ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Παιδιά του τότε, παιδιά του σήμερα

Μαζευτήκαμε και πάλι φέτος να μιλήσουμε για την επέτειο της απελευθέρωσης της περιοχής Καστοριάς μετά από 527 χρόνια σκλαβιάς. Αυτήν τη χρονιά αλλιώτικοι θαρρείς όλοι μας –δάσκαλοι και παιδιά. Και πώς θα γινόταν να ‘μαστε ίδιοι, αφού από τη μικρή οθόνη ρέουν ειδήσεις που διαμορφώνουν τη ζωή όχι μονάχα εμάς των μεγάλων, αλλά και των μικρών, που όλα τα παρακολουθούν και πολλά αντιλαμβάνονται έτσι ακριβώς όπως είναι…
Φέτος ένα εύρημα μας κατηύθυνε αλλού∙ ένα εύρημα με πρωταγωνιστή ένα παιδί. Αφού πρώτα μας έφερε στο νου ένα από τα τρυφερότερα στιγμιότυπα που συνέβησαν την πολυπόθητη στιγμή που ο ελληνικός στρατός έμπαινε στην Καστοριά και την απελευθέρωνε:
Πρόκειται για τη στιγμή που ολόκληρος ο λαός της Καστοριάς σύσσωμος υποδέχεται τον ελληνικό στρατό με επικεφαλής τον υπίλαρχο Ιωάννη Άρτη. Τότε ακριβώς που μέσα στον τρελό ενθουσιασμό που έχει κατακλύσει τους πάντες ξεπετιέται ο γιατρός Δημήτριος Φεραίος και, ενώ βγάζει από την τσέπη του τη γραπτή προσφώνηση που είχε ετοιμάσει για τον πρώτο απελευθερωτή Έλληνα αξιωματικό, δεν τα καταφέρνει να πει λέξη από την πολύ μεγάλη συγκίνηση που του δένει τη γλώσσα. Την κατάσταση σώζει τότε ο Κοσμάς Φίλιος, που διαβάζει την προσφώνηση του Φεραίου και αμέσως μετά…
Ένας μαθητής του δημοτικού σχολείου Καστοριάς, ο Λεωνίδας Τσαμίσης, απήγγειλε στον Άρτη ένα ποίημα:

Ζήθι, ζήθι, αήττητε
και καλέ μας στρατηγέ
Και συ δοξασμένε
και τιμημένε μας στρατέ.
Ήρθατε στην τάλαινά μας Καστοριά
Και μας φέρατε ζωή και λευτεριά.

Αυτό, λοιπόν, είναι το Καστοριανόπουλο που εισχωρεί στην πιο μεγάλη στιγμή της ιστορίας της πόλης μας, που δίνει το παρών, εκπροσωπώντας όλον τον παιδόκοσμο που ζει την ιστορική στιγμή της απελευθέρωσης, μια στιγμή που σφραγίζει τη ζωή τους και τη ζωή μας ολόκληρη. Αλλά είχαμε την τύχη να γνωρίζουμε και να μπορέσουμε να δέσουμε τη δική του μορφή με την άλλη παιδική μορφή, την ενδοξότερη του πολέμου του 1912.
Είναι ο δωδεκάχρονος Γεράσιμος Ραφτόπουλος, που γεννήθηκε το 1900 στο Φισκάρδο της Κεφαλλονιάς. Ο πατέρας του ήταν αρτοποιός στην Ύδρα, η μάνα του έμενε στον Πειραιά, ενώ ο ίδιος ο Γεράσιμος ήταν υπηρέτης στην Πύλο. Όταν έγινε η επιστράτευση, ζήτησε απ’ το αφεντικό του τα χρήματα που δικαιούνταν και πήγε στην Αθήνα. Εκεί παρουσιάστηκε στο στρατολογικό γραφείο, ζητώντας να καταταγεί ως εθελοντής. Όμως, «το μπόι του δεν ξεπερνούσε τα 140-150 εκατοστά. Το πρόσωπό του ήταν ακόμη παιδικό. Δεν είχαν καν ξεκινήσει να εμφανίζονται χνούδια, όχι γένια. Στο άλογο έφτανε με δυσκολία να αγγίξει τη σέλα». Κι επειδή δε φάνηκε εξαρχής «το σίδερο και το τσαγανό που είχε στην καρδιά του», δεν έγινε δεκτός. Αλλά ο μικρός Γεράσιμος δεν το βάζει κάτω. Ένα πρωί, ξεφεύγοντας από την προσοχή των φρουρών, σκαρφάλωσε στον ανάμεσα σε δύο βαγόνια χώρο και μαζί με το στρατό έφτασε στη Λάρισα, όπου αναγκάστηκαν να τον δεχτούν κι έγινε «το παιδί του συντάγματος».

Από κει κι ύστερα αρχίζουν τα κατορθώματα του μικρού ήρωα. Στη μάχη της Ελασσόνας κερδίζει ένα όπλο Μαρτίνι. Στη μάχη του Σαραντάπορου ένα Μάλινχερ. Στη δύσκολη μάχη του Κιλκίς, όμως, πιάνεται αιχμάλωτος από πέντε Βουλγάρους, αλλά όταν αυτοί ψάχνουν να βρουν σκοινί για να τον δέσουν, τα καταφέρνει, αρπάζει το Μάλινχερ και σκοτώνει τους τρεις, ενώ οι δύο το ‘βαλαν στα πόδια για να σωθούν. Κι ενώ απομακρύνεται, συναντά έναν τραυματία εύζωνο, που σίγουρα θα έπεφτε στα χέρια των εχθρών, και τον σώζει. Για το τελευταίο του κατόρθωμα κερδίζει το αξίωμα του δεκανέα και γίνεται ο μικρότερος υπαξιωματικός στην ιστορία των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, ενώ η εφημερίδα «Εμπρός» του αφιερώνει ένα της πρωτοσέλιδο.
Κι από τους μικρούς ήρωες του 1912 στα σημερινά Ελληνόπουλα∙ στα παιδιά που χωρίς να έχουν φταίξει πληρώνουν τα δικά μας σφάλματα.
Μαζευτήκαμε, λοιπόν, και φέτος να ετοιμάσουμε τη γιορτή του Πολυτεχνείου. Με ανάκατα συναισθήματα, μια που τώρα πια ξέρουμε∙ η γενιά του Πολυτεχνείου που, όπως γράφτηκε χαρακτηριστικά πριν από λίγα χρόνια, μεγάλωνε με συζητήσεις για ιδανικά και αξίες την ώρα του οικογενειακού τραπεζιού, μετά το Πολυτεχνείο άλλαξε εντελώς. Μεταλλάχτηκε. Γι’ αυτό και η ατάκα που ως χτες ξεστόμιζαν πολλοί με στόχο να παρασημοφορήσουν εαυτούς άλλαξε τελείως κι έγινε: «η πολιτικοποιημένη γενιά του Πολυτεχνείου, που βολεύτηκε γρήγορα στο lifestyleκαι στην εξουσία μάς έφτασε ως εδώ», όπως έγραψε χαρακτηριστικά η Καθημερινή στις 6.11.11*. Όλο αυτό, λοιπόν, έκανε εμάς τους δασκάλους να έχουμε πρόβλημα σχετικά με το τι να πούμε στην επικείμενη γιορτή του Πολυτεχνείου. Γι’ αυτό στο Σχολείο μας αποφασίσαμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό. Να αφήσουμε φέτος τον πολυαγαπημένο μας λεβέντη που εροβόλαγε, τον Ορέστη και τη Μαρία της αυλής του φθινόπωρου και να καταφύγουμε σε άλλα κι αλλιώτικα.

Έτσι λοιπόν ξεκινήσαμε από το ειπωμένο με απορία και παράπονο «γιατί;» του Μάλαμα και τη σπαραχτική του επίκληση:
«Γύρνα και δείξε μου το δρόμο σου ξανά (…)
μάγισσα, σ’ αγάπησα»
Κι ήταν ακριβώς εδώ, στην ερώτηση τη σχετική με το ποια είναι η μάγισσα, που ακούστηκε η κραυγή του Άγγελου της Στ’, που έδινε την απάντηση: «η Ελλάδα!».
Κι έπειτα το τραγούδι που έγινε το πιο αγαπημένο τους: «Αχ Ελλάδα», Μανόλης Ρασούλης-Νίκος Παπάζογλου. Έφυγαν και οι δυο τους μες στο 2011. Κι η προτίμηση των παιδιών, αλλά και η δύναμη με την οποία το τραγουδούν μας έφεραν στο νου τη φράση-προτροπή του Χατζιδάκι σε εκκολαπτόμενο συνθέτη: « Αν καταφέρεις να γράψεις έστω και ένα σπουδαίο τραγούδι, θα βρεθείς στον Παράδεισο».
Το «Τα καράβια μου καίω» του Πορτοκάλογλου φόρτισε περισσότερο την ήδη φορτισμένη ατμόσφαιρα στην αίθουσα. Σε πολλά του σημεία. Ιδιαίτερα στο σπαραχτικό «μη μ’ αφήσεις σου λέω να σ’ αφήσω ξανά».

Και στο κλείσιμο ένα ακόμα γιατί. Ανακατεμένο όμως με πολλήν ελπίδα: Μάνος Λοΐζος «Τίποτα δεν πάει χαμένο». Υπόσχεση κι ελπίδα και δέσμευση μαζί. Εδώ είναι που τα παιδιά στην κερκίδα, που ‘ναι η μόνη της ελπίδα, ανασηκώνουν το πεσμένο μας ηθικό και κουράγιο. Τι να λέμε τώρα… Το νιώθουμε όλοι: γίναμε ένας σκυφτός λαός από περήφανος κι ολόρθος. Καθολική η μετάλλαξή μας. Δίχως να το καταλάβουμε η ευκολία, που κατάντησε ιδανικό μας κι αξίωμα και σκοπός ζωής, μας κατέστρεψε. Μας οδήγησε σ’ ένα χάλι που μας ξάφνιασε, στην παρακμή που κανείς δεν περίμενε. Ή μάλλον κανείς πλην ελαχίστων. Κι είναι αυτοί οι ελάχιστοι οι μείζονες∙ οι δημιουργοί με το χάρισμα της προφητείας. Αυτό που τους κάνει να φτιάχνουν τραγούδια διαχρονικά και πάντοτε επίκαιρα, αλλά και αυτό που τους χαρίζει μια πολύ δύσκολη ζωή. Γιατί αυτοί ζουν το κακό που έρχεται πιο νωρίς απ’ όλους τους άλλους, το ζουν δύο φορές, γι’ αυτό και υποφέρουν διπλά, αμέτρητα.
Όμως, μέσα από τη στάχτη θα πεταχτεί η σπίθα. Αυτό είναι σίγουρο. Όπως σίγουρο είναι και το άλλο. Πως η μόνη ελπίδα όλων μας είναι τα μικρά παιδιά. Γιατί, όπως έλεγε για τη δική μας Πατρίδα ο ξένος διανοούμενος στην Καθημερινή (23.10.11): «Έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στα παιδιά που είναι κάτω από 20 χρονών. Πιστεύω ότι μόνο αυτά έχουν τη διαύγεια να καταλάβουν τι συμβαίνει στον κόσμο, αλλά και τη λαχτάρα να έχουν πράγματα που δεν μπορείς να αγοράσεις με τα λεφτά. Και να επιθυμούσαν κάτι που αποκτάται με χρήμα, τώρα λόγω της κρίσης είναι αναγκασμένα να κάνουν μια νέα αρχή. Θα πιεστούν να χτίσουν ένα καινούριο κόσμο με άλλα υλικά».

Αφιερώνεται στα παιδιά της Ε’ και της Στ’ μας τάξης, για την κατανυκτική ατμόσφαιρα που μας χάρισαν, αλλά και σε όλα τα Ελληνόπουλα, που είναι όχι μονάχα ο πρωινός, μα και ο μόνος μας ουρανός.
Αλλά και στους δασκάλους που τα δακρυσμένα τους μάτια δείχνουν πως ξέρουν να καίνε τα καράβια της άρνησης και της φυγής και να παραμένουν λειτουργοί σε μιαν εποχή που εχθρεύεται κάθε καλό και υψηλό κι ωραίο.
Ειδικά τα τραγούδια της γιορτής μας όμως αφιερώνονται σε όλους αυτούς που ευθύνονται για το χαμήλωμα μιας πατρίδας που μόνο το ψήλωμα της αξίζει. Αλλά κυρίως στους ηγέτες της που, από την τύφλωση για τους άλλους που αποδεικνύεται τελικά πως γεννά η εξουσία ή από τη συνδυασμένη με αμέτρητη φιλοδοξία ανεπάρκειά τους, οδήγησαν την περήφανη χώρα μας στην παρακμή που όλοι μας γνωρίζουμε και ζούμε.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 17 Νοεμβρίου 2011, αρ. φύλλου 616