ΜΑΡΚΟΥ ΔΡΑΓΟΥΜΗ: Μακεδονίτικη μουσική σε δίσκους του 1930

ΟΔΟΣ 13.12.2012 | 670

Έχω γράψει επανειλημμένα για την ανεκτίμητη προσφορά της Μέλπως Μερλιέ, το γένος Λογοθέτη (1889-1979), στη μουσική του τόπου μας, ιδίως την παραδοσιακή και για το πρωτοπόρο κέντρο ηχογράφησης και έρευνας της δημοτικής μουσικής που ίδρυσε η ίδια στα 1930 με τον τίτλο «Σύλλογος Δημοτικών τραγουδιών» και που λειτουργεί σήμερα ως παράρτημα του «Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών» με το όνομα «Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο» (ΜΛΑ).

Η πρώτη ηχογράφηση του ΜΛΑ έγινε το 1930. Στην επιλογή των προς ηχογράφηση περιοχών, η Μέλπω Μερλιέ και ο στενότερος συνεργάτης της λαογράφος Δημήτρης Λουκόπουλος έδωσαν το προβάδισμα στους πρόσφυγες από τη Βόρεια και Ανατολική Θράκη και τη Μ. Ασία, γιατί προέβλεπαν, πολύ ορθά, ότι θα ξεχνούσαν τα τραγούδια τους ταχύτερα από τους ντόπιους.
Η επιλογή των προσφύγων τραγουδιστών έγινε στην Αθήνα, τον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη. Η επιλογή των ντόπιων τραγουδιστών έγινε στα Δωδεκάνησα από το διακεκριμένο ελβετό μουσικολόγο, μαέστρο και ελληνιστή Samuel Baud-Bovy, που τα περιόδεψε το καλοκαίρι του 1930, για να συλλέξει τη μουσική τους, στα δε άλλα μέρη από τη Μερλιέ και διάφορους τυπικούς παράγοντες σύμφωνα με οδηγίες που πήραν από την Αθήνα.

Η ηχογράφηση άρχισε στις 24 Οκτωβρίου 1930 στην Αθήνα στο παλιό θέατρο «Αλάμπρα» της οδού Χαλκοκονδύλη από τη γαλλική φωνοληπτική εταιρεία «Πατέ», που ήρθε στην Ελλάδα με επικεφαλής τον πρόεδρο του Ινστιτούτου Φωνολογίας και Μουσείου του Λόγου των Παρισίων, διάσημο ελληνιστή Hubert Pernot και κράτησε ως τις 16 Ιανουαρίου 1931. Τα κομμάτια που ηχογραφήθηκαν τότε σε 222 δίσκους 78 στροφών είναι ως επί το πλείστον δημοτικά τραγούδια. Μέσα σ' αυτά όμως υπάρχουν και μερικά αξιόλογα βυζαντινά μέλη, οι φωνές του Κωστή Παλαμά και του Ελευθερίου Βενιζέλου και δείγματα από διάφορα είδη ελληνικών διαλέκτων, απαγγελίες καραγκιοζοπαιχτών κτλ.

Στη φωνοληψία έλαβαν μέρος και μερικοί καλοί τραγουδιστές από τις επαρχίες, που έκαναν τη στρατιωτική τους θητεία στην Αθήνα, χάρη στην πρόθυμη υποστήριξη και βοήθεια των διοικητών τριών συνταγμάτων. Στο βιβλίο της ‘Η Μουσική Λαογραφία στην Ελλάδα’ η Μέλπω Μερλιέ παρατηρεί, ότι αρχικά δεν ήθελε να καταφύγει στους κληρωτούς, γιατί φοβόταν ότι η απομάκρυνση από το χωριό τους με την αναπόφευκτη επαφή τους με ξένα είδη μουσικής θα επηρέαζε τη γνησιότητα του ύφους τους. Γρήγορα όμως είδε ότι είχε άδικο και παραδέχτηκε ότι το υλικό, που ηχογράφησε στους στρατώνες, ήταν γενικά αυθεντικό.

Η ηχογράφηση των μακεδονικών τραγουδιών ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1930 με τους Χρήστο Αστερίου από τη Δρυμίγκλαβα (τον τωρινό Δρυμό) και τον Κωνσταντίνο Κουρκούτα από τον Γιδά, τη σημερινή Αλεξάνδρεια. Είχαν ταξιδέψει μαζί στην Αθήνα και είπαν περίπου 20 τραγούδια ο καθένας. Ο Αστερίου ήταν τότε στα σαράντα του, δεν ήξερε γράμματα και ασκούσε το επάγγελμα του καραγωγέα στη Θεσσαλονίκη. Είχε κάνει λίγα ταξίδια στη ζωή του και επισκεπτόταν για πρώτη φορά την Αθήνα. Ο Κουρκούτας ήταν 52, είχε πάει δύο χρόνια μαθητής στο ημιγυμνάσιο της Βέροιας και μ' αυτά τα πνευματικά εφόδια διορίστηκε δάσκαλος κατά τον καιρό της τουρκοκρατίας και υπηρέτησε σε πολλά μακεδονικά χωριά, τα πλείστα στον κάμπο της Θεσσαλονίκης. Έμαθε τα τραγούδια που είπε, από διάφορους γέροντες και τη μάνα του. Ήταν επίσης ψάλτης με αρκετές γνώσεις βυζαντινής μουσικής.

Ένα μήνα αργότερα έφθασε στην Αθήνα για τον ίδιο σκοπό κι ο Ναουστιανός Δημοσθένης Γκούγκουρας ερασιτέχνης μεν αλλά άφθαστος βιολιστής και τραγουδιστής, ετών 50, κατά τα άλλα σαμαράς και κτηματίας. Τα τραγούδια που ήξερε (είπε συνολικά τρία κι έπαιξε δύο οργανικούς σκοπούς) τα είχε μάθει από τους γονείς και τους παππούδες του. Το μόνο σημαντικό ταξίδι που είχε κάνει στη ζωή του ήταν το 1906 που πήγε για λίγους μήνες στην Αμερική.  Η έρευνα για την ανεύρεση των τριών αυτών τραγουδιστών είχε γίνει στη Θεσσαλονίκη από τον Στίλπωνα Κυριακίδη και στην Κεντρική Μακεδονία γενικότερα από την ιδία τη Μερλιέ και τον Λουκόπουλο κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού τους στην περιοχή αυτή τον Μάϊο του 1930.

Ο τέταρτος τραγουδιστής ήταν ο Χρυσός Δούκης από την Καστοριά. Εντοπίστηκε από τον Φίλιππα Δραγούμη που ήταν ιδρυτικό μέλος του ΜΛΑ. Σχετικά με τον Δούκη υπάρχουν στο ΜΛΑ οι εξής ελάχιστες πληροφορίες κάτω από μια φωτογραφία του στην οποία εμφανίζεται με στολή μακεδονομάχου: «Είναι 46 χρόνων, απόφοιτος δημοτικού σχολείου, γουναράς. Μένει στην Καστοριά. τραγούδησε 10 τραγούδια. Το 1908 πήγε στην Αμερική. Στα 1912-13 έκαμε αντάρτης. Στα 1916 πήγε στην Άμυνα. Στα 1918 πήγε στρατιώτης. Στα 1929 έγινε αξιωματικός».

Ο πέμπτος τραγουδιστής Δημήτρης Κατσαούνης, που είπε κι αυτός 10 τραγούδια, αντίθετα με τους προηγούμενους εντοπίστηκε στην Αθήνα στο πρότυπο τάγμα ευζώνων, όπου έκανε τη στρατιωτική του θητεία. Από τις σημειώσεις που υπάρχουν γι' αυτόν μαθαίνουμε ότι ήταν 22 χρονών, απόφοιτος δημοτικού σχολείου, ξυλουργός και μόνιμος κάτοικος της Σέλιτσας (τώρα Εράτυρας) του νομού Κοζάνης.
Από τους πέντε αυτούς τραγουδιστές το ΜΛΑ συγκέντρωσε ένα σύνολο από δύο οργανικούς σκοπούς και 66 τραγούδια χωρίς οργανική συνοδεία. Οι ηχογραφήσεις αυτές αποτελούν ένα πλούσιο και πολύτιμο υλικό, που θα πρέπει να είναι το αρχαιότερο του είδους, γιατί κανένας ως τότε δεν φαίνεται να είχε ασχοληθεί με την ηχογράφηση της παραδοσιακής μουσικής της Μακεδονίας.

Ας κοιτάξουμε τώρα από πιο κοντά το υλικό αυτό για να προσπαθήσουμε να δούμε τι περιέχει και να κάνουμε ορισμένες γενικές διαπιστώσεις. Τα κείμενα φυλάγονται στο τμήμα χειρογράφων του ΜΛΑ, όπως και οι μελωδίες από το Δρυμό, τη Νάουσα, την Καστοριά και τη Σέλιτσα, που καταγράφτηκαν στο πεντάγραμμο από τους κορυφαίους συνθέτες μας Πονηρίδη, Ριάδη και Σκαλκώτα, καθώς κι από τον γράφοντα. Τα περισσότερα κείμενα είναι γνωστά κι από άλλα μέρη. Το ίδιο ισχύει και για τις μελωδίες, μόνο που συχνά η διάταξη των μοτίβων, οι εσωτερικές τους λεπτομέρειες και το ύφος με το οποίο τραγουδιούνται είναι κάπως διαφορετικό.
Από τα 66 μακεδονικά τραγούδια της συλλογής του 1930, 38 είναι επιτραπέζια, 24 χορευτικά, 3 κάλαντα κι ένα δρομικό σε ρυθμό 3/4 των αρραβώνων, το «Χριστόδουλος αγάπησε μια κόρη Εβραιοπούλα» που το είπε ο Κατσαούνης και που το 1965 ξαναηχοογραφήθηκε από το ΜΛΑ στο Κωσταράζι της Καστοριάς.

Το 66% από τα επιτραπέζια τραγούδια βασίζεται σε ανομοιοκατάληκτους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους, και ο τύπος του στροφικού τους σχήματος είναι τριημίστιχος. Ανάμεσα στα τραγούδια αυτά θα βρούμε παραλογές, το τραγούδι για την καταστροφή της Νάουσας κι άλλα παρόμοια ιστορικά και κλέφτικα τραγούδια, καθώς και τραγούδια ερωτικά, της ξενιτιάς, του γάμου, ακόμα και εργατικά, όπως είναι το «Ήλιε μ' τι πολυάργιασες» από το Δρυμό που αναφέρεται κι από τον ιστορικό του Δρυμού, τον Αρωτεiδη Καραστεργίου. Το τραγούδι αυτό τραγουδιόταν στα χωράφια από τις γυναίκες, όταν κατά το ηλιοβασίλεμα ήταν κουρασμένες και περίμεναν να γυρίζουν σπίτι για να δουν τα μικρά τους. Το μέτρο των επιτραπέζιων τραγουδιών είναι ελεύθερο με δυο εξαιρέσεις, τη «Λέγκα» (Κουρκούτας: Κοιμάται η Λέγκα μοναχή) που ακολουθεί τον χορευτικό ρυθμό των 7/8 κι ένα του γάμου (Αστερίου: Καλά του πίνουν του ρακί) που τραγουδιέται σαν τσάμικο σε 3/4.

Στο σύνολο των χορευτικών τραγουδιών περιέχονται κυρίως Συρτοί σε 2/4 και 7/8, μερικά τσάμικα, ένας αντικριστός χορός σε 9/8, δύο ιδιότυποι μακεδονικοί χοροί στο μεικτό μέτρο των 9/8 και 7/8, ένας ιδιότυπος κορητσίστικος χορός από το Δρυμό σε 6/8 κι ο «Συγκαθιστός» κι ο «Εβραϊκός» που έπαιξε στο βιολί ο Γκούγκουρας. Μερικοί από τους συρτούς είναι αποκριάτικοι με αστεία τσακίσματα και στους αστείους συρτούς υπάγεται κι ένας χορός του Πάσχα που τραγουδήθηκε από τον Κατσαούνη.

Οι κλίμακες στις οποίες βασίζονται όλα αυτά τα τραγούδια είναι κυρίως διατονικές (39 παραδείγματα), αρκετά συχνά χρωματικές (23 παραδείγματα) και σε λίγες μόνο περιπτώσεις ανήκουν σε άλλες κατηγορίες. Στα διατονικά τραγούδια επικρατεί η κλίμακα του α' ήχου της βυζαντινής μουσικής (26 παραδείγματα) και ακολουθούν με μεγάλη διαφορά εκείνες του πλ. δ' (5 παραδείγματα), του δ' από το Σολ (4 παραδείγματα), του δ' από το Mι ή «λέγετου» (3 παραδείγματα) και του βαρύ από το χαμηλό Σι φυσικό (1 παράδειγμα). Οι χρωματικές κλίμακες είναι κατά κύριο λόγο εκείνες που συναντάμε πολύ συχνά στη βυζαντινή μουσική (13 φορές εκείνη του πλ. β' ήχου και 7 φορές εκείνη του δεύτερου), ενώ σε τρεις περιπτώσεις παρουσιάζεται ο λαϊκότερος χρωματικός πλάγιος δ' που μοιάζει βέβαια με τον πλάγιο δεύτερο, μόνο που χρησιμοποιεί ως τονική το Ντο αντί από το Ρε.

Οι κλίμακες που ανήκουν σε άλλες κατηγορίες συναντιούνται μόνο στις εξής τέσσερις περιπτώσεις:
1. Ο Κατσαούνης τραγουδάει τα «Κόλιαντα» στο τρίτονο Σολ - Ντο - Ρε που δεν περιέχει ημιτόνιο.
2. Ο Αστερίου λέει τον κοριτσίστικο χορό σ' ένα διαφορετικό τρίτονο που περιέχει τόνο και ημιτόνιο, το τελευταίο όμως τείνει καμιά φορά προς τον τόνο.
3. Ο Κουρκούτας στο τσάμικο «Kι εσείς βουνά 'π' τα Γρεβενά» αρχίζει στο διατονικό α' ήχο και τελειώνει στο χρωματικό πλ. β', και
4. Στο «Κλαίουν τα δέντρα κλαίουν» (τραγούδι σε αργό 7/8 για το οποίο δεν υπάρχουν πληροφορίες αν είναι επιτραπέζιο ή χορευτικό) ο ίδιος αυτός τραγουδιστής κάνει έναν σπάνιο συνδυασμό του διατονικού πρώτου ήχου με τον χρωματικό δεύτερο. Τον ήχο αυτό θα μπορούσαμε να τον ονομάσουμε «πρωτοδεύτερο». Γενικά τα περισσότερα χρωματικά τραγούδια τα λέει ο Κουρκούτας, που όπως είδαμε ήταν ψάλτης, ενώ όλα τα τραγούδια του Αστερίου, εκτός από δύο, ακολουθούν το διατονικό γένος.

Τις μελωδίες που εξετάζουμε εδώ θα μπορούσαμε να τις διαιρέσουμε και ανάλογα με την έκτασή τους, που παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις. Έτσι μόνο σε 19 περιπτώσεις η μελωδία έχει την ίδια έκταση με την κλίμακά της. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις ή έχουμε μία τάση προς χρησιμοποίηση περισσότερων βαθμίδων, ή (κι αυτό είναι πιο συνηθισμένο) μια αποφυγή χρήσης όλων των βαθμίδων, που εκδηλώνεται με την παράλειψη της όγδοης, ή και άλλων ακραίων βαθμίδων, ή το κλείσιμο μέσα στα στενά όρια ενός τετράχορδου ή πεντάχορδου.

Ένα καθολικό φαινόμενο που παρουσιάζεται σ' όλες αυτές τις μελωδίες, αλλά και γενικότερα σ' όλη την παραδοσιακή μας μουσική, είναι ο λεγόμενος νόμος της «έλξης» κατά τον οποίον διάφοροι φθόγγοι της κλίμακας αλλοιώνονται προσωρινά, έτσι που να φαίνονται ότι έλκονται από την αμέσως πιο χαμηλή ή πιο ψηλή σταθερή νότα. Ιδιαίτερα ευπαθείς στο νόμο της έλξης είναι σε πολλές περιπτώσεις οι μεσαίοι φθόγγοι ενός τετραχόρδου, αλλά και στα τριτονικά τετράχορδα (όπως φα-σι) η ψηλότερη νότα. Εξάλλου, πολλά διαστήματα απ' αυτά που ακούγονται στα υπό εξέτασιν τραγούδια δεν είναι ούτε τόνοι, ούτε ημιτόνια, αλλά τρίτα ή τέταρτα του τόνου. Οι ελκόμενες νότες και τα μικροδιαστήματα που ανήκουν στην κλίμακα, ή που προκύπτουν από τις έλξεις, προσδίδουν ιδιαίτερη χάρη στις ανατολικές μουσικές παραδόσεις από την Ιαπωνία ως το Γιβραλτάρ και η διατήρησή τους είναι θέμα ζωτικής σημασίας για την ίδια την ύπαρξη της ανατολικής μουσικής που κινδυνεύει από την βαθμιαία επικράτηση, παγκοσμίως, της συγκερασμένης κλίμακας.

Οι τραγουδιστές που μας απασχολούν εδώ, όπως συνηθίζεται από τους εκτελεστές του δημοτικού τραγουδιού, διασπούν συνεχώς την ομαλή απαγγελία των στίχων σε κάθε στροφή με επαναλήψεις λέξεων ή συλλαβών, ή προσθήκες στοιχείων «εκτός στίχου» υπό μορφήν επιφωνημάτων (π.χ. μωρέ, αχ!, γυιέ μ') ή και ολόκληρων φράσεων. Η πιο ακραία περίπτωση που γνωρίζω επέκτασης μιας στροφής με επαναλήψεις συλλαβών και επιφωνήματα παρουσιάζεται στον κοριτσίστικο χορό που τραγούδησε ο Αστερίου. Αξίζει εδώ να δούμε ακριβώς πώς παραμορφώνεται η πρώτη του στροφή. Παραθέτω τους δύο τροχαϊκούς επτασύλλαβους χωρίς τις επαναλήψεις.

Βιργούλ' είχα στο χορόΚιακριαγκιλεύουνταν

Και τώρα τους παραθέτω όπως ακούγονται στο δίσκο:

Βιργούλ' ει ... μαρ' ΒιΡγούλ' ειΒιργούλ' είχα στο χορό – ι!Βιργούλ' είχα στο χορό
Κι ακρια κια .. μαρήΚιακριακα... ι κια .. μαρ' κια...Κιακρ ιακαγκ ιλέ( νε)ουνταν.

Δηλαδή εδώ, ούτε λίγο ούτε πολύ, οι 14 συλλαβές έγιναν 42. Επιπλέον ένας απλός στίχος μεταβλήθηκε σ' ένα φοβερό γλωσσοδέτη ικανό να μπερδέψει ακόμα και τον πιο έμπειρο τραγουδιστή.

Στο ίδιο τραγούδι, αλλά και στο επιτραπέζιο «Ήλιε μ' τι πολυάργιασες», που αναφέρθηκε προηγουμένως, στη μέση και στο τέλος της μελωδίας παρεμβάλλεται ένα ψηλό «ι» που τραγουδιέται στην έβδομη ή στην οκτάβα της τονικής. Το ίδιο φαινόμενο έχει επισημανθεί και αλλού από τον Baud-Boνy, και συγκεκριμένα σ' ορισμένους πασχαλιάτικους χορούς της περιοχής Καλαμπάκας, καθώς και σε κάποια γυναικεία τραγούδια των βορείων γειτόνων μας, καθ' όλη την έκταση των συνόρων της Μακεδονίας και της Θράκης. Ο Baud-Bovy πιστεύει ότι το επιφώνημα αυτό ίσως να προέρχεται από μια μίμηση του παιξίματος της γκάϊντας που βγάζει κάποτε, στο τέλος του σκοπού, μια τέτοια πολύ σύντομη ψηλή νότα (S. Baud-Boνy, ‘Δοκίμιο για το ελληνικό τραγούδι’, Ναύπλιο 1984, σ. 49).

Όπως τόνισα και στην αρχή οι περισσότερες από τις μελωδίες που ανήκουν στα υπό εξέτασιν τραγούδια συνδυάζουν κατά τρόπο σχετικά πρωτότυπο ένα ήδη γνωστό, παραδοσιακό μελωδικό υλικό. Ανάμεσα στις μελωδίες αυτές, ωστόσο, μπόρεσα να εντοπίσω και μερικές χωρίς στοιχεία πρωτοτυπίας με πανελλήνια ή έστω πολύ πλατιά διάδοση. Αναφέρω τις πιο χτυπητές περιπτώσεις:

1) Ο Κατσαούνης τραγούδησε το «Μαλαματένιο σταυρό», που ο Σίμων Καράς το έχει περιλάβει με άλλα λόγια στο δίσκο του «Τραγούδια της Πόλης και της Προποντίδας», και που παλιότεροι συλλέκτες το έχουν εντοπίσει με διάφορα άλλα κείμενα στη Σμύρνη, Κάσο, Ρόδο, Θράκη και Φλώρινα.

2) Ο ίδιος τραγούδησε τον πελοποννησιακό συρτό-καλαματιανό «Τρεις αδελφούλες ήμασταν», που δημοσιεύτηκε από τον Αλεβίζο κι άλλους συλλέκτες.

3) Ο Αστερίου χρησιμοποίησε στοιχεία από τα γνωστά ηπειρώτικα τσάμικα «Παιδιά σαν θέλ'τε λεβεντιά» και «Στης πικροδάφνης τον ανθό» για να τραγουδήσει αντίστοιχα ένα επιτραπέζιο του γάμου κι έναν χορό που ο ίδιος χαρακτήρισε ως συρτό, αλλά που μάλλον θα έκανε λάθος, καθώς θα πρέπει να είναι τσάμικο.

4) Ο Κουρκούτας τραγούδησε το επιτραπέζιο «Αφήνω γεια στη γειτονιά» και το χορευτικό «Κανελλόριζα», που και τα δύο ακούγονται, ποιος ξέρει από πότε, σε πανελλήνια κλίμακα, δηλαδή από τη Ρούμελη στη Θράκη κι από τη Ρόδο στη Θεσσαλία. Επιπλέον τραγούδησε κι άλλα δύο πολύ διαδεδομένα τραγούδια, το τσάμικο «Kι εσείς βουνά των Γρεβενών» και το επιτραπέζιο «Πέντε μήνες περπατούσα». Το πρώτο πιθανόν να έχει μακεδονική προέλευση, αφού το κείμενό του αναφέρεται στα βουνά των Γρεβενών, ενώ το δεύτερο άσχετα με τα κείμενα με τα οποία συνδυάζεται, που συχνά αλλάζουν, χρησιμοποιεί πάντοτε ως τσάκισμα υπό μορφήν επιφωνήματος το όνομα «Διαμαντούλα». Η «Διαμαντούλα» περιλαμβάνεταιω και στα τραγούδια που είπε ο Γκούγκουρας.

Και τέλος 5) δύο από τους τραγουδιστές, ο Κουρκούτας κι ο Αστερίου ηχογραφήθηκαν στο «Τώρα τα πουλιά, τώρα τα χελιδόνια» που λέγεται σε πανελλήνια κλίμακα στο συμπόσιο που ακολουθεί την τελετή του γάμου.

Αυτό που κάνει εντύπωση σε σχεδόν όλα αυτά τα τραγούδια είναι η εξευγενισμένη και πλούσια σε μετατροπίες και ποικιλία φθόγγων μελωδία τους, πράγμα που φανερώνει μια παλιά αστική προέλευση. Το ΜΛΑ ασχολήθηκε ξανά συστηματικά με το μακεδονικό τραγούδι το 1965 και στην αποστολή εκείνη, που έγινε στο νομό Καστοριάς, συγκέντρωσε αρκετά τραγούδια της ίδιας κατηγορίας αλλά και μερικά σ' ένα ύφος αρκετά διαφορετικό, βασισμένο σε πεντατονικές κλίμακες και με πιο πρωτόγονη μελωδική δομή. Και μάλιστα προχώρησε στην έκδοση δύο CD με παραδείγματα από το Κωσταράζι και το Βογατσικό. Νομίζω πως είναι τώρα η σειρά να δισκογραφηθεί και μία επιλογή από τις αντίστοιχες μακεδονικές ηχογραφήσεις του 1930, γιατί ως μοναδικές στο είδος τους δεν πρέπει να μένουν κλεισμένες στα συρτάρια του ΜΛΑ. Ανήκουν πια στο σύνολο των ενδιαφερομένων.

Από τα 66 μακεδονίτικα τραγούδια που ηχογραφήθηκαν το 1930 παρουσιάζονται 14 παραδείγματα καταγραμμένα σε νότες και συνοδευμένα από τα κείμενά τους. Είναι από τα πιο χαρακτηριστικά που ειπώθηκαν από τον καθένα από τους πέντε τραγουδιστές και από τα καλλίτερα ολόκληρης της συλλογής. Σ' αυτά περιλαμβάνονται έξι επιτραπέζια, επτά χορευτικά σε μέτρα δίσημα, επτάσημα και εννιάσημα και τα Καστοριανά κάλαντα.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Μάρκος Δραγούμης: Eva πρωτοπόρο Κέντρο Έρευνας της Δημοτικής μας Μουσικής», Ήχος και Hi- Fi, τχ. 21 (Αθήνα), Δεκέμβριος 1974, σ. 60-66.
-Του ιδίου: «Η μουσική προσφορά της Μέλπως Μερλιέ», Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, Β', Αθήνα 1980, σ. 24-30.
-Αριστείδης Καραστεργίου: «Δρυμός - Χωριό της Επαρχίας Θεσσαλονίκης», Θεσσαλονίκη 1975.
-Ιωάννης Μαργαζιώτης: Θεωρητικόν Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής, Αθήνα 1968.
-Μέλπω Μερλιέ: Η μουσική λαογραφία στην Ελλάδα, Εκδόσεις ΜΛΑ, Αθήνα 1935.
-Alevizatow (Ted and Susan)Folk Songs of Greece, New York 1968.
-Samuel Baud-Bovy: Δοκίμιο για το Ελληνικό δημοτικό τραγούδι, Ναύπλιο 1984 (Β' έκδοση 2005).

ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ

-Κωσταράζι, Δημοτικά τραγούδια της Δυτικής Μακεδονίας από το αρχείο Μέλπως Μερλιέ, επιμέλεια: Μάρκος Φ. Δραγούμης, συνέκδοση Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας και Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 1993 (CD).
-Άσπρο τριαντάφυλλο φορώ, Τραγούδια από το Βογατσικό Καστοριάς, επιμέλεια: Μάρκος Φ. Δραγούμης, Θανάσης Μωραΐτης, έκδοση Φίλων Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου σε συνεργασία με το «Σύνδεσμο Βογατσιωτών Θεσσαλονίκης ο Άγιος Κωνσταντίνος», Αθήνα 2006 (CD). -Τραγούδια Κωνσταντινουπόλεως και Προποντίδος, επιμέλεια: Σίμων Καράς, παραγωγή Συλλόγου προς διάδοσιν της Εθνικής μουσικής, Αθήνα 1978 (LP/SDNM118).

ΑΠ’ ΑΡΧΟΝΤΑΣ ΕΒΓΑΙΝΑΜΕ
[Μέλπω Μερλιέ 1930 (68αι)]

Κάλαντα Χριστουγέννων
Χρυσός Δούκης
Καστοριά

Απ' άρχοντας εβγαίναμε στ' αρχοντικό μας πάμε
Από μακρυά να χαiρομαι ν' όσο να ' ρθώ κοντά σας Αραδιαστήτε βρε παιδιά, τώρα με την αράδα
Για να πολυχρονίσουμε εδώ τ' αφεντικό μας
Να ειπούμε τραγούδια ευγενικά ν' αρέσει τ' αφεντικό μας
Kι αφέντης μας είναι καλός, και κόσμος αγαπημένος
Και μέσ' τη μέση του μαχαλά στύλος μαλαματένιος Ειπάμαν κ' ευγενίσαμαν πολλά και την κυρά μας
«Κυρά, κυρά μ', Κι αρχόντισσα κι αρχοντοπαραδειγμένη
Σε κάλεσαν οι αρχόντισσες στην εκκλησιά να πάνεις
Όσο να πας κι όσο να 'ρθεις και πισου να γυρίσης
οι στράτες ρόϊδα γιόμισαν, τα μονοπάτια μόσκος

Για την κόρη:
Εδώ ιχουν κόρην έμορφη πανέργου θυγατέρα
την προξενούν για βασιληάν την προξενούν για ρήγα Δε θέλει γυιόν του βασιληά, δε θέλει γυιόν του ρήγα Μόν' θέλ' γυιόν του καπετάν, πώχει πολύ βλυσiδι
Έχει ναμπέλια δώδεκα, χωράφια δεκαπέντε
Έχει και μύλους δώδεκα μ' όλους τους μυλουνάδες

Για τον γυιό:
Γραμματικός και λειτουργός και ψάλτης κι' αναγνώστης
Έχει τον ουρανό χαρτί, τη θάλασσα μελάνι
Και το μικρό το δάχτυλο κοντύλι ν' απού γράφει
Και σείστηκεν το δάχτυλο και χύθ'κεν η μελάνη
Και μάλεξεν τα ρούχα του τα ξαν και τα γαλάζια
Κω βάλαν και διελάλησαν σε τρεις μεριές στο κάστρο
Μωρέ στο Ντόλτσο στο Τσαρσί, βρε στη Μεγάλη πόρτα

ευγενίσαμαν: είπαμε ευγενικά λόγιαπανέργου: προκομμένη, χρυσοχέρααρχοντοπαραδειγμένη: παράδειγμα αρχόντισσαςβλυσίδι: πολύν πλούτονξαν: χρυσά

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 13 Δεκεμβρίου 2012, αρ. φύλλου 670

Σχετικά:

• Το καστοριανό καρναβάλι που χάθηκε
• ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΟΡ. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ: Βιβλιοκριτική
• ΟΔΟΣ: «Το καθρέφτισμα μιας αλλοτινής ζωής»
• Πρόσωπα 2012 [8] “Μύησις”
• ΝΩΝΤΑ ΤΣΙΓΚΑ: «Στερούμαι κομματικής συνειδήσεως…»
• ΝΩΝΤΑ ΤΣΙΓΚΑ: Βογατσικό καλεί…Μύκονο
• ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Υπόγειες διαδρομές στον πολιτισμό της πόλης μας