16.4.23

ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΣΕΜΑΝΗ: Μικρά Ασία


ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς
ΟΔΟΣ 3.11.2022 | 1147


Ημερολογιακές σελίδες


Παρασκευή αργά το απόγευμα. 28η Οκτωβρίου 2022

Αυτόν τον καιρό ξανα-σκέπτομαι με ηρεμία την Μικρά Ασία. Άνοιξα παλιούς χάρτες. Ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Ξενοφών μπροστά μου. Τροία, Πέργαμος, Έφεσσος, Μίλητος. Το... Χρυσόμαλλο Δέρας και ο Εύξεινος Πόντος.
Το Βυζάντιο. 
Μάζεψα δίπλα μου όλο το συλλεκτικό αρχειακό υλικό που έχω. Ιστορικές αναλύσεις, δοκίμια, άρθρα, βιβλία παλιά και νέα. Μικρο-αντικείμενα. Πίνακες. Φωτογραφίες κυρίως από την Καππαδοκία και την Κωνσταντινούπολη. Εκδόσεις για τη Σμύρνη και τη Μικρά Aσία. 
Δύσκολη δουλειά. Σου κόβεται η αναπνοή. Φαίνεται όμως ότι έχω συνηθίσει στη μοναξιά της προσωπικής μου ενημέρωσης, λόγω κορωνοϊού! Κάτι είναι κι αυτό. Λίγο το 1821, τώρα το 1922, τις Μικρασιατικές μας νίκες και ήττες. Ελπίζω να ακολουθήσει η περίοδος 1904-1908 του Μακεδονικού Αγώνα. Το 2024 θα έχουν περάσει 120 χρόνια από τότε. Έχουμε πολλά να διδαχθούμε από το ξεκίνημά του και το τελείωμά του. Και εκεί υπάρχουν ήρωες. Ο Παύλος Μελάς και τόσοι άλλοι. Φίλοι και εχθροί.

Θέλω να μάθω περισσότερα από το τί απέγινε η «Μικρά και Έντιμη Ελλάς» του 1912-13 και πώς επέζησε αργότερα από τη διαμάχη Κωνσταντίνου και Βενιζέλου. Και τους δύο παγκόσμιους πολέμους. Τις Κατοχές και το δράμα του 1946-1950. Έναν κανονικό πόλεμο. Τα περί «εμφυλίου» τα αφήνω σε άλλους. Από την Καστοριά κατάγομαι. Τέλος, πώς πετύχαμε την ανάστασή μας τις επόμενες δεκαετίες του ’50 και ’60. Και πώς φτάσαμε στη σημερινή μας ευρωπαϊκή και παγκόσμια θα έλεγα καταξίωση. 
Θέλω να μάθω ό,τι δεν ξέρω. Είναι τόσα πολλά. Άπειρα. Υπομονή και χρόνο χρειάζομαι. Ό,τι νέο μαθαίνει κανείς δεν πάει χαμένο. Διά βίου μάθηση το λένε. Η βιβλιοθήκη μας μπορεί να καεί. Να χαθεί. Τα βιβλία της νιότης μας και του σχολείου να πεταχτούν. Οι γνώσεις όμως που έχουμε αποκτήσει με πολλή προσπάθεια και πολύ κόπο δεν θα χαθούν ποτέ! Όσο ζει κανείς και έχει «σώας τα φρένας». Όποιος και να είναι, ό,τι επάγγελμα και να κάνει. Εννοείται, γυναίκα ή άνδρας ακόμη και παιδιά. 

Αιχμή του δόρατος γι’ αυτές τις σκέψεις, η απόφαση της κυβέρνησής μας να «εορτάσει» τα 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή. Κακή λέξις. Ας την αποφεύγουμε –όσο γίνεται. Να ξανασκεφτούμε καλύτερα την πραγματική καταστροφή της ανταλλαγής των χριστιανικών και ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας με τους μουσουλμάνους κυρίως της Ελλάδος. Τη νέα Τουρκία που μας ταλαιπωρεί και σήμερα. Τον Κεμάλ της Θεσσαλονίκης και τις «σπουδές» του στο Μοναστήρι, την στρατιωτική σχολή που αναπαλαιώνει το σημερινό καθεστώς του Ερντογάν. Να σκεφτούμε την Ανατολική Θράκη, τη θάλασσα του Μαρμαρά και τα στενά του Βοσπόρου, που εγκαταλείψαμε στρατιωτικά χωρίς να ηττηθούμε. Την παρουσία μας στην ίδια την Κωνσταντινούπολη με τους «συμμάχους» μας και το Αβέρωφ. 
Τη Λήμνο και τη Σκύρο. Τη Λέσβο, τη Χίο και τη Σάμο. Το εκστρατευτικό μας σώμα στην Κριμαία και τους γιατρούς και νοσοκόμες μας που ξεκίνησαν από την Καβάλα για την τότε Ρωσία. Όχι για να …καταλάβουν τη Σμύρνη ή την Άγκυρα, αλλά για να περιθάλψουν και να τιμήσουν τους Έλληνες στρατιώτες τραυματίες και νεκρούς στο ρωσικό μέτωπο. Τόμοι γραμμένοι υπάρχουν και για αυτά αλλά οι ιστορικοί μας δεν τα πολύ-αναφέρουν. Ούτε για την Οδησσό, τη Μαριούπολη και την Ουκρανία λένε πολλά. Δεν ξέρω γιατί. 

Τέλος αυτοκριτικής. Τα παθήματα μαθήματα. Από πολιτικής και γεω-στρατηγικής πλευράς. Και αν ακόμα είχαμε κερδίσει τη Σμύρνη τί θα ήμασταν εκεί χωρίς την ενδοχώρα της, χωρίς τη σημερινή μας Θράκη, την Ελληνική Μακεδονία, τον Έβρο. Για να μην πω και την Κύπρο και παρεξηγηθώ. Είναι ιστορική πια αλήθεια ότι έχουμε χάσει την Ίμβρο και την Τένεδο για πάντα. Την Κωνσταντινούπολη του Βυζαντίου. Με μοναδική εξαίρεση το Πατριαρχείο και λίγες εκατοντάδες ηρώων Ελλήνων που συνεχίζουν να ζουν εκεί. Δυστυχώς έσβησε ο ελληνισμός σε όλη τη Μικρά Ασία. Με ελάχιστες εξαιρέσεις!
Πολύ κρίμα! Δακρύζω εδώ. Ξέρουμε πια τους υπευθύνους για όλα αυτά. Πέρασαν τόσα χρόνια. Αυτό σημαίνει μελέτη της ιστορίας. Ξαναδιάβασα με προσοχή τη Συνθήκη της Λωζάνης. Στο πρωτότυπο. Πολλές σελίδες. Μήνες δουλειάς. Τη Συνθήκη Ειρήνης –όπως την είπανε– μεταξύ της Ελλάδος και της «χαμένης» Τουρκίας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Και της «νικήτριας» Τουρκίας του 1922, ελέω Κεμάλ, μπολσεβίκων και «συμμάχων» αργότερα. Μελετήστε, όσο θέλετε, τί γινόταν τότε στις Βερσαλλίες, στο Παρίσι, στη Γένοβα, στη Ρώμη, στις Σέβρες, στο Βερολίνο. Ενδιαφέροντα και δύσκολα θέματα. 
Οι εκδόσεις "Μένανδρος" πρέπει να είναι υπερήφανες για τη δουλειά του Γιώργου Λεβιθόπουλου, που επιμελήθηκε το αντίστοιχο αρχειακό υλικό που έχω μπροστά μου. Εξαιρετικές συλλεκτικές εκδόσεις. Απίστευτη δουλειά-εργασία που πολύ λίγοι από εμάς γνωρίζουν και ακόμα πιο λίγοι ιστορικοί ή πολιτικοί έχουν το θάρρος να σχολιάσουν. Δράμα δραμάτων. Ένα δεύτερο κρίμα εδώ. 

Οι πνευματικές μου δυνάμεις, αυτόν τον Αύγουστο με τη ζέστη, στέρεψαν όταν μελέτησα την ψευτοδίκη των έξι (6). Μοναδική για την Ευρώπη εκείνη την εποχή. Πολιτική ανθρωποθυσία. Το πραγματικό τέλος του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Ένα τέλος χιλιάδων ετών ύπαρξης των εκεί Ελλήνων. Ευτυχώς που υπάρχουν οι αρχαιολόγοι και τα διάφορα μουσεία σε όλο τον κόσμο για να βροντοφωνάξουν την αλήθεια. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ιστορικός, δημοσιογράφος, εργάτης ή αγρότης, δάσκαλος, δικηγόρος, γιατρός ή έμπορος, δημόσιος υπάλληλος, διπλωμάτης ή «επαναστάτης», αριστερός ή δεξιός, βασιλικός ή βενιζελικός, για να καταλάβει μετά από τόσα χρόνια πώς γράφεται η ιστορία και πώς γίνονται οι πόλεμοι. Αρκεί να είναι στοιχειωδώς σκεπτόμενος άνθρωπος. Η ισχύς της ισχύος και η προδοσία της προδοσίας! 
Βλέπουμε όλοι την σημερινή κατεστραμμένη Ουκρανία, την προχθεσινή διαλυμένη Γιουγκοσλαβία. Το Ιράκ, την Συρία, τον Λίβανο, την Υεμένη. Την Παλαιστίνη. Την Λιβύη. Ακόμα και το Σαχέλ και την Σομαλία ή το Σουδάν και την Αιθιοπία στο βάθος της Αφρικής. 
Εμείς οι Έλληνες πρέπει να μάθουμε πάλι από την αρχή, από πρώτο και δεύτερο χέρι, πόσο τυχεροί σταθήκαμε τελικά σαν έθνος και σαν λαός μετά από τόσες ιστορικές αντιξοότητες. 

Μην το ξεχάσω. Ήθελα πάντα να το γράψω. Το 1962 είχα διαβάσει σαν νεαρός φοιτητής της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το βιβλίο του Λέον Γιούρις (Leon Uris) «Η έξοδος». Αφορούσε κυρίως ευρωπαίους εβραίους που είχαν γλιτώσει από το ολοκαύτωμα του ψυχοπαθούς Χίτλερ. Οι Άγγλοι τους είχαν μεταφέρει στην Κύπρο, με προοπτική να εγκατασταθούν στο σημερινό Ισραήλ. Άνθρωποι κυνηγημένοι από παντού. 
Είχα μείνει τότε άφωνος. Αργότερα, την ίδια χρονιά, επισκέφθηκα το Ισραήλ. Συνέδρια, προσκυνήματα, τουρισμός. Εργασία σε κιμπούτς (το Κινέρετ), που ήταν της μόδας τότε στους νέους της Ευρώπης. Εκεί έζησα από κοντά τί σημαίνει πραγματική έξοδος, Εβραίων και Παλαιστινίων, που συνεχίζεται ακόμα. Συνειδητοποίησα επίσης για πρώτη φορά τι συνέβη με τη βίαια ανταλλαγή των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία, για την οποία δεν είχαν γραφτεί μέχρι τότε πολλά. Μεγίστη έξοδος και αυτή. Ήξερα λίγα. Για τους ίδιους τους πρόσφυγες μεμονωμένα ήξερα πολύ περισσότερα. Για την έξοδό τους λίγα και για την είσοδό τους στη νεότερη Ελλάδα ακόμα πιο λίγα. 




Ευτυχώς φέτος, το 2022, ξαναθυμηθήκαμε το 1922. 
Ανασκουμπώθηκα στον χρόνο. Ξεφύλλισα τους τόμους 1-12 της Εταιρείας Μικρασιατικών Σπουδών που με επικεφαλής τον Πασχάλη Κιτρομηλίδη, έχει κάνει θαύματα. Ημερολογιακοί τόμοι που συγκλονίζουν. Εξαιρετική δουλειά. Μοναδικές εκδόσεις. Αξίζουν συγχαρητήρια στην εφημερίδα Καθημερινή που με τις αναδημοσιεύσεις της μας προσέφερε τελευταία σχεδόν δωρεάν ένα τόσο σπουδαίο έργο. Αγόρασα τρεις τέσσερις σειρές για να τις στείλω σε φίλους μου. Πρέπει να γίνει εδώ μνεία στον Βασίλη Μηνακάκη και τους συνεργάτες του και τον διευθυντή της εφημερίδας Αλέξη Παπαχελά. Μπράβο τους. 
Μελετώντας τα βιβλία αυτά και ανοίγοντας τυχαίως σελίδες τους, κατάλαβα έστω και αργά, τί σήμαινε για τους Έλληνες έξοδος από την Μικρά Ασία και αληθινή καταστροφή. Τα κείμενα αυτών των Μικρασιατών προσφύγων και των απογόνων τους είναι κινηματογραφικά σενάρια υψίστου επιπέδου. Ζαλίζουν. Ανατριχιάζει κανείς διαβάζοντάς τα. Συγκλονίζεται με την ικανότητα αυτών των ανθρώπων να επιβιώσουν τελικά και να έχουν τη δύναμη να εορτάζουν σήμερα. Και αυτοί και εμείς, οι υπόλοιποι Έλληνες. 
Οι πόλεμοι έρχονται και παρέρχονται. Το νέο Ισραήλ το δείχνει. Και εμείς σαν Ελλάδα δεν πάμε πολύ πίσω. Οι πρόσφυγες παντού, συχνά πυκνά, μεγαλουργούν. Αρκεί να βρεθούν σε μια χώρα που να τους σέβεται και να την σέβονται. Αυτό συνέβη στην πατρίδα μας. Αδέλφια με αδέλφια.

Διαβάζω τελευταία για νόμιμες ή παράνομες ηλεκτρονικές παρακολουθήσεις στην καθημερινή μας ζωή. Αστεία πράγματα. Διαβάστε και σεις με τη σειρά σας την ιστορία της Ελλάδος στον Μεσοπόλεμο. Το 1922. Διαβάζω επίσης για τις πολιτικές κοκορομαχίες και διάφορες άλλες ασήμαντες μικρότητες τριγύρω μου. Και διερωτώμαι, σε ποιους απευθύνονται τα κείμενα αυτά; Ελπίζω σε πολύ λίγους. 
Ένιωσα τους τελευταίους μήνες άγνοια και αμορφωσιά για πολύ σοβαρά θέματα. Ιστορικά κυρίως θέματα. Το επάγγελμα του ιατρού με σώζει. Η δουλειά του πολυάσχολου ορθοπεδικού χειρουργού κοντά ή δίπλα σε πραγματικά πονεμένους ασθενείς δεν φτάνει. Θα καταλάβατε ήδη ότι μου τελείωσαν όλες οι δικαιολογίες, ότι δήθεν δεν είχα χρόνο να ασχοληθώ μέχρι σήμερα με την Μικρά Ασία και τους «πρόσφυγές της» παλαιούς και νέους. 
Όπως επίσης και με την πραγματική ιστορία της δύσκολης ελληνικής δεκαετίας 1940-1950 και τις πολιτικές ανθρώπων που δεν υπηρέτησαν καν στον ελληνικό στρατό. Τί να πρωτοπεί κανείς και τί να πρωτο-διαβάσει. Πού και πώς να ψάξει και να βρει την πραγματική αλήθεια. Δύσκολα πράγματα. Δυστυχώς ή ευτυχώς τόσα μπορούσα να κάνω, τόσα έκανα.

Είπαμε ότι έχουμε πετύχει πολλά όλοι μαζί στη νεότερη Ελλάδα. Όλοι μαζί! Πρέπει όμως, να μην ξεχνάμε να προσκυνούμε κατά καιρούς την χαμένη μας Μικρά Ασία, λίκνο ελληνισμού και πολιτισμού για χιλιάδες χρόνια. 

Ευχαριστώ που με διαβάσατε.



Φωτογραφίες: 
-Χαλκογραφία του 1833 της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, σχεδιασμένη από τον καλλιτέχνη Ντέηβιντ Ρόμπερτς  και χαραγμένη από τον Έντουαρντ Φράνσις Φίντεν.
-"Ιστορικός χάρτης της Ελλάδος", Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, εκδόσεις Βουλής των Ελλήνων. Οι χρονολογίες που άλλαξαν τα σύνορα της Ελλάδας τους τελευταίους δύο αιώνες. 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 3 Νοεμβρίου 2022, αρ. φύλλου 1147

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ