ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Διακεκριμένοι Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρασία και αλλού…

«Ιστορίες προσφύγων», Καστοριά 26.11.2015

«Κατάνυξη» και «μυσταγωγία» θα λέγαμε αν μας ζητούσε κανείς να περιγράψουμε πώς ήταν η εκδήλωση που πραγματοποίησε στις 26.11.2015 ο Σύλλογος Εκπ/κών Α/θμιας Εκπ/σης Ν. Καστοριάς σε συνεργασία με τα τέσσερα βασικά προσφυγικά σωματεία του νομού, τον Σύλλογο Απολλωνιαδιτών, την Κύζικο, την Εύξεινο Λέσχη Άργους Ορεστικού και την Οργάνωση Ποντίων Ν. Καστοριάς «Ο Εύξεινος Πόντος». Την είπαν όμως και μνημόσυνο λυτρωτικό για τις ψυχές των προγόνων μας που χάθηκαν στη Μικρασιατική Καταστροφή. Όλα όσα ακούστηκαν μέσα στην αίθουσα ήταν πράγματι συγκινητικά. Οι μαρτυρίες που ακούστηκαν –κάποιες για πρώτη φορά- ήταν όλες τόσο συγκλονιστικές που στην κυριολεξία καθήλωσαν το αληθινά εκλεκτό κοινό, που παρακολουθούσε την εκδήλωση με αδιάλειπτη προσοχή, έντονο ενδιαφέρον και με έκδηλη συναισθηματική φόρτιση.

Στη διάρκεια της εκδήλωσης ακούστηκαν πολλά στοιχεία. Ανάμεσά τους και τα παρακάτω:
Προσκλητήριο Ελλήνων προσφύγων από τη Μικρασία και αλλού που διέπρεψαν στις τέχνες και στα γράμματα:
Γιώργος Σεφέρης -Νόμπελ Λογοτεχνίας 1963: γεννημένος στα Βουρλά της Σμύρνης το 1900
Φώτης Κόντογλου, λογοτέχνης και ζωγράφος: γεννημένος στο Αϊβαλί (Κυδωνιές) το 1895
Ηλίας Βενέζης, λογοτέχνης: γεννημένος στο Αϊβαλί το 1904
Στρατής Δούκας, λογοτέχνης: γεννημένος στα Μοσχονήσια το 1895
Κοσμάς Πολίτης, λογοτέχνης: γεννήθηκε στην Αθήνα το 1888, αλλά έζησε από τα 2 ως τα 32 του χρόνια στη Σμύρνη
Διδώ Σωτηρίου, λογοτέχνης: γεννήθηκε στο Αϊδίνιο το 1909
Δημήτρης Ψαθάς, χρονογράφος δημοσιογράφος, ευθυμογράφος και θεατρικός συγγραφέας: γεννημένος το 1907 στην Τραπεζούντα του Πόντου
Γιώργος Θεοτοκάς, λογοτέχνης: γεννημένος το 1906 στην Κωνσταντινούπολη
Μαρία Ιορδανίδου, πεζογράφος: γεννήθηκε το 1897 στην Κωνσταντινούπολη
Μανώλης Καλομοίρης, μουσικός και συνθέτης: γεννημένος το 1883 στη Σμύρνη
Μανόλης Ανδρόνικος, αρχαιολόγος: γεννημένος στην Προύσα το 1919
Ιωάννης Συκουτρής, διακεκριμένος φιλόλογος: γεννημένος στη Σμύρνη το 1901
Παύλος Καρολίδης, ιστορικός, καθηγητής πανεπιστημίου και πολιτικός: γεννημένος στο Ανδρονίκιο της Καππαδοκίας το 1849
Κάρολος Κουν, κορυφαίος Έλληνας σκηνοθέτης θεάτρου: γεννημένος στην Προύσα το 1908
Πρόδρομος Μποδοσάκης Αθανασιάδης, γεννημένος το 1890 ή το 1891 σε χωριό της επαρχίας Νίγδης στα βάθη της Μικράς Ασίας: κυριάρχησε για πάνω από μισό αιώνα στη βιομηχανική ζωή της Ελλάδας και η γενναιοδωρία του τον έχει κατατάξει στους σημαντικότερους εθνικούς μας ευεργέτες.
Αριστοτέλης Ωνάσης, ένας από τους μεγαλύτερους εφοπλιστές στον κόσμο: γεννημένος το 1906 στη Σμύρνη
Σοφία Βέμπο, η τραγουδίστρια της Νίκης: γεννήθηκε στην Αν. Θράκη το 1910.

Μια ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, που δεν ήρθε πρόσφυγας, αλλά ήταν Κωνσταντινουπολίτης (1815- 1891) και «παρότι είχε συγγράψει τη μισή σχεδόν Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, δεν τον διόριζαν στο Πανεπιστήμιο, διότι ήταν ετερόχθων. Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος, όμως, με το μεγαλειώδες ταλέντο του, μας κληροδότησε, εκτός από ένα από τα σημαντικότερα πεζογραφήματα του 19ου αιώνα, και την πιο ανθεκτική αντίληψη της Ελληνικής Ιστορίας. Υπήρξε ένας από τους πιο σταθερούς πυλώνες της εθνικής μας συνείδησης» (Τ. Θεοδωρόπουλος, Καθημερινή, 29.11.2015).

«Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια...», σημειώνει για την καταγωγή του ο περισσότερο μεταφρασμένος σε όλο τον κόσμο Έλληνας ποιητής, ο Κωνσταντίνος Καβάφης, το τελευταίο παιδί του Πέτρου Καβάφη και της Χαρίκλειας Φωτιάδου. Ο πατέρας της Χαρίκλειας Γεώργιος, κατήγετο από την Τραπεζούντα του Πόντου και η οικογένεια του μετώκησε στις αρχές του 19ου αιώνα στην Πόλη, ασχολούμενη με το εμπόριο κοσμημάτων.
Πριν από το 1920, όταν πέθανε η Χαρίκλεια, ο Καβάφης ασχολείται με τα δημοτικά τραγούδια που έχουν σχέση με την απώτερη καταγωγή της μητέρας του, όπως το ποντιακό «Η Ρωμανία επάρθεν». Ιδού τι έγραψε:

Aυτές τες μέρες διάβαζα δημοτικά τραγούδια,
για τ’ άθλα των κλεφτών και τους πολέμους,
πράγματα συμπαθητικά• δικά μας, Γραικικά.

Διάβαζα και τα πένθιμα για τον χαμό της Πόλης
«Πήραν την Πόλη, πήραν την• πήραν την Σαλονίκη».
Και την Φωνή που εκεί που οι δυο εψέλναν,
«ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης»,
ακούσθηκε κ’ είπε να πάψουν πια
«πάψτε παπάδες τα χαρτιά και κλείστε τα βαγγέλια»
πήραν την Πόλη, πήραν την• πήραν την Σαλονίκη.

Όμως απ’ τ’ άλλα πιο πολύ με άγγιξε το άσμα
το Τραπεζούντιον με την παράξενή του γλώσσα
και με την λύπη των Γραικών των μακρινών εκείνων
που ίσως όλο πίστευαν που θα σωθούμε ακόμη.

Μα αλίμονον μοιραίον πουλί «απαί την Πόλην έρται»
με στο «φτερούλν’ αθε χαρτίν περιγραμμένον
κι ουδέ στην άμπελον κονεύ’ μηδέ στο περιβόλι
επήγεν και εκόνεψεν στου κυπαρίσ’ την ρίζαν».
Οι αρχιερείς δεν δύνανται (ή δεν θέλουν) να διαβάσουν
«Χέρας υιός Γιανίκας έν» αυτός το παίρνει το χαρτί,
και το διαβάζει κι ολοφύρεται.
«Σίτ’ αναγνώθ’ σίτ’ ανακλαίγ’ σίτ’ ανακρούγ’ την κάρδιαν.
Ν’ αοιλλή εμάς, να βάι εμάς, η Pωμανία πάρθεν». 

(Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993) 

* * *

Mήνυμα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ 
για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα  

Tο Μάρτιο του 2013 το Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας του Ο ΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα ξεκίνησε μια προσπάθεια να συγκεντρώσει σε μία ηλεκτρονική πλατφόρμα ιστορίες προσφύγων που έχουμε συναντήσει στο πλαίσιο των δράσεών μας στη χώρα, αλλά και ιστορίες που καλούμε το κοινό να μας στείλει, ιδίως από το παρελθόν των ίδιων των Ελλήνων, που έχουν βιώσει την προσφυγιά.
Η προσπάθειά μας αυτή, κάτω από τον τίτλο «Ιστορίες προσφύγων», “refugee stories” έχει συναντήσει πολύ θετική ανταπόκριση από το κοινό, καθώς επιχειρεί να μας φέρει σε επαφή με την ανθρώπινη πλευρά  πίσω από τα απρόσωπα στατιστικά των εκατομμυρίων ξεριζωμένων σε όλο τον κόσμο.
Την χρονιά που μας πέρασε 60 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εκτοπίστηκαν βίαια από τον τόπο τους, αριθμός που έχει ξεπεράσει κατά πολύ τους αντίστοιχους αριθμούς που είχαμε να δούμε από τον Β΄ΠΠ. Πίσω από αυτό το νούμερο, υπάρχουν 60 εκατομμύρια ανθρώπινες ιστορίες. Καθένας από αυτούς τους ανθρώπους ήταν μητέρα, πατέρας, παιδί κάποιου, είχε μια συνηθισμένη ζωή πριν βρεθεί στη δίνη ασυνήθιστων καταστάσεων.
Αυτές οι ιστορίες είναι μοναδικές όσο και άνθρωποι που τις κουβαλούν, αλλά αποτελούν ταυτόχρονα μέρος της ίδιας κοινής ιστορίας που μένει αναλλοίωτη στο χρόνο, όπου υπάρχουν άνθρωποι: είναι η κοινή ιστορία του ανθρώπινου ξεριζωμού. Είναι ιδιαίτερη χαρά για εμάς που ο Σύλλογος Εκπ/κών Α/θμιας Εκπ/σης Ν. Καστοριάς και τα τέσσερα βασικά προσφυγικά σωματεία του νομού  διοργανώνουν την εκδήλωση αυτή αφιερώνοντάς την στις ιστορίες προσφύγων.
Σε μια συγκυρία στην οποία πάνω από 700.000 άνθρωποι από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, έχουν περάσει από τη χώρα μας από τις αρχές του έτους αναζητώντας ασφάλεια στην Ευρώπη, η ανάδειξη της ανθρώπινης κοινής ιστορίας του ξεριζωμού είναι αναγκαία και επίκαιρη όσο ποτέ.
Είναι κρίσιμο να ακούσουμε τις ιστορίες των παππούδων μας από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο, την Προποντίδα, την Ανατολική Θράκη και αλλού για να καταλάβουμε την προσφυγική και ανθρωπιστική κρίση που ξεδιπλώνεται αυτή τη στιγμή στις ακτές μας και την ευρύτερη περιοχή. Και άλλο τόσο απαραίτητο για να αναρωτηθούμε γιατί 3.500 άνθρωποι έπρεπε να χάσουν και φέτος τη ζωή τους στα νερά της Μεσογείου, καθώς η διεθνής κοινότητα δεν έχει πάρει τις απαραίτητες  πολιτικές αποφάσεις,  που θα έδιναν τη δυνατότητα σε αυτούς τους ανθρώπους να ταξιδέψουν με ασφαλείς, νόμιμους τρόπους προς την Ευρώπη.
Οι άνθρωποι που αναζητούν μία νέα, ασφαλή πατρίδα προσπαθούν να γλιτώσουν από παρόμοια δεινά με αυτά που έζησαν και οι δικοί μας πρόγονοι ως πρόσφυγες πριν κάποια χρόνια.  Ο κίνδυνος να τους αντιμετωπίσουμε ως απειλή για την δική μας ασφάλεια υπό το πρίσμα της επικαιρότητας σημαίνει ότι γυρνάμε την πλάτη μας ακόμα μια φορά στους ίδιους τους προγόνους μας που βίωσαν το τραύμα του τι σημαίνει να σε αντιμετωπίζει ως «ξένο», «τουρκόσπορο» ή «ρωσότουρκο» η πατρίδα σου.
Η ιστορική μας μνήμη και η  αλληλεγγύη μας για όποιον άνθρωπο μπορεί να βρεθεί ανά πάσα στιγμή στα αναπάντεχα γυρίσματα της ιστορίας, στη δίνη των διώξεων και των συρράξεων, ας κατευθύνουν τη σκέψη μας, το λόγο και τις πράξεις μας σε αυτές τις δύσκολες μέρες. Σας ευχαριστούμε θερμά όλους σας για την σημερινή σας πρωτοβουλία και για τον καθημερινό αγώνα σας μέσα στα σχολεία και την κοινωνία.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 3 Δεκεμβρίου 2015, αρ. φύλλου 814