26.5.14

ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Εν αρχή ην ο Λόγος…


ΟΔΟΣ 30.1.2014 | 725

«(…) Ο δε Φήλιξ επήγε με πλήθος στρατιωτών και περικύκλωσε την Εκκλησία, μέσα στην οποία είχε ακούσει ότι δίδασκε ο Άγιος. Μπήκε λοιπόν στο ναό με κακή γνώμη και βλέμμα άγριο. Αλλά, καθώς μπήκε και είδε τον Άγιο με τόση και άκουσε τη γλυκύτατη εκείνη γλώσσα και την πάνσοφή του διδασκαλία, θαύμασε και, αφού γλυκάθηκε το άγριο βλέμμα του , γίνεται ο πρώην λύκος ήμερο πρόβατο και αντί για διώκτης γίνεται μαθητής και υπήκοος, περιφρονεί την πρόσκαιρη τιμή και πέφτοντας στα πόδια του Αγίου, πιστεύει στο Χριστό ο αείμνηστος.»
Από το συναξάρι του Αγίου Ελευθερίου


Η παραπάνω είναι μία, αλλά όχι η μοναδική, περίπτωση όπου ο λόγος γίνεται όπλο στα χέρια –ή, σωστότερα, στα χείλη- άριστου χειριστή του· ένα όπλο που έχει τη δύναμη να νικάει και τα φτιαγμένα από μέταλλο και για να σκοτώνουν όπλα και να τα αχρηστεύει. Θα μπορούσε, λοιπόν, η απαράμιλλης ομορφιάς και δύναμης αυτή σκηνή να είναι η αφορμή ή ακόμα και η αιτία για να γραφτεί το άρθρο αυτό, όμως δεν είναι. Γιατί η αιτία είναι η πολύχρονη δυστυχώς διαπίστωση πως το αγαθό της συζήτησης μας είχε εξαντληθεί εδώ και καιρό. Και αφορμή η απογοήτευση πως, αντί να αντιληφθούμε την έλλειψή της και τις συνέπειες αυτής της έλλειψης, εμείς οι Έλληνες επιμένουμε να μη συζητάμε.
Γιατί συζήτηση δεν είναι φυσικά οι φωνές. Ούτε και το να μιλάει κανείς επάνω στις κουβέντες του άλλου, του «συνομιλητή» του. Αλλά προπαντός συζήτηση δεν είναι ό,τι λέγεται δίχως επιχειρήματα· ούτε οι εύκολες γενικεύσεις ούτε βέβαια η αναγωγή του ατομικού σε γενικό ή της μεμονωμένης περίπτωσης σε καθολική και σε κανόνα.

Στην Ελλάδα είναι γνωστό πως όλοι συμφωνούμε ότι όλα είναι θέμα Παιδείας κι αλίμονο σε όποιον δεν έχει καταλάβει τη συντριπτική αλήθεια που κρύβει αυτή η φαινομενικά απλή φράση. Μα μες στα σχολεία μας η συζήτηση δεν έχει την τιμητική θέση που θα ‘πρεπε να έχει. Ίσως γιατί η συζήτηση δεν είναι μετρήσιμη όπως οι γραπτές εργασίες των μαθητών, οπότε τι θα ‘λεγε η πλειονότητα των γονέων για το δάσκαλο που δε θα ‘δινε τις πολλές –συχνότατα περιττές- φωτοτυπίες που δίνει ο συνάδελφός του που εκτιμάται πολύ; Γιατί ποιος στ’ αλήθεια γονιός προσφέρει στο παιδί του τη σπουδαία ευκαιρία, ρωτώντας το καθημερινά τι είπαν στο σχολείο, να μεταφέρει σ’ αυτόν τα όσα σπουδαία ειπώθηκαν στη διάρκεια των μαθημάτων της ημέρας; Κι όμως η συζήτηση πάνω στα πολύ σοβαρά θέματα που απασχολούν ακόμη και τα μικρά παιδιά είναι τόσο ωφέλιμη και τόσο απαραίτητη (τελευταία ρωτήθηκα από τους 9χρονους μαθητές μου για ποιο λόγο ένα παιδί θα ξεκινούσε τα ναρκωτικά-ερώτημα δύσκολο και προχωρημένο) κι ας μην αποτυπώνεται σε καμία κόλλα Α4 κι ας μην μπορούν να τη δουν και να την ελέγξουν οι γονείς. Φτάνει που χαράζεται στο νου και στις καρδιές των παιδιών, αυτό είναι αρκετό.

Και έπειτα είναι κι η καλλιέργεια της κρίσης-αυτή δεν πετυχαίνεται με άλλο είδος άσκησης, παρά μόνο με τη συζήτηση. Και επειδή έχω ζήσει αρκετά πράγματα στη διάρκεια της ως τώρα σταδιοδρομίας μου, δε θα ξεχάσω ποτέ μου τη μία και μοναδική φορά όπου εισηγητής-υψηλό στέλεχος της Εκπ/σης αναφέρθηκε στα αποτελέσματα της γνωστής πια έρευνας του ΟΟΣΑ που δείχνει πάντοτε στον πάτο τα Ελληνόπουλα, οπότε, όταν προσωπικά τόλμησα να ρωτήσω αν έχει γίνει έρευνα σχετικά με το τι ακριβώς φταίει κι οι μαθητές μας βρίσκονται πάντα στον πάτο , φυσικά απάντηση δεν πήρα, απλώς γιατί το ερώτημά μου χαρακτηρίστηκε «φιλοσοφικό», ενώ ήταν εντελώς στοιχειώδες· στοιχειώδες, απλώς γιατί δεν μπορεί κανείς να λύσει ένα πρόβλημα, αν δεν εντοπίσει προηγουμένως την αιτία ή τις αιτίες που το δημιουργούν, δε συμφωνείτε; Αλλά μήπως στις δεκαετίες όπου δε μας ένοιαζαν καθόλου οι αιτίες και σπεύδαμε να φτάσουμε αστραπιαία στα (καλά πάντοτε) αποτελέσματα ήταν πραγματικά χάσιμο χρόνου και περιττή πολυτέλεια να ψάχνει κάποιος να βρει το γιατί; Ή, ακόμα, μήπως η επιδερμικότητα με την οποία αντιμετωπίζαμε και τα πιο βασικά πράγματα δε μας άφηνε κανένα περιθώριο να ασχοληθούμε με την ουσία και το βάθος των πραγμάτων; Και μήπως οι ίδιες νοσηρές αιτίες δε μας αφήνουν ούτε σήμερα να ενεργούμε και να κινούμαστε έτσι όπως θα ‘πρεπε;

Δυστυχώς, αγαπητοί μου, οι Έλληνες ξεχάσαμε να συζητάμε. Και στη συνέχεια ξεχάσαμε να κρίνουμε. Γιατί εδώ και δεκαετίες τα σχολεία μας βγάζουν άριστα παπαγαλάκια, αλλά όχι άριστα κριτικά μυαλά. Και φυσικά δε φταίνε τα παιδιά, αλλά αυτοί που τα αναγκάζουν να παπαγαλίζουν για να «αριστεύουν». Κι έπειτα πώς να πιστέψει κανείς πως είμαστε απόγονοι ενός από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών σ’ ολόκληρο τον κόσμο, του Σωκράτη;
Γιατί ο Σωκράτης, ως γνωστόν, δεν έγραψε λέξη. Δίδασκε μονάχα μιλώντας. Χρησιμοποιούσε μάλιστα την περίφημη μαιευτική μέθοδο, με την οποία έκανε τους μαθητές του να μπορούν να δώσουν οι ίδιοι τους την απάντηση στο ερώτημα που τους απασχολούσε κάθε φορά. Εμείς οι σημερινοί δάσκαλοι κάνουμε τεράστιο λάθος, θεωρώντας ως χαμένο το χρόνο που θα ξοδεύαμε εφαρμόζοντας τη μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη- κάνουμε λάθος τρομακτικό… Γιατί, όχι μόνο δεν είναι χαμένος, αλλ’ αντίθετα είναι κερδισμένος χρόνος, χρόνος τον οποίο επενδύουμε σοβαρά με την προοπτική μεγάλου κέρδους. Μόνο που δεν το ‘χουμε καταλάβει…

«Αντί να απεργήσουν οι εκπαιδευτικοί, να μπουν όλοι στις τάξεις τους, αλλά αρνούμενοι το «πρόγραμμα» του υπουργείου. Όλες τις ώρες, όλες τις μέρες, μαζί με τα παιδιά να μνημονεύουν Διονύσιο Σολωμό και να μνημονεύουν Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Και να συζητάνε, να συζητάνε ατέλειωτα με τα παιδιά. Να τους μιλάνε μόνο για ό,τι οι ίδιοι αγαπούν, για ό,τι τους ίδιους παθιάζει-θεωρητικά (όχι χρηστικά) μαθηματικά, τη φυσική σαν ερευνητική περιέργεια, την Ιστορία σαν σπουδή πολιτισμών. Να απεργήσουν με αποχή από τη «λογική» του κομματικού κράτους, όχι απέχοντας από τα παιδιά. Μόνο έτσι ξεκινάνε επαναστάσεις» έγραφε ο Χρ. Γιανναράς στην Καθημερινή (6/10/2013) κι έμεινα με το στόμα ανοιχτό και το νου αναστατωμένο, διαβάζοντάς το. Κυρίως εξαιτίας της τελευταίας πρότασης: «Μόνο έτσι ξεκινάνε επαναστάσεις»!

Γιατί αυτό θέλουμε και χρειαζόμαστε οι Έλληνες σήμερα, μια επανάσταση. Για να τινάξουμε από πάνω μας τον κακό εαυτό μας, αυτόν που μας καταστρέφει όλους, και για να σηκωθούμε ψηλότερα. Κι ο Γιανναράς μάς δίνει, αν όχι τη μία και μοναδική συνταγή, πάντως μία συνταγή. Που η ταπεινότητά μου έχει βάσιμους λόγους να την πιστεύει. Και να την ονειρεύεται να απλώνεται και ν’ αποκτάει ρίζες γερές και στη συνέχεια να πετάει κλαδιά και να βγάζει καρπούς ζουμερούς και γλυκούς. Γιατί «εν αρχή ην ο Λόγος» και όχι μόνο «εν αρχή», αφού…

«Ο λόγος είναι ένα φρούριο κατά της κτηνωδίας. Όταν δεν ξέρουμε, όταν δεν μπορούμε να εκφραστούμε, όταν ο λόγος δεν είναι επαρκής και αρκετά επεξεργασμένος επειδή η σκέψη είναι ασαφής και μπερδεμένη, δεν απομένουν παρά οι γροθιές, τα χτυπήματα, η άξεστη, βλακώδης, τυφλή βία» έλεγε η Ζακλίν Ντε Ρομιγύ και, μολονότι «ζούμε την εποχή της ακραίας ήττας του λόγου», δε θα πάψει ποτέ να ισχύει η ρήση του Χρ. Μαλεβίτση για το λόγο: «Ήρθαμε στον κόσμο με μόνη αποσκευή τον Λόγο. Δεν διαθέτουμε τίποτε άλλο πέραν αυτού. Είναι το μόνο στοιχείο αγιότητας μέσα στο εχθρικό σύμπαν».

Τέλος, επειδή στην αρχή του άρθρου αυτού μιλήσαμε για τη θέση του λόγου στο χώρο της Παιδείας μας σήμερα:
-Παιδεία;
-Ο λόγος.
Μια δύναμη που «κινεί» τα πράγματα αργά.
-Ιδανικό σχολικό περιβάλλον;
-Το λογοκεντρικό.
-Γιατί στο κέντρο ο λόγος;
-Γιατί ο λόγος είναι πράξη.
Ένα λογοκεντρικό σχολείο
είναι ένα πρακτικό σχολείο.
Ένα σχολείο στο οποίο
ο δάσκαλος πράττει δια του λόγου.
Οι φιλόλογοι γενικώς και ειδικώς.
Οι συγγραφείς
Οι ποιητές
Τα παιδιά.
κ.ά.
Οι άνθρωποι του λόγου δηλαδή.
Αυτοί που σου ομορφαίνουν τη ζωή (υπάρχει χρεία).

Δυνατό ποίημα. Και συγχωρέστε με που έχω ξεχάσει τον ποιητή του…


ΥΓ: Το άρθρο γράφτηκε με δεδομένο πως ισχύει το αξίωμα «Τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου», που σημαίνει πως ο λόγος που βγαίνει από κάθε στόμα έχει άμεση σχέση με την καρδιά. Και δε μας απασχολεί καθόλου, εδώ τουλάχιστον, η πιθανότητα κάποιος να μιλά όμορφα υποκρινόμενος τον αληθινά όμορφο άνθρωπο, χωρίς όμως να είναι…

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 30 Ιανουαρίου 2014, αρ. φύλλου 725


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ