ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Νοέμβρης 2012

ΟΔΟΣ 29.11.2012 | 668

1973, ένα χρόνο πριν πέσει η χούντα κι ακριβώς τη χρονιά της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Στο θέατρο «Αθήναιον» τολμούν κι ανεβάζουν το θρυλικό πια «Μεγάλο μας τσίρκο» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, του «Πατριάρχη» του ελληνικού θεάτρου, που πέθανε πέρσι, κλείνοντας με το θάνατό του ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου. Η μουσική στην παράσταση είναι του Σταύρου Ξαρχάκου:

«“Ο δράκος είναι εκεί! Και θα ‘ναι και αύριο και μεθαύριο, με το στόμα ανοιχτό. Ξερογλείφεται, τον βλέπετε; Είδε πως σκότωσαν την παρέα του Καραγκιόζη και περιμένει να τους φάει. Όμως δεν θα τους φάει. Και ούτε τους σκότωσαν. Αν δεν με πιστεύετε, βάλτε το αυτί σας στο χώμα και ακούστε. Η γη μας χτυπάει με ογδόντα σφυγμούς ωραίους σαν από παλιό τύμπανο. Κάτι γίνεται! Κάτι γίνεται!“ φώναζε η Τζένη Καρέζη και όλοι καταλάβαιναν για τι μιλούσε. Και ύστερα το πλήθος σηκωνόταν όρθιο βλέποντας να πλησιάζει το «παλικάρι», όπως τον αποκαλούσαν, με τα στιβάλια στα πόδια και το μαύρο μαντίλι με τα κρόσσια σαν δάκρυα στα μαλλιά, τραγουδώντας “Λαέ, μη σφίξεις άλλο το ζωνάρι“. Δεν χρειαζόταν τίποτε άλλο για να πυροδοτήσει την ατμόσφαιρα ο Νίκος Ξυλούρης». (Καθημερινή, Ιούλιος 2012).

Σχεδόν σαράντα χρόνια μετά και το έργο παραμένει δυστυχώς εξαιρετικά επίκαιρο. Βλέπετε, ο δράκος, που τότε ήταν η χούντα, έπεσε κι η Πατρίδα ελευθερώθηκε. Μα εμείς σήμερα έχουμε πάλι δράκους στη ζωή μας· πολλούς, όχι μονάχα έναν…

Ο δίσκος του Σταύρου Ξαρχάκου «Νυν και Αεί» είναι σίγουρα ο πιο πολιτικός του δίσκος. Βάλτε τον, λοιπόν, κι ακούστε το τραγούδι «Ο δράκος». Κρατήστε όλοι την επωδό -«Πολεμήστε και γκρεμίστε τη δρακογενιά» - και κάντε την επωδό στη ζωή σας. Άλλωστε, δωρεάν δεν αποκτάς τίποτα, αλλά μονάχα με μόχθο. Όλα τα καλά θέλουν κόπο κι αγώνα και προσπάθεια για ν’ αποκτηθούν. Για πόλεμο μιλάει το τραγούδι και δεν εννοεί το αίμα ούτε τις καταστροφές-θυμάστε που παλιά λέγανε «ξωμάχους» τους ανθρώπους που πάλευαν καλλιεργώντας τη γη; Δυστυχώς, τη λέξη «μάχη» που περιέχεται στη λέξη «ξωμάχοι» δεν την προσέξαμε και παρασυρθήκαμε από το πνεύμα της μικρότερης προσπάθειας, που επιδιώκαμε να ‘χει το μεγαλύτερο αποτέλεσμα. Και πρόσφατα - και μάλιστα με τη συμβολή ή καλύτερα επιβολή των ξένων  -  καταλάβαμε (;) πόσο έξω είχαμε πέσει. Και είδαμε πόσο πίσω μάς πάνε όλες αυτές οι χαλασμένες αντιλήψεις…

Και ας πάμε έπειτα στον ήρωα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου Διομήδη Κομνηνό· στον έφηβο που είναι ένας ατόφιος ήρωας επειδή πέθανε τότε. Γιατί οι άλλοι που έζησαν, αυτοί που έκαναν τη συμμετοχή τους στην εξέγερση σημαία, την ανέμισαν για πολλά χρόνια και την εξαργύρωσαν, αυτοί στη συνέχεια πρόδωσαν φριχτά: πρόδωσαν πρώτα απ’ όλα το δικό τους αγώνα. Το είπαν και το λένε πολλοί. Ανάμεσά τους κι ο Μίμης Ανδρουλάκης: «Κάποτε το φοιτητικό κίνημα αγωνιζόταν για να αλλάξουν τα πράγματα στα πανεπιστήμια και στην κοινωνία. Εδώ και 30 χρόνια «αγωνίζεται» να μην αλλάξει τίποτα. Όπως και οι πάτρωνές του».

Οι της γενιάς του Πολυτεχνείου λοιπόν:
-για το άγιο ψωμί αγωνίστηκαν κι ύστερα θέλαν μονάχα παντεσπάνι. Για την παιδεία αγωνίστηκαν τότε κι έπειτα τη διέλυσαν με τον έντονο κομματισμό μέσα στον ιερό της χώρο. Όσο για την ελευθερία, δε χρειάζεται πολλή σκέψη για να βεβαιωθούμε πως όλη αυτή η χαλασμένη συμπεριφορά –όχι μόνο η δική τους, αλλά των περισσότερων από μας –στην τέλεια ανελευθερία μάς οδήγησαν και στην πλήρη εξάρτησή μας από τους ξένους και πάλι. Και βέβαια έχουμε όλοι μας ευθύνη, κάποιοι όμως έχουν σίγουρα τη μεγαλύτερη απ’ όλους. Και αυτοί δεν είναι άλλοι από τους ανθρώπους που όλα αυτά τα χρόνια ήταν οι οδηγοί της χώρας μας, τα άτομα που κυριαρχούσαν στην πολιτική –και όχι μόνο –σκηνή της Ελλάδας και την οδήγησαν σιγά σιγά αλλά σταθερά στην καταστροφή.

Η γενιά του Πολυτεχνείου, λοιπόν, είναι μια παράξενη γενιά: αγωνίστηκε να διώξει τη δικτατορία και για την αποκατάσταση της δημοκρατίας, αλλά δεν άργησε να πέσει στην παγίδα. «Η παρουσία τους στην εξουσία χαρακτηρίστηκε από εγωισμό και βουλιμία. Αξιοποίησαν τη μόρφωση και τις ικανότητές τους, προκειμένου να αντλήσουν πόρους για να συντηρήσουν και να επαυξήσουν την ευημερία τους. Με τα λεφτά των φορολογουμένων, τα δικά μας λεφτά δηλαδή, έκανε απίστευτες σπατάλες. Κι όχι μόνο αξιοποίησε προς όφελός της τους υπάρχοντες πόρους, αλλά συμπεριφερόμενη εντελώς επιπόλαια κι εγωκεντρικά καταχράστηκε και αυτούς που άνηκαν στις επόμενες γενιές(…)»(Ν. Μαραντζίδης, Καθημερινή, 7/10/2012). Και απέδειξαν πως το εύκολο είναι στην πραγματικότητα εχθρός μας και πως δεν πρέπει να φοβόμαστε το δύσκολο, γιατί αυτό μας δυναμώνει και μας κάνει ανθρώπους.

Η γενιά του Πολυτεχνείου και πάλι, που τότε αγωνίστηκε για το ψωμί, σήμερα, επειδή δεν πρόσεξε, έχει κλέψει το ψωμί το δικό μας και των παιδιών μας. Αλλά ευθύνεται πολύ και για το χάλι στο χώρο της Παιδείας. Ο κομματισμός στο χώρο των πανεπιστημίων, που η παρουσία του ήταν ολοφάνερη από την πρώτη στιγμή που πατούσε κανείς το πόδι του εκεί, δημιούργησε πολιτικούς, καθώς πολλοί πρόεδροι νεολαιών έγιναν αργότερα πρόσωπα προβεβλημένα στα κόμματα που υπηρέτησαν θεμιτά και αθέμιτα προς ίδιον όφελος. Κι έγιναν αυτοί η αιτία οι σπουδές, όχι μόνο οι δικές τους, αλλά και των περισσότερων φοιτητών, να βρεθούν έξω από τα κύρια ενδιαφέροντά τους. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται…

Και είναι επίσης πολύ σοβαρό θέμα όλα αυτά τα ξεσπάσματα βίας μες στο πανεπιστημιακό χώρο που, καθώς είχε χαρακτηριστεί άσυλο, έγινε χώρος που επί δεκαετίες φιλοξένησε καταλήψεις, βία και καταστροφές. Κι επειδή κάνουμε πως απορούμε για τα υψηλά ποσοστά της Χρυσής Αυγής, να πούμε αυτό που λέει πολύ πετυχημένα ο Χαρίδημος Τσούκας: «Το χωράφι που σήμερα σπέρνει η Χρυσή Αυγή το είχαν ήδη οργώσει άλλοι». Και δυστυχώς για όλους μας έχει πολύ δίκιο…

Και μας μένει η ελευθερία, αυτή η πολυσυζητημένη και συχνά παρεξηγημένη αξία. Γράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης: «Η χειρότερη κληρονομιά που άφησαν η δικτατορία και η λειψή μετεμφυλιακή δημοκρατία ήταν ότι κάθε στοιχειώδης αίσθηση ορίου ταυτίστηκε με την καταστολή και τον αυταρχισμό». Γιατί εδώ είχε συμβεί μια τεράστια παρεξήγηση: όλα αυτά τα προ της κρίσεως χρόνια είχαμε ξεγελαστεί κι είχαμε πιστέψει πως η ελευθερία χωράει τα πάντα· όλα εκτός από τα όρια. Νομίζαμε ακόμα πως τα όρια είναι έννοια αντίθετή της, πως ταυτίζονταν με τις έννοιες του αυταρχισμού και της ανελευθερίας. Κι ας μην ήταν καθόλου έτσι. Μα η κυρίαρχη αντίληψη και όσοι τη διαμόρφωναν είχαν ξεχάσει πως «ελευθερία σημαίνει ξέρω πού βρίσκομαι και πού πατάω, γνωρίζω τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις μου και πορεύομαι με βάση αυτά και ανάλογα με τις ικανότητές μου. Είχαμε ξεχάσει πως όριο σημαίνει ελευθερία, διότι εμπεριέχει τόσο τη λογική όσο και το αίσθημα, όχι το ένα ή το άλλο. Είναι το όριο που θέτουμε με τον εαυτό μας βάσει ενός «υπαρξιακού συμβολαίου», μα και με την κοινωνία, την πολιτεία, βάσει ενός κοινωνικού συμβολαίου. Και το σημαντικότερο: όριο σημαίνει ελευθερία, διότι βρίσκεται στον αντίποδα της περιχαράκωσης, της στατικότητας: γνωρίζω τα όριά μου σημαίνει ότι σταδιακά, με προσπάθεια, τα διευρύνω, μέσα από μικρές υπερβάσεις, εγκαθιδρύοντας νέα όρια και πάλι. Είναι μια αέναη κίνηση προς τα εμπρός που δεν γίνεται αυθαίρετα, αλλά μέσα στο πλαίσιο της συνύπαρξης με άλλους ανθρώπους γύρω μας, άλλες κοινότητες, άλλες χώρες κτλ.

Τα μετά τη δικτατορία χρόνια και τα προ της κρίσεως, θυμόμαστε όλοι πως είχε εδραιωθεί στην πατρίδα μας η κουλτούρα της αυθαιρεσίας. Έτσι φτάσαμε στο σημείο «το νόμιμο να είναι και ηθικό», έτσι εξιδανικεύτηκε η τρομοκρατία και στο άκρο η Αριστερά να θέλει τη βία όχι μόνον αυτονόητη, μα και επιβεβλημένη, αγιασμένη». Κι εδώ πρέπει να συμπληρώσουμε πως σήμερα στη χώρα μας η κυριαρχία δεν επιβλήθηκε με τη βία, αλλά με το χρήμα. Ο ΟΗΕ χαρακτηρίζει την εξάρτηση από το δανεισμό ως μια μορφή σύγχρονης δουλείας. Άρα, πού βρίσκεται η ελευθερία μας;

Λίγο πριν από το τέλος ας ξεκαθαρίσουμε πως η ουσία αυτής καθαυτής της εξέγερσης του Πολυτεχνείου παραμένει και θα παραμένει αναλλοίωτη μες στους αιώνες: Είναι ο ξεσηκωμός των νέων ενάντια στη δικτατορία, ενώ οι περισσότεροι γύρω τους είχαν σκύψει το κεφάλι. Βλέπετε, οι νέοι είναι πάντα οι πιο ασυμβίβαστοι απ’ όλους και δεν έχουν λόγο να το κρύβουν. Και όπως μας διδάσκει η ίδια η εξέγερση, με τον ίδιο τρόπο μας διδάσκει και η συνέχειά της, ο εκφυλισμός του αγώνα εναντίον της δικτατορίας σε αγώνα των ίδιων ανθρώπων για την εξασφάλιση όχι του άρτου του επιούσιου, αλλά μιας άνεσης που στη συνέχεια θεωρήθηκε ανάγκη. Ο εκφυλισμός αυτού του αγώνα μάς διδάσκει το κακό που μπορεί να προκαλέσει η ευκολία στη ζωή μας, αν δεν έχουμε ανοιχτά τα μάτια της ψυχής μας κι αν δεν προσέχουμε…

Και, καθώς με το δράκο της βίας ξεκινήσαμε και πάλι στον ίδιο δράκο καταλήξαμε, ας κλείσουμε με αυτό που είπε ο μεγάλος μας Χατζιδάκις, που πολύ σωστά χαρακτηρίζεται αναντικατάστατος: «Όταν το πρόσωπο του τέρατος πάψει να μας τρομάζει, τότε πρέπει να φοβόμαστε, γιατί αυτό σημαίνει ότι έχουμε αρχίσει να του μοιάζουμε». Λόγος βαρύς κι ασήκωτος, λόγος παρακαταθήκη, που ισχύει και θα ισχύει πάντα. Μακάρι και μέσα μας…

Στην Αργυρώ Αποστολίδου, που ό,τι πιάνει θεατρικό χρυσάφι γίνεται. Το απέδειξε γι’ άλλη μια φορά, σκηνοθετώντας και εμπνέοντας τα παιδιά του Γυμνασίου Βογατσικού, που, με πρωτοβουλία και τη χορηγία της κ. Σάσας Τζημάκα, έπαιξαν καταπληκτικά στη μνήμη του αγαπημένου όλων μας Χρυσόστομου Τζημάκα.Και στα παιδιά της Ε’ και της Στ’ τάξης του Σχολείου μας, που με την καθαρότητά τους και μιαν αφύσικη ωριμότητα, διατύπωσαν έξοχα το φετινό μήνυμα της γιορτής του Πολυτεχνείου.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 29 Νοεμβρίου 2012, αρ. φύλλου 668