ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς γράφειν τε και λέγειν.

-19.9.2016 Θυμάμαι από το 1946, ταραχώδη εποχή, στο χωριό μου. Ο δείνα και ο τάδε είναι στην ΕΤΑ. Ορισμένοι από την Οργάνωση των Ανταρτών να ειδοποιούν κάθε σπίτι πόσους είναι υποχρεωμένοι να ταΐσουν. Τώρα διαβάζοντας βιβλίο για την κατοχή και τα μεταγενέστερα μαθαίνω και «αποκρυπτογραφώ» το αρκτικόλεξο ΕΤΑ: Επιμελητεία Του Αντάρτη.

-13.9.2016 (βιβλίο) Η συνέλευσις των Κρητών δέχεται εις την Νήσον Κρήτην την προσφερομένην πλήρη αυτονομίαν (1905) υπό την ψιλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου. Εδώ, ψιλή επικυριαρχία = λεπτή, τυπική, χαλαρή. Ψιλή επικαρπία: όρος των Συμβολαιογράφων. πρβλ για χρήματα: Έχεις ψιλά; (εννοούμε νομίσματα μικρής αξίας, όχι σημαντικής).

-13.9.2016 (από βιβλίο) Φορεσιά ατιμέλητου. Το ορθόν: ατημέλητος (α στερητικό + τημελέω, αρχαίο σπάνιο ρήμα = φροντίζω, επιβλέπω). Στίχος στις «Ικέτιδες» του Ευριπίδη: Τημέλει (σύ) τας παρθένους. Φρόντιζε εσύ για τις κόρες. Ατημέλητος λοιπόν σημαίνει αυτός για τον οποίο δεν υπάρχει φροντίδα, επιμέλεια, αφρόντιστος. Ατημελής κόμη = παραμελημένη, αφρόντιστη κόμη (πρβλ γιεγιέδες).

-9.9.2016 Νεολογισμοί στην εφημερίδα Δημοκρατία του δημοσιογράφου Παναγιώτη Λιάκου «περί πωλητικής». Γράφει για ένα πολιτικό (στα πράματα). Αυτός ο παπατζής… Και παρακάτω: Αυτός είναι, παπάτζες λέει.

-Πάλι από βιβλίο. Έπιναν νερό από μπουνάρι, δηλ. από πηγάδι. Ξένη λέξη, μάλλον τουρκική. (bunar).

-(εφημερίδα) Ο δράστης θέλησε να τρολάρει (;) τον Μητσοτάκη και τον Τσίπρα (εφημερίδα), όπως σερφάρω και τόσα άλλα. Εισβολή ξενισμών στη γλώσσα μας. Τι θα γίνει; Βεβαίως, οι γλωσσολόγοι μας μιλούν για την αφομοιωτικήν ικανότητα της Ελληνικής. Μήπως όμως ολισθαίνουμε σε υπερβολές; Σκεφθείτε λέξεις – όρους που εισάγονται από ξένες γλώσσες, στην μόδα, στη μαγειρική, στο ποδόσφαιρο, στην μουσική, αλλά και σε όλες τις επιστήμες και συνήθειες!

-15.9.2016 Μια και μιλούμε για ξενισμούς, σημειώνω από σχολικό βιβλίο η «Γλώσσα»: Τι να σκεπτόταν, χρόνια τώρα στο κουρμπέτι; Ξένη λέξη, μάλλον από τα τουρκικά (kurbet). Τι να κάνουμε; Τα παιδιά μας ας μαθαίνουν και λίγα τουρκικά. Επειδή κάποιοι λαϊκοί, ίσως από τους πρόσφυγες της Μ. Ασίας, είχαν την λέξη στο στόμα τους, καθιερώθηκε στην νεοελληνική. Το κουρμπέτι πρέπει να σημαίνει τον αγώνα για την επιβίωση, την βιοπάλη. Άλλοι υποστηρίζουν την εκδοχή ότι σημαίνει την ξενιτειά.

-13.9.2016 (περιοδικό) Ένας μεγεθυντικάριος έγραψε: Σ’ όλα τα μήκη και εύρη (!). Το εύρος ( = πλάτος) μόνο στον ενικό. Συνήθης φράση: κατά το εύρος. Μεταφορική σημασία: το εύρος της διανοίας του ανθρώπου αυτού.

-10.9.2016 Στα παλαιότερα χρόνια, στο λαϊκό λεξιλόγιο υπήρχε το προσθετικό ά(λφα). Η ακόλλα. Δώσε μου μιαν ακόλλα! Βρήκα την λέξη και φράση σε βιβλίο που περιέχει στιχομυθίες και διαλόγους παλαιών, πριν από 50-60 χρόνια. Όλες οι λεπτομέρειες συγκινούν. Γλώσσα ιδιόμορφη, αλλού δημοτική, αλλού καθαρεύουσα, με πολλά ορθογραφικά και συντακτικά λάθη, όμως νόστιμα… Άθελά σου γυρίζεις στα χρόνια εκείνων, τους ακούς, και έτσι «νόον γιγνώσκεις τούτων».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 22 Σεπτεμβρίου 2016, αρ. φύλλου 852