ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ: Tα κρυμμένα

 

Το έχω ξαναγράψει με τα βιβλία δεν βγάζεις λεφτά, να μη πω ότι χάνεις κιόλας, κερδίζεις όμως ζωή ερευνώντας και φίλους ανεκτίμητους. Αυτή είναι η περίπτωση του φίλου Νώντα Τσίγκα, ιατρού νευρολόγου στη Θεσσαλονίκη, που έχει αγαπήσει και μελετήσει τον Ίωνα Δραγούμη. Πριν δύο χρόνια κυκλοφόρησε το βιβλίο Ίων Δραγούμης, «Τα "κρυμμένα" ημερολόγια, Οκτώβριος 1912 – Αύγουστος 1913, Εισαγωγή – επιμέλεια – σχόλια Νώντας Τσίγκας, Πρόλογος Μάρκος Φ. Δραγούμης», εκδόσεις "Πατάκης". Είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο, υπόδειγμα πληρότητας και ποιότητας που μας χάρισε ο ό φιλόπονος και στοχαστικός επιμελητής των Τετραδίων (ημερολογίων) του Δραγούμη.

Μελετώντας τους "Αιγαιομάχους" της Ικαρίας, βρήκα 25 επιστολές που έστειλε ο Μυριανθόπουλος στον Δραγούμη, μέρος των οποίων αφορούσε την, κρίσιμη για την απελευθέρωση-ανεξαρτησία του νησιού, περίοδο 29 Αυγούστου –2 Οκτωβρίου 1912. Βρήκα και την παλαιότερη σχετική έκδοση Ίων Δραγούμης, Φύλλα ημερολογίου, τόμος Δ΄ (1908 – 1912) και Ε΄ (1913 – 1917) από τις εκδόσεις "Ερμής" (σε επιμέλεια αντιστοίχως των ιστορικών Θ. Βερέμη - Γ. Κολιόπουλου και του διπλωμάτη Θ.Ν. Σωτηρόπουλου). Έψαξα να δω κοντολογίς τι έγραφε ο ημερολογιογράφος Δραγούμης στα τετράδιά του της περιόδου 1908-1917. Τι έγραφε ειδικότερα το 1912, τη χρονιά που ο ίδιος, όπως αποδεικνύεται, είχε μεθοδεύσει τον ξεσηκωμό του Αιγαίου. Στα Φύλλα ημερολογίου του "Ερμή" που κυκλοφορούσαν ο Δ΄ τόμος «σταματούσε» στον Σεπτέμβριο του 1912 ενώ ο Ε΄ τόμος ξεκινούσε και πάλι από τον Σεπτέμβριο του 1913. Τι είχε λοιπόν συμβεί; Γιατί δεν έγραφε πια ο Δραγούμης στο ημερολόγιό του επί ένα σχεδόν χρόνο; 

Ευτυχώς ήρθε ο Νώντας Τσίγκας και μας έδωσε και το σπουδαιότερο φώτισε αυτά τα κρυμμένα κείμενα, αλλά και την εποχή, με τα σχόλιά του και μας «είπε» καθαρά γιατί κρύφτηκαν αυτές οι σχεδόν 200 (!) σελίδες από το Τετράδιο 18 που φυλάσσεται στο Αρχείο Ίωνος Δραγούμη (Τμήμα Αρχείων της ΑΣΚΣΑ). Το θέμα είναι μεγάλο και περίπλοκο, ξεφεύγει από τον κανόνα που λέει «τα σεντόνια δεν ταιριάζουν στο fb»…

Τότε που ο Μυριανθόπουλος έγραφε στον Δραγούμη για την επανάσταση της Ικαρίας, των Φούρνων, της Σάμου, της Χίου, των Ψαρών, που φλεγόταν το Αιγαίο, ο τριαντατετράχρονος Δραγούμης θα έπαιρνε το δρόμο του καθήκοντος, για τη φωτιά του Α΄ Βαλκανικού πολέμου που είχε ανάψει, ως δεκανέας Πεζικού στο Γενικό Επιτελείο με την ιδιότητα του Σύμβουλου του Διαδόχου και αρχιστρατήγου επί πολιτικών θεμάτων και θα έχει το δικό του μερίδιο συμβολής στην Παράδοση της Θεσσαλονίκης στον Ελληνικό Στρατό. Τότε θα κατέθετε στο καταφύγιο του ημερολογίου του εξηγώντας σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση τους λόγους που τον έκαναν αποστασιοποιηθεί από τον Ελευθέριο Βενιζέλο που μεσουρανούσε πιά στην Πολιτική σκηνή εγκαινιάζοντας την περίοδο της «Ανορθώσεως» αλλά και των μεγάλων πολέμων. Θα γράψει τον Απρίλιο του 1913 ο Δραγούμης: «Αναγκαστική και άθελη αντιπολίτεψη κάνω επειδή διαφορετικά βλέπω την πολιτική του έθνους από κείνους που κάνουν την πολιτική του κράτους. Δε θέλω, και όμως θεωρούν πως κάνω αντιπολίτεψη». 

Διαβάστε  τι έγραφε έξι μήνες νωρίτερα, το Σεπτέμβριο του 1912. Σε τρεις μικρές παραγράφους περιγράφει τις σκέψεις του που δυστυχώς είναι τόσο επίκαιρες, με την τελευταία πρόταση κάθε παραγράφου να είναι μια γροθιά:

Σεπτέμβρης 1912.

Γιατί είμαι στην Αθήνα; Γιατί ανακατόνομαι στην πολιτική την εξωτερική, αφού κανένας δεν έχει ανάγκη την εργασία μου ή το μυαλό μου; Όλοι οι νιοφερμένοι υπουργοί και πρωθυπουργοί φαίνονται να τα ξέρουν όλα καλλίτερα από μένα που καταγίνομαι σ’ αυτά τόσον καιρό και με όλη μου τη ζωή. Ούτε καν τη γνώμη μου δε ζητούν. Μήπως πειράζει αυτό τη φιλοτιμία μου; Δεν πιστεύω. Με πειράζει μονάχα που κάνουν πολιτική αστόχαστη, αφιλοσόφητη, ανιστόρητη. 

Νόμιζα πως κάτι έκανα ακολουθώντας συστηματικά και σταθερά μια πολιτική στοχαστική, φιλοσοφημένη και ιστορημένη. Μα φαίνεται πως αυτό είναι περιττό και σχολαστικό. Ο καθένας μπορεί να είναι πολιτικός, φαίνεται, όσο ανίδεος κι αν είναι. Εύκολο πράμα να κάνεις πολιτική. 

Βρίσκω κιόλας λιγάκι αστείο και τούτο, ότι θέλουν να με περιορίσουν στα μικρά και ταπεινά έργα και χρέη που διατάζουν τα περιορισμένα διατάγματα και οι νόμοι και πασχίζουν να μου κάνουν τους άρχοντες και τους αυστηρούς για τη δουλειά μου, εμένα που από αγάπη γα το έργο μου και όχι από τον ορισμό τους δουλεύω. Ούτε με κάνουν οι νόμοι και τα διατάγματα τέτοιον, ούτε με αναγκάζουν αυτά να κάνω τα όσα κάνω. Και με παίρνει η σιχαμάρα. 

Σε ευχαριστώ Νώντα που μας αποκάλυψες «τα κρυμμένα» αλλά και μας βοήθησες να καταλάβουμε γιατί τα κρύψανε. Αν θέλετε να πάρετε μια καλή ιδέα τι πραγματεύονται τα κρυμμένα τετράδια ακούστε τον Νώντα Τσίγκα να συζητάει με τον Νίκο Μπακουνάκη [εδώ]. 

Ο Νώντας Τσίγκας γεννήθηκε το 1959. Κατάγεται από το Βογατσικό της Καστοριάς, γενέτειρα της οικογένειας Δραγούμη. Σπούδασε ιατρική και ειδικεύθηκε στη Νευρολογία. Ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Έχει μέχρι τώρα εκδώσει και δημοσιεύσει διηγήματά του. Ασχολείται συστηματικά με το υλικό των αδημοσίευτων Τετραδίων του Ίωνος Δραγούμη. Ετοιμάζει προς έκδοση για το άμεσο μέλλον: "Τα αδημοσίευτα ημερολόγια 1902-1904: Θα ζήσω καίοντας τον εαυτό μου" και "Τα αδημοσίευτα ημερολόγια 1905-1908: Η αγάπη έθρεψε τη ζωή μου", όλα από τις εκδόσεις Πατάκη. Μεγάλο μέρος των εγγραφών των τετραδίων 1902-1908 έχει ήδη δημοσιευθεί με δική του επιμέλεια και σχολιασμό στην εφημερίδα "Οδός" της Καστοριάς.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 28 Σεπτεμβρίου 2023, αρ. φύλλου 1192.