10.6.15

ΟΔΟΣ: Ο Άγιος Ζαμπλακάς


ΟΔΟΣ 19.2.2015 | 776

Το περασμένο καλοκαίρι εκδόθηκε σε βιβλίο «Ο Άγιος Ζαμπλακάς» του Γεωργίου Γκολομπία το οποίο είχε δημοσιεύσει η ΟΔΟΣ στις 31 Μαΐου 2012 (αρ. φύλ. 644) και έναν χρόνο αργότερα, με πρωτοβουλία της Ελένης Τσαδήλα ανέβηκε από το “Σπασμένο Ρόδι” σε σκηνοθεσία Αλεξάνδρου Μιχαήλ. Την επιμέλεια του βιβλίου είχε ο Αλέξ. Παπάζογλου και εκδόθηκε σε 500 αριθμημένα αντίτυπα εκτός εμπορίου, με δαπάνη των Στάθη Κοψαχείλη και Νώντα Τσίγκα, στην μνήμη του Γιώργου Γκολομπία (που έμελλε να σταθεί επίσης μνημόσυνο και της Ελένης Τσαδήλα).

 Σχετικά με το κείμενο, η Μάρη Θεοδοσοπούλου είχε γράψει: «Παρεμπιπτόντως, φυλλομετρώντας τα τεύχη του “Παραμιλητούι”, βρήκαμε και ένα όγδοο διήγημα, δημοσιευμένο στο όγδοο τεύχος, με ημερομηνία γραφής, Μάιο 1990. Φέρει τον τίτλο «Ο άγιος Ζαμπλακάς» και ο Γκολομπίας σημειώνει πως είναι παραλλαγή “από παραμύθι του λαού”. Παρότι δεν γνωρίζουμε το πρωτότυπο, η ανάπλασή του έχει όλα τα προσόντα ενός καλού διηγήματος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εικονογράφηση του διηγήματος. Εικονογραφείται με σκίτσα, που έχει αντιγράψει ο ίδιος από τοιχογραφικό διάκοσμο παλαιού καστοριανού ναού» (*).

Ο κ. Νώντας Τσίγκας στο εισαγωγικό-προλογικό σημείωμα της καλαίσθητης έκδοσης γράφει τα εξής:

«Προσπαθούσα επί χρόνια να εξηγήσω την προέλευση του ονόματος Άγιος Ζαμπλακάς στο διήγημα αυτό του Γιώργου Γκολομπία κι άκρη δεν έβγαζα. Κάποτε επιστράτευα τη λέξη ζ(ι)αμπλιάζω που στο Βογατσικό σημαίνει ζουλώ και πιέζω κάτι άγαρμπα, με δύναμη ώστε αυτό να παραμορφωθεί και να ξεζουμιστεί. Γι’ αυτό και το ζ(ι)αμπλιαγμένο αναφέρεται σε κακοπαθημένα, ευαίσθητα και ώριμα φρούτα, όπως ντομάτες, ροδάκινα, βερίκοκα, κεράσια κλπ. Δεν θα ήταν απίθανο ο Γιώργος Γκολομπίας να έφερνε μια τέτοια κατάσταση στο νου του όταν ονομάτιζε τον Αγιό του, τιτλοφορώντας τη μεταγραφή ενός λαϊκού μύθου σε περίτεχνο δικό του διήγημα.

Αποτέλεσε αληθινή έκπληξη για μένα όταν έπεσα πρόσφατα πάνω σε μια μελέτη του Βασίλη Γεργατσούλη με τον τίτλο «Καρπαθιακοί Παροιμιόμυθοι» (Δωδεκανησιακά χρονικά τόμος ΚΕ’). Στο κείμενο αυτό βρήκα να αναφέρεται αυτολεξεί ο τίτλος «ο Άγιος Ζαμπλακάς». Ο Β.Γ. εξηγεί ότι η λέξη «ζαμπλακάς» σημαίνει -κατά τον Μ. Μερακλή- βλάκας. Εκτός από τις σκωπτικές παροιμιομυθίες-στιχομυθίες που ταιριάζουν απολύτως στο μύθο που αναπτύσσει ο Γ. Γκολομπίας («Παπά μου στα Τρισβέλουρα πάεις τσαι δε γυρίζεις, τσαι μεις ξεκοκκαλίζουμε τη(ν) κότα με το ρύζι», «Πού γυρίζεις, μωρή, στα Τριπέλουρα πάλι;», «Άκου, στο σακί δεμένος/και στον τοίχο ακουμπισμένος!») παρατίθεται και απόσπασμα από τον τοπικό Άγιο Ζαμπλακά της Καρπάθου:

Μια φορά κι ένα καιρό ήτανε ένα αντρόγυνο, ο παπάς και η παπαδιά. Παιδιά δεν είχανε. Ζούσανε καλά. Η παπαδιά κατά περιόδους έκανε την άρρωστη. Η γυναίκα είχε γνωριστεί με φίλο. Και έκανε την άρρωστη. «Μα τί έχεις; Μα τί έχεις;» Κάποτε ήθελε να φέρει το φίλο στο σπίτι και λέει του παπά ότι είδε όνειρο ότι πρέπει να πάει να λειτουργήσει τον Άγιο Ζαμπλακά. Κοιτάει ο παπάς το καλαντάρι του. Άγιο Ζαμπλακά δεν είχε μέσα. Λέει: «Παπαδιά μου, δεν έχει!» Λέει: «Μα εγώ είδα ότι θα πας! Τρεις μέρες και τρεις νύχτες θα βαδίζεις για να βρεις τον Άγιο Ζαμπλακά». Ε! Πήγε και ο παπάς με το όνειρο (...)

Το Ζαμπλακάς λοιπόν φαίνεται να προκύπτει από το συγκερασμό του ζαβωμένος (=ξαπλωμένος) και του αποβλακωμένος. Σοβαρές υποψίες υπάρχουν και για τη σλαβική προέλευση του ονόματος αφού zavalka σημαίνει ξάπλωσα. Πάντως φαίνεται πως σε αρκετά μέρη της Ελλάδας χρησιμοποιείται η λέξη ζαμπλακωμένος (σηκώθηκα ζαμπλακωμένος από τον ύπνο=ζαλισμένος, αποβλακωμένος, αποχαυνωμένος, αποκαρωμένος, μισοναρκωμένος-σε λήθαργο). Στο Βογατσικό λέμε ζαμπακωμένος και ζαμπακώθ’κα που σημαίνει είμαι βαρύς, καταβεβλημένος, καταπονημένος από ελαφρά ασθένεια, έχω κάποια περαστική αδιαθεσία].

Δεν έχει τύχει να συναντήσω ως τα τώρα, ανάμεσα στους μύθους ή τις προφορικές διηγήσεις του Βογατσικού, ιστορία με περιεχόμενο σαν κι αυτό. Μια παραλλαγή, αλλά όχι με πρωταγωνιστές παπά και παπαδιά, και με τον τίτλο «Η Λιανωκαρτσιώ», κατέγραψε στο γειτονικό χωριό Γέρμα (παλιότερα Λόζνιτσα ή Λουσνίτσα) ο Γιώργος Αλεξίου. Κι αυτή καταλήγει στον θάνατο και την τιμωρία των δύο μοιχών και μάλιστα με πολύ εξευτελιστικό τρόπο.

Στον Άγιο Ζαμπλακά συμβαίνει μια ανατρεπτική-επαναστατική μόλυνση «του ιερού» (ζεύγος παπάς-παπαδιά που είθισται να μένουν στο ηθικό απυρόβλητο) από το σαράκι της ηδονής και της λαγνείας. Τα αμαρτήματα της μοιχείας και του εκδικητικού φόνου ακολουθούν μοιραία. Ο Γ. Γκολομπίας μεταγράφει το μύθο με αριστοτεχνικό τρόπο, επιστρατεύοντας το αφηγηματικό ταλέντο του μαζί με το απαράμιλλο λαϊκό σκώμμα της Δυτικής Μακεδονίας και στήνει ένα πραγματικά «μαύρο» διήγημα. Οργανώνει το υλικό του με σκηνικό μια πόλη κοντά σε λίμνη -δεν μπορεί παρά να είναι η αγαπημένη του Καστοριά- και μας χαρίζει έναν δυτικομακεδόνα πια Άγιο Ζαμπλακά. Η μεταγραφή του διηγήματος πέρυσι και σε θεατρικό δρώμενο από το θεατρικό σχήμα «Σπασμένο Ρόδι» της Καστοριάς, στο οποίο επί χρόνια ιερουργεί η Ελένη Τσαδήλα, σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Μιχαήλ, δείχνει πως αυτός ο μύθος έχει κάτι να πει ακόμα και σήμερα.

Μια λίαν δραστική παρατήρηση-παραίνεση της κριτικού της νεοελληνικής λογοτεχνίας κ. Μάρης Θεοδοσοπούλου αλλά και η συναίνεση του Χρήστου Γ. Γκολομπία οδήγησαν στην «εκτός εμπορίου» έκδοση του παρόντος, πέντε χρόνια μετά το ξόδι του Γιώργου Γκολομπία. Επειδή scripta manent, σε πείσμα του θανάτου και του αδιάφορου καιρού.
Εκείνος αυτό το γνώριζε πολύ καλά ...».


(*) Από το κριτικό της κείμενο: Καστοριανά ψήγματα χρυσού, Γιώργος Γκολομπίας, «Ψάχνοντας το χρυσάφι», “H Εποχή“ 27.9.2009.
Το σκίτσο είναι ακιδογραφήματα του 17ου-18ου αιώνα που βρίσκεται στο εσωτερικό του βόρειου τοίχου του ναού του Αγίου Νικολάου Καραβιδά στην Καστοριά, συνόδευσε το κείμενο του Γ. Γκολομπία (ΟΔΟΣ αρ. 644).  Η  φωτογραφία με την Ελένη Τσαδήλα είναι από τις πρόβες για τον  Α. Ζαμπλακά. Φωτογραφία εξωφύλλου του βιβλίου: Νώντας Τσίγκας. Ο Α.Ζαμπλακάς πρωτοδημοσιεύθηκε στο λογοτεχνικό περιοδικό «Το Παραμιλητό», τεύχος 8, Χειμώνας 1990-91, σελ. 39-45. 


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 19 Φεβρουαρίου 2015, αρ. φύλλου 776.


Σχετικά: 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ