ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Για τη μη απελευθέρωση του Μοναστηρίου στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων*

Το Προξενείο Μοναστηρίου

«Γιατί, δυστυχώς, το προπύργιο αυτό του ελληνισμού, το Μοναστήρι (Βιτώλια) και τα περίχωρά του, δεν πρόλαβε ο προελαύνων νικηφόρα ελληνικός στρατός, το 1912, να το ελευθερώσει. Έπεσε στα χέρια τα Σερβικά, όπως λέει ένα μεγαροβίτικο τραγούδι. Και έτσι, τα όνειρα των Ελλήνων Μοναστηριωτών να ενώσουν τη γη τους με τη Μητέρα Ελλάδα έσβησαν.»

Όμως οι Μοναστηριώτες δεν το πήραν απόφαση, απλώς γιατί δεν μπορούσαν να το πάρουν απόφαση κάτι τέτοιο, που ήταν κόντρα στη φύση, τη ρίζα και τη θέλησή τους. Ανακοινώθηκε, λοιπόν, το 2010 στο πλαίσιο πετυχημένης εκδήλωσης του Συνδέσμου Μοναστηριωτών Φλωρίνης (το έγραψε η ιστορική εφημερίδα της πόλης «Φωνή της Φλωρίνης») από τον κύριο ομιλητή κ. Κων/νο Ραπτόπουλο-Χατζηστεφάνου το περιεχόμενο υπομνήματος Μακεδόνων για την περιοχή Μοναστηρίου, στο οποίο όμως απάντησε στη Βουλή των Ελλήνων «σχεδόν με οργίλο ύφος» ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος, λέγοντας: «Ασφαλώς και θα περιέλθουν εις την κυριαρχίαν των συμμάχων τινές των ελληνικών πληθυσμών. Θα περιέλθουν εις χείρας συμμάχων ένεκα λόγων γεωγραφικών. Και εάν ακόμη μας τα παραχωρούσαν οι σύμμαχοι, δεν θα εδεχόμην να τις λάβωμεν, διότι τούτο είναι επικίνδυνο δια την ασφάλειαν του κράτους, η δημιουργία δηλαδή μιας τόσο μεγάλης ενδοχώρας» (εφ. «Νέα Αλήθεια», 3.3.13). Πέρα όμως από το υπόμνημα αυτό των Μακεδόνων, στο οποίο όπως προαναφέρθηκε και όπως γράφτηκε στη Φωνή της Φλωρίνης απάντησε στη Βουλή ο Ελ. Βενιζέλος, οι πρόκριτοι του Μοναστηρίου, με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Πελαγονίας Χρυσόστομο, έκαναν έκκληση προς τον τότε Βασιλέα Κωνσταντίνο, με ημερομηνία 10 Ιουλίου 1913, στην οποία μεταξύ άλλων έγραφαν:
«Έκκληση της Κοινότητος Μοναστηρίου προς τον Βασιλέα των Ελλήνων Κωνσταντίνο τον Βουλγαροκτόνο.

Η Α.Σ. ο Μητροπολίτης Πελαγονίας κ. Χρυσόστομος συγκαλέσας το παρελθόν Σάββατο την Κοινοτικήν Αντιπροσωπείαν ανακοίνωσεν αυτή κατ’ εντολήν του εκείθεν διελθόντος προέδρου της Κυβερνήσεως κ. Βενιζέλου ότι το Μοναστήριον, η ωραία μας Πατρίς, χάριν ανωτέρων εθνικών συμφερόντων, παρεχωρήθη οριστικώς εις τους Σέρβους. Η τόσον σκληρά όσον και απότομος αυτή δήλωσις εβύθησεν εις τελείαν απόγνωσιν άπαντα τον τόσον μοχθήσαντα και δεινοπαθήσαντα υπέρ του μεγαλείου του Ελληνικού πληθυσμού του Μοναστηρίου και του υπηγόρευσε μέτρα αυτοκτονίας, ούτως ειπείν, ως εξάγεται εκ των αποφάσεων, ας αμέσως έλαβαν οι ιθύνοντες. Διότι έπαυσαν μεν το διδάσκον προσωπικόν των πολυαρίθμων σχολείων μας, έκαστος δε των προκρίτων δεν εσκέφθη ειμή πώς θα τακτοποιήσει αμέσως τας υποθέσεις του και να φύγει ως τάχιστα μακράν της δυστυχούς πατρίδας του…  Περί της ανέκαθεν Ελληνικότητος του Μοναστηρίου εγράψαμε και εν υπομνήματι επιδοθέντι τη Σεβ. Κυβερνήσει περί τα μέσα του παρελθόντος Φεβρουαρίου (σημ. της εφ. Φωνή: προφανώς πρόκειται για το προαναφερθέν υπόμνημα). Περιοριζόμεθα να υπομνήσωμεν ενταύθα ότι και την σήμερον υπό έποψιν πληθυσμού, πολιτισμού και πλούτου, οι Έλληνες Μοναστηρίου κατέχουσιν τα πρωτεία εν αντιθέσει προς τους συμμάχους Σέρβους, οίτινες ουδ’ επί των δακτύλων της μιας χειρός αριθμούνται, κατά την ιδίαν αυτών ομολογίαν… Αλλ’ εκείνο δια το οποίον το Μοναστήριον, η πάλαι Ηράκλεια, η ακρόπολις του βορειοδυτικού Ελληνισμού, ουδέποτε επιστεύουμεν ότι θα κατεδικάζετο εις εθνικόν θάνατον, είναι η πασίγνωστος πρωτοβουλία και δράσις αυτού επί δεκάδες ετών εναντίον του βουλγαρισμού. Μεγαλειότατε, επιτρέψατε ημίν να υπομνήσωμεν ότι το Μοναστήριον υπήρξε η εστία των εθνικών ενεργειών, δι’ ων επροστατεύθη ο Ελληνισμός και αυτής της Φλωρίνης, Μοριχόβου, Σόροβιτς και Βοδενών ακόμη. Μοναστήρι 10 Ιουλίου 1913»

(*) Σώζεται ακόμη το μπαλκόνι του Μοναστηριώτικου σπιτιού απ’ όπου ο Βενιζέλος, αντί να ανακοινώσει στους Έλληνες που τον άκουγαν την πολυπόθητη λευτεριά τους, τους συνιστά να ‘ναι από δω και πέρα καλοί… Σέρβοι πολίτες… Η υπόδειξη αυτή είναι βεβαιότατο πως ήταν μαχαιριά στην καρδιά των Ελλήνων, αφού πονάει και τους σημερινούς Έλληνες που επισκέπτονται τον τόπο με επίγνωση για το πού βρίσκονται και πoιο χώμα πατάνε, τους πονάει λοιπόν όταν ακούνε το ιστορικό αυτό γεγονός και μάλιστα στον τόπο ακριβώς όπου διαδραματίστηκε.
Κι είναι τρομερή και η σκέψη πως θα μπορούσε να ήταν στη θέση της πολύπαθης αυτής πόλης, που «υπήρξε η εστία των εθνικών ενεργειών» και απ’ όπου ο δικός μας Ίων Δραγούμης φώναξε το «Να σώσουμε τη Μακεδονία», στην οποία συμπεριλαμβανόταν φυσικά και το Μοναστήρι και η Μοσχόπολις και η Γραδέσνιτσα, η «Αθήνα του Βορρά», με τα ηρωικά παιδιά της και …, θα μπορούσε, λοιπόν, να ήταν στη θέση όλων αυτών των ηρωικών τόπων του Ελληνισμού και η Καστοριά και η Φλώρινα και όποια άλλη ελληνικότατη πόλη, στις οποίες απλώς «έτυχε» να μπει ο ελληνικός στρατός πρώτος… Πολλαπλή, λοιπόν, η ανατριχίλα που μας προκαλούν όλες αυτές οι συνειδητοποιήσεις και όλες αυτές οι σκέψεις. Γι’ αυτό και δημοσιεύουμε σήμερα αυτά τα φοβερά ντοκουμέντα. Για να γνωρίζουμε εμείς οι σημερινοί Έλληνες πως η λευτεριά δεν ήταν και δεν είναι ούτε δεδομένη ούτε αυτονόητη… 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 12 Νοεμβρίου 2015, αρ. φύλλου 811

Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:

• ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Στο Μοναστήρι, στα Βιτώλια
• ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Εκδρομή του Συλλόγου Δασκάλων Καστοριάς στην Αχρίδα αυτήν τη φορά
• ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Στη Βιολέτα Παπαθανασίου