8.12.20

ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΟΡ. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ: Γραικοί στην Τασκένδη [Βιβλιοκριτική]

 

Άννα Παπαδημητρίου, Γραικοί στην Τασκένδη. Με τη σκέψη σε σένα Πατρίδα, εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2019

* * *

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ στην Κεντρική Ασία ανάγει τις ρίζες της στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η περιοχή απετέλεσε θέατρο επιχειρήσεων του εκστρατευτικού του σώματος και πολλοί Έλληνες έμειναν εκεί και αφομοιώθηκαν στη συνέχεια από ντόπιους πληθυσμούς. Στα χρόνια του Στάλιν το Ουζμπεκιστάν απετέλεσε τόπο εξορίας Ελλήνων Ποντίων, που θεωρήθηκαν εχθρικά διακείμενοι στο σοβιετικό καθεστώς. Μετά τον Εμφύλιο, μια μεγάλη ομάδα των ηττημένων του ΔΣΕ εγκαταστάθηκε στην Τασκένδη, πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν. Επρόκειτο για το μη προνομιούχο τμήμα των πολιτικών προσφύγων, διότι οι ευνοούμενοι της κομματικής ηγεσίας εγκαταστάθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης. Εγκαταστάθηκαν επίσης εκεί Σλαβόφωνοι Μακεδόνες από την ελληνική Μακεδονία, που μαζικά είχαν συνδράμει τον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού, όχι επειδή ήταν κομμουνιστές, αλλά επειδή πίσω από τις εξαγγελίες του ΚΚΕ πίστεψαν –ατυχώς όπως αποδείχθηκε– ότι θα σταματήσει η εθνοτική καταπίεση και τα βάσανα που είχαν υποστεί από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου που είχε προηγηθεί. 

Η πρώτη μου ερευνητική επαφή με το Ουζμπεκιστάν έγινε στα νεανικά μου χρόνια, όταν διάβασα για την «Εξέγερση της Τασκένδης», κατά την οποία μεγάλη μερίδα των πολιτικών προσφύγων εξεγέρθηκε εναντίον του Νίκου Ζαχαριάδη και της σκοταδιστικής ηγεσίας του ΚΚΕ. Για την ιστορία να σημειώσω ότι κάπου εκεί ανάγονται οι ρίζες του ΣΥΡΙΖΑ, ως ανανεωτικής εκφοράς της Αριστεράς. Πολύ αργότερα και με εντελώς διαφορετικούς στόχους, μελέτησα την ιστορία της Κεντρικής Ασίας, προσπαθώντας να εξερευνήσω τον άγνωστο κόσμο που κρύβει μέσα της. Δεν υπήρχε όμως ως πρόσφατα κανένα βιβλίο που να αναφέρεται στην καθημερινότητα των πολιτικών προσφύγων, τη ζωή τους στη μακρινή χώρα και τη διατήρηση της ελληνικής τους ταυτότητας. Το κενό ήρθε να καλύψει το βιβλίο «Γραικοί στην Τασκένδη» της Άννας Παπαδημητρίου, που είναι παιδί πολιτικών προσφύγων, που γεννήθηκε και έζησε στη μακρινή ασιατική χώρα.

Μέσα από την οικογενειακή της ιστορία, η συγγραφέας αφηγείται γλαφυρά –σε τρίτο πρόσωπο– τη ζωή των πολιτικών προσφύγων στην Τασκένδη, τις σχέσεις τους με τα σύνοικα στοιχεία (Ρώσοι, Τάταροι, Ουζμπέκοι κλπ) και τις ιδεολογικές διεργασίες που επέφερε στην ελληνική κοινότητα η αναγκαστική υπερορία. Σε δεύτερο επίπεδο, στο βιβλίο μεταφέρονται αφηγήσεις από την περίοδο του Εμφυλίου, όπου κατά κύριο λόγο στηλιτεύονται οι πολιτικές της ηγεσίας του ΚΚΕ, ενώ παρουσιάζεται και το δράμα των Σλαβόφωνων Μακεδόνων, οι οποίοι, πάλι με ευθύνη της ηγεσίας του ΚΚΕ, απώλεσαν το δικαίωμα επιστροφής στα χωριά της καταγωγής τους. 

Στη συνέχεια η συγγραφέας περιγράφει τους αγώνες των προσφύγων για τον επαναπατρισμό τους, που όταν στέφεται με επιτυχία, δεν είναι πάντοτε ρόδινος. Χαρακτηριστική η επιστροφή της δικιάς της οικογένειας στην Καστοριά, που αντιμετωπίστηκε με αδιαφορία έως εχθρότητα από το συγγενικό περιβάλλον. Αξίζει να σημειωθεί, ότι συμπαραστάτης στον αγώνα επιβίωσής τους μετά την επανεγκατάσταση, δεν ήταν κάποιο στέλεχος του προοδευτικού χώρου, αλλά ο συντηρητικός δήμαρχος Καστοριάς Λάκης Παπαμαντζάρης, που έδειξε ότι το ανθρώπινο πρόσωπο υπερισχύει των ιδεοληψιών και ότι οι προοδευτικές αντιλήψεις δεν είναι μονοπώλιο της Αριστεράς. Η ιστορία έχει πολλαπλές αναγνώσεις. Στη συνέχεια η συγγραφέας αναλύει τη ζωή της στην Τασκένδη την περίοδο των σπουδών της, όπου συρρικνωνόταν το ελληνικό στοιχείο καθώς μεγάλο ποσοστό επαναπατριζόταν και τον αγώνα της ιδίας και του συζύγου της για να προσαρμοστούν και να επιβιώσουν στη μεταδικτατορική Ελλάδα, όπου τις διώξεις του κράτους είχε αντικαταστήσει η σκαιά συμπεριφορά μερίδας συναδέλφων της, που δυστυχώς ανήκαν στην εκπαιδευτική κοινότητα. 

Το πολύ ενδιαφέρον αυτό βιβλίο κλείνει με ένα ταξίδι-επιστροφή στην Τασκένδη πολλές δεκαετίες μετά, όπου περιγράφονται οι αλλαγές, επί τα χείρω, καθώς τα όποια επιτεύγματα του σοβιετικού καθεστώτος – που εν προκειμένω είχε βοηθήσει εκπολιτιστικά την Κεντρική Ασία – είχαν αντικατασταθεί από ένα κύμα βίαιου εθνικισμού και μισαλλοδοξίας, ενώ οι εναπομείναντες Έλληνες αγωνίζονταν να κρατήσουν την ταυτότητα τους μέσα από πολλές δυσκολίες, για τις οποίες ευθύνονταν και «συνέλληνες», που συνεργάζονταν με την τοπική μαφία.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 4 Ιουνίου 2020, αρ. φύλλου 1033

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ