερικανικής οικονομικής βοήθειας. Ενδεικτικές της περιόδου αυτής είναι οι εργασίες των Patterson (1948) και Coombs (1953), ενώ με τα ίδια περίπου θέματα ασχολείται, μισό αιώνα αργότερα, και ο επιμελητής της Βιβλιογραφίας στην δική του προσωπική έρευνα Lykogiannis (1994, 1999, 2001, 2002, 2004). Όμως καθώς η ελληνική κοινωνία και οικονομία μετασχηματίζονται και μεταμορφώνονται στις επόμενες δεκαετίες και η Ελλάδα, με τη σειρά της, έρχεται να προστεθεί στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες, οι αλλαγές αυτές καταγράφονται, εξετάζονται καί ερευνώνται από περίπου δύο χιλιάδες τριακόσιους εβδομήντα πέντε (2375) μελετητές με μια πλειάδα άρθρων, διατριβών και άλλων ερευνητικών εργασιών.

Ο χρήστης λοιπόν της Βιβλιογραφίας αυτής θα βρεί ένα χρησιμότατο οδηγό, που αξίζει της προσοχής κάθε σοβαρού μελετητή. Αναγνωρίζεται φυσικά πως η σύγχρονη τεχνολογία με τις ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες επιτρέπει την πρόσβαση σε μεγάλες βάσεις δεδομένων (και επομένως βιβλιογραφίας) από την άνεση του γραφείου ή και του σπιτιού του μελετητή χωρίς τον κόπο και την σπατάλη χρόνου που η φυσική επίσκεψη σε μια βιβλιοθήκη απαιτεί. Με άλλα λόγια δεν χρειάζεσαι να είσαι βιβλιοφάγος για να κάνεις έρευνα. Συνεπώς τυχόν παραίνεση και σύσταση για μια τέτοια επίσκεψη, ιδιαίτερα σε νεότερους μελετητές, θα πρέπει να δικαιολογηθεί με όρους κόστους-οφέλους του χρόνου και κόπου τους παρά με μια γενικόλογη και αόριστη επίκληση στην ευχαρίστηση που η ‘μυρωδιά του χαρτιού και του αρχείου’ μιας τέτοιας επίσκεψης προσφέρει. Γενικά οι διάφορες βάσεις δεδομένων δεν είναι εξαντλητικές και, στην συγκεκριμένη περίπττωση της ελληνικής οικονομίας, είναι σχεδόν βέβαιο πως τα ενδιαφέροντα των συντακτών τους δεν συμπτίπτουν με τα ενδιαφέροντα μελετητών ελληνικών θεμάτων. Καθώς οι βάσεις αυτές είναι κατά κανόνα ξένες αποκλείεται να έχουν το εύρος κάλυψης του ανά χείρας τόμου. Ακόμη και στην περίπτωση πλήρους κάλυψης των βάσεων δεδομένων, αυτές δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την βιβλιοθήκη γιατί δεν προσφέρουν την δυνατότητα της ευτυχούς σύμπτωσης, της αναπάντεχης εύρεσης, δηλαδή, κάτι καινούργιου και χρήσιμου για την έρευνα, που μόνο το προσεκτικό ψάξιμο και ξεφύλλισμα και συνεπακόλουθη μελέτη εντύπων και άλλων τεκμηρίων της βιβλιοθήκης προσφέρει.

Γι’ αυτούς τους λόγους η Βιβλιογραφία είναι χρησιμότατο βιβλίο-εργαλείο αναφοράς για σπουδαστές τόσο προπτυχιακούς όσο και μεταπτυχιακούς, μελετητές και ερευνητές πάσης μορφής τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, και γενικά για κάθε ένα που ενδιαφέρεται για θέματα οικονομίας, κοινωνίας, οικονομικής ιστορίας και θεσμών της μεταπολεμικής Ελλάδας. Επίσης, είναι απαραίτητη και αναγκαία η παρουσία της σε κάθε βιβλιοθήκη, ιδιαίτερα πανεπιστημίων και ερευνητικών οργανισμών, τραπεζών κλπ., αλλά και οιουδήποτε ενδιαφερόμενου για την σύγχρονη ελληνική οικονομική ιστοριογραφία