ΜΠΕΣΣΗ ΜΙΧΑΗΛ: Χρεία, χρήμα, χρέος & κοινωνική - οικολογική νοημοσύνη

(ή... σε αναζήτηση α-λήθειας!)

Τρεις λέξεις και μια μακρόσυρτη σύνθεση. Τρεις λέξεις με κοινή ρίζα και εμπλουτισμένο, ίσως διαφορετικό νόημα σήμερα, από το αρχικό: χρεία, η ανάγκη (αυτό που χρειάζεται να γίνει ), χρήμα, η περιουσία σε ρευστό, χρέος, η οφειλή.Τρεις λέξεις παράγωγα, που ξεκινώντας ετυμολογικά από το αρχαιοπρεπές ομηρικό χρέως, εξελίσσονται στην απρόσωπη ρίζα «χρη», προσδιορίζοντας ερμηνευτικά αυτό που είναι πρέπον, αναγκαίο. Τρεις λέξεις που στη σημερινή τους απόγονο, τη χρήση, αλληλοσυμπληρώνονται δίνοντας λακωνικά, το κυρίαρχο υπόβαθρο της υλιστικής κατάστασης των πραγμάτων στην ταλαιπωρούμενη δημοκρατική κοινωνία μας. Τρεις λέξεις κυρίαρχα κλειδιά στη ζωή όλων μας, που καθορίζουν την προβληματική καθημερινότητα του καθενός σε ποικίλο βαθμό αλλά και την εθνική, κρατική υπόσταση σε ακραία επίπεδα επιβίωσης, όσο και τη παγκοσμιοποιημένη οικονομία σε δεινή κρίση.

Και μια νεωτερική, εξωτική σχεδόν ακόμη έννοια η Κοινωνική-Οικολογική Νοημοσύνη, που μοιάζει να συνιστά μια σύγχρονη (όχι αποκλειστική) κλειδαριά εφαρμογής των πιο πάνω λέξεων κλειδιών για το ερμηνευτικό ξεκλείδωμα του μυστηρίου που καταλήγει να είναι ο «εξελιγμένος»,σύγχρονος, πολύπαθος, πολυπολιτισμικός, ανθρώπινος νους. Αυτός που, με τη σκέψη, τα συναισθήματα, τη δράση, καθορίζει τη σύγχρονη κοινωνική ανθρώπινη συμπεριφορά και τις σχέσεις των ανθρώπων. Ο συνδυασμός των νευροβιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών προϋποθέσεων ορίζει την Κοινωνική Νοημοσύνη ως το συλλογικό κοινωνικό φαινόμενο κατανόησης του συνδυασμού λογικού και συναισθήματος που προσδιορίζει τις ανθρώπινες σχέσεις ως κοινωνίας. Ενώ, η προσθήκη της οικολογικής διάστασης ερμηνεύεται ως: «...ο τύπος της σοφίας που έχει διατηρήσει ζωντανό για αιώνες, το μικρό χωριό των Ιμαλαΐων... μια έννοια που απευθύνεται στην ικανότητά μας να προσαρμοζόμαστε στον οικολογικό μας χώρο… ως κατανόηση των οργανισμών και των οικοσυστημάτων τους, ενώ η νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητά μας να μάθουμε από την εμπειρία μας και να φερθούμε αποτελεσματικά στο περιβάλλον μας...». (D. Goleman).

Ας περιδιαβάσουμε τις λέξεις κλειδιά κι ας ζητήσουμε τις συνθήκες που θα επιτρέψουν τη πιθανότητα να ξεκλειδωθεί η κλειδαριά .Ας ξεκινήσουμε τη προσπάθεια να βρούμε κάποια διέξοδα μέσα στους «νεολογισμούς»εννοιών…
Ας αναζητήσουμε την έλλειψη λήθης, την αενάως διαφεύγουσα Αλήθεια, μέσα από την ιστορικότητα και την εξέλιξη των εννοιών, μέσα από την διαρκώς διαμορφούμενη, ρευστή, αβέβαιη, σημερινή πραγματικότητα. ’Η μια εκδοχή της....

Χρεία, οι ανάγκες μας ατομικά και συλλογικά έτσι όπως διαμορφώνονται σχεδόν αποκλειστικά από τον μοιραίο καπιταλιστικό καταναλωτισμό («Χωρίς ήθος, χωρίς έλεος....» Β.Μπένγιαμιν). Λέξη σημαδιακή σήμερα. Για την αδυναμία ή ανικανότητα να προσδιορισθεί η πραγματική, ουσιαστική ανάγκη και συνακόλουθα το δέον γενέσθαι, ούτε στο ελάχιστο που θα ήταν ο προσδιορισμός των προτεραιοτήτων. Για την φενάκη να υιοθετείται η ανάγκη επιδίωξης ατομικής ευμάρειας ως «ανάπτυξη» και η καταστροφή της συλλογικότητας «ο καθένας για πάρτη του» ως υπέρτατη lifestyle επιτυχία. Οι ανάγκες μας, ψευδεπίγραφα κακέκτυπα φετίχ της απληστίας, που συνήθως προσδιορίζονται από τη διαφήμιση, τη μίμηση και τη κατανάλωση. Οι «ανάγκες» μας, που μέσα στον άκρατο ατομικισμό, βολικά ξεφορτώθηκαν τα ασήκωτα βάρη εννοιών όπως αλληλεγγύη, δίκαιο και σύνεση μέσα στην ακατάσχετη βιασύνη για τη πραγματοποίηση αδίστακτων ιδιοτελών φιλόδοξων στόχων, ανεξάρτητα από το κόστος, ιδίως για τους άλλους. Οι ανάγκες μας, χωρίς αξίες, χωρίς ήθος, χωρίς αγωγή, χωρίς αγάπη, χωρίς ευσπλαχνία, ακατάσχετες ροπές ικανοποίησης ζωικού ορμεμφύτου επικυριαρχίας, δύναμης, εξουσίας, απληστίας... Και συλλογικά, αδιέξοδη σχεδόν, αυτοκαταστροφική πίεση αλληλοσυγκρουόμενων διεκδικήσεων για κρατική κάλυψη συντεχνιακών αναγκών, μέσα σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομική κρίση, υπέρμετρα φορτισμένη σε εθνικό επίπεδο λόγω κακοδιαχείρισης.

Χρεία, που προσδιορίζει επιτακτικές ανάγκες λήψης μέτρων ιδίως για τους πολλούς μη έχοντες και κατέχοντες οι οποίοι διαρκώς αυξάνονται ενώ οι ελάχιστοι έχοντες αδυνατούν να αποχωριστούν τα αμφιλεγόμενα, πολυτελή προνόμιά τους... Σ’ ένα κόσμο, που αποδέχεται ανταγωνισμό βασισμένο στο δίκιο του ισχυροτέρου, ανεργία γιατί δεν είναι όλοι απασχολήσιμοι, καταστροφή των πόρων γιατί το περιβάλλον μετατράπηκε από βιώσιμο σε εκμεταλλεύσιμο... Και γιατί, ως μέλος μιας οικονομικής «προηγμένης κοινότητας », με δέος ξαναανακαλύπτουμε, όπως απέριττα προσδιορίζεται στον εθνικό μας ύμνο, ότι οι πόρτες του κόσμου «...όταν η χρεία τες κρουταλεί...» δεν ανοίγουν. Ποιός θα μπορούσε να είναι ο καθοριστικός κατάλογος κατά απόλυτη σειρά προτεραιότητας των χρειαζούμενων στην ελληνική κοινωνία σήμερα;

Το Χρήμα άραγε ; Φαινομενικά, αποτελεί τον σύγχρονο υπέρτατο στόχο «ευτυχίας-επιτυχίας» ατομικά και συλλογικά. Ας διερευνήσουμε λίγο την ουσία και την αλήθεια αυτής της φράσης.Το χρήμα, αποτελεί το παγκόσμια «χρησιμοποιούμενο αναγκαίο» ανταλλάξιμο κινητό αγαθό ή περιουσία (σε αντίθεση με το ακίνητο κτήμα)την κινητήριο δύναμη κάθε συναλλαγής, τη βάση κάθε εξουσίας την αναπόφευκτη νομοτελειακή αναγκαιότητα της οικονομίας. Έννοια κυριαρχική διαχρονικά στη ζωή όλων των ανθρώπων, από τη στιγμή που οργανώθηκαν σε ομάδα και κοινωνία. Μια λέξη που ξεκίνησε χρησιμοποιώντας τα οικόσιτα ζώα (αγελάδες πρώτα) τα δημητριακά μετά, σαν ανταλλάξιμο είδος και μετατράπηκε σε νόμισμα, σύμβολο αξίας. Ένα μέσον που έγινε αυτοσκοπός και που κόστισε διαχρονικά στην ανθρωπότητα πολύ αίμα (οικονομική θεωρία του πολέμου), δάκρυα (σκλαβιά) και ιδρώτα (εργασία ή δουλειά-από το δουλεία !- ). Εθνικά σε μας, χρησιμοποιείται εναλλακτικά με τα λαϊκά «Λεφτά» (λέξη που βγήκε από την παραφθορά της ελληνιστικής έκφρασης λεπτόν νόμισμα ή νόμισμα μικρής αξίας).

Σήμερα, υλικό σαν χρυσός /«μαύρος χρυσός» ή κυρίως άϋλο, σαν μετοχές, χρεόγραφα και παντός είδους τραπεζικά προϊόντα, διακινούμενο ταχύτατα στο διαδίκτυο ή διαχειμάζον μέσα στα θησαυροφυλάκια ατόμων και κρατών, συνιστά την υπέρτατη κινητήρια ύλη όλων των ανταλλαγών στον πλανήτη, με τελικό στόχο την αμφίσημη αγορά εξουσίας, δύναμης, επιρροής, για τους κατέχοντες ή χρεώστες, ενώ αποτελεί πρόβλημα διαβίωσης ή και επιβίωσης για τους χρεωμένους.

Το Χρέος. Μια έννοια, που από την αρχική σημασία του χρησιμοποιούμενου ως αναγκαίου, πήρε τη σημερινή σημασία ως οφειλή από τη, συνήθως, δικαστική κατάληξη της διαπραγμάτευσης για τη πληρωμή του χρέους. Στο υλιστικό πεδίο, είναι η παντός είδους χρέωση για χρήματα ως δάνειο ή υπηρεσίες ή αγαθά που αποδεχθήκαμε αλλά δεν πληρώσαμε αμέσως το αντίτιμο, αποδεχόμενοι τον αντίστοιχο συμφωνηθέντα τόκο για όσο διάστημα διαρκεί το χρέος. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η κοινή σημερινή τραπεζική διαδικασία, ξεκίνησε στη Βαβυλωνία περί το 3000 π.Χ., σαν λειτουργία των ναών και παλατιού για τη φύλαξη σιταριού και άλλων κινητών αξιών, όπως πολύτιμα μέταλλα ή πετράδια. Εξελίχθηκε διαχρονικά ως τοκογλυφία, ίσως με την πιο θαυμάσια απεικόνιση στον σαιξπηρικό «Έμπορο της Βενετίας»...
Στο άϋλο πεδίο, χρέος είναι κάθε αξιακή, ηθική, προσωπική ή συλλογική οφειλή στη διατήρηση μιας ιδέας ή σκοπού, ή πράξης, που μας έχει κληροδοτηθεί από προγενέστερους σαν παρακαταθήκη και την οποία αισθανόμαστε ότι πρέπει να παραδώσουμε κι εμείς στους μεταγενέστερους, επαυξημένη και βελτιωμένη.

Σήμερα, στην Ελλάδα, κυριαρχεί όχι η τελευταία σολωμική διάσταση του Εθνικού Χρέους αλλά, η επίκαιρη συζήτηση για το κυριολεκτικά «καυτό» δημόσιο χρέος ως απόρροια της διαχρονικής κυβερνητικής αναπαραγωγής τεράστιων ελλειμμάτων. Σε απλά ελληνικά, οι κυβερνήσεις μας δανείζονται και ξοδεύουν σε αμφιλεγόμενες αποφάσεις, πολύ περισσότερα από αυτά που μπορούμε να παράξουμε ως έσοδα ή να πληρώσουμε ως κόστος των αποφάσεών τους! Και τελικά, για να πληρωθούν οι τόκοι μόνο από τα δανεικά κάθε χρόνο ξοδεύουμε τα 2/3 του εθνικού μας εισοδήματος. Αυτό δηλαδή που αν συνέβαινε σε άτομο θα οδηγούσε άμεσα σε χρεοκοπία και ίσως φυλακή λόγω του μεγέθους του χρέους, στο κράτος διαιωνίζεται από κυβέρνηση σε κυβέρνηση, χωρίς ποτέ να πληρώσει κανείς από τους διαχειριστές ο ίδιος, το τεράστιο κόστος της κακοδιαχείρισής του. Πληρώνουμε όλοι, άμεσα ως φορολογούμενοι, έμμεσα ως πολίτες ακέραιο το κόστος κάθε λανθασμένης απόφασης, κάθε υπερβολικού χρέους, κάθε άχρηστου εξόδου Είμαστε στ’ αλήθεια τόσο ανόητοι, όλοι εμείς οι πιστοί «οπαδοί» των ποικιλώνυμων ομάδων εξουσίας, ώστε να δεχόμαστε να διαιωνίζεται αυτή η κατάσταση στις πλάτες μας; Προφανώς ναι.

Εδώ λοιπόν, αρχίζει να εισβάλλει η ανάγκη της Αλήθειας, της κατάργησης δηλαδή της λήθης των πεπραγμένων τους, που τόσο έντεχνα μας προσφέρουν γενναιόδωρα οι εκάστοτε υποψήφιοι και διηνεκώς κρατούντες! Με προπαγάνδα για ανεφάρμοστα οράματα, ανέτοιμων ηγετών «δίκαιας» διακυβέρνησης, διαποτίζουν με την υπόσχεση τις μάζες, ενός αύριο που διαρκώς απομακρύνεται. Καταργώντας αλύπητα, ταυτόχρονα με το δύσκολο, προβληματικό σήμερα των πολιτών, «του Λαού τους»,το σήμερα που έφεραν οι πράξεις ή οι παραλείψεις τους, κάθε υπόλειμμα Κοινωνικής και, διαρκώς περισσότερο Οικολογικής Νοημοσύνης του συνόλου ....

Υπάρχει λύση; Ίσως. Αν απαντήσουμε πρώτα υπεύθυνα ότι κατανοούμε την ουσία, την αλήθεια, των λεκτικών σχημάτων:

1. Ότι η χρεία καθορίζεται από τις πραγματικές, ουσιαστικές ανάγκες κατά σειρά προτεραιότητας. Από διάφανες, δημοκρατικές, συναινετικές απαντήσεις στην ερώτηση ποιός, πού, πότε, πώς και προ παντός γιατί χρειάζεται ό,τι υποστηρίζει ως αναγκαία προτεραιότητα.
2. Από πού και πώς θα παραχθεί ο πλούτος, το χρήμα, για να ικανοποιηθεί η εκάστοτε ανάγκη.
3. Σε ποιόν και πώς θα χρεωθεί το χρέος-κόστος και, με ξεκάθαρο υπολογισμό σε δεκαδικά ψηφία, αν αυτό συμβαδίζει με το συλλογικό κοινωνικό συμφέρον αλλά και την τελική θετική ισορροπία του οικοσυστήματος μέσα στο οποίο αυτό θα επιτευχθεί .
Υπάρχουν εθελοντές στην ιδέα ότι η χρεία του χρήματος και η χρήση του, αποτελεί μόνο μέσον, κι όχι αυτοσκοπό ακατάσχετης λατρείας; Ένα μέσον συλλογικό πληρωμής του χρέους της ανθρώπινης και στη περίπτωσή μας εθνικής κοινωνικής – οικολογικής νοημοσύνης στον εαυτό της;