Heinrich Gelzer: Από το Άγιον Όρος και τη Μακεδονία [V]

ΟΔΟΣ 22.9.2016 | 852

Ταξιδιωτικές φωτογραφίες από τα μοναστήρια Αγίου Όρους 
και την περιοχή της εξέγερσης

* * *

Vom Heiligen Berge und aus Makedonien

Reisebilder aus den Athosklöstern und dem Insurrektionsgebiet

Μετάφραση: Χρυσούλας Πατρώνου Παπατέρπου

 XXIX ΟΙ ΚΥΡΙΑΡΧΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ

Κάποτε, με κάλεσε ο επίσκοπος Γερμανός σε ένα εορταστικό δείπνο για τις Αρχές της πόλεως. Στους Τούρκους αρέσει πολύ να τρώνε αργά το βράδυ, και αν και είχαμε προσκληθεί για τις επτά, στο τραπέζι καθίσαμε μόλις στις δέκα. Παρόντες ήταν ο Μεχμέτ Αλί πασάς, ο διοικητής, ο καϊμακάμης της Καστοριάς, ο φιλικός μου οικοδεσπότης Μιμ Τας-Μπέης, επίσης ο Αλί-μπέης, αξιωματικός του Γενικού Επιτελείου της έκτης Μεραρχίας και αντισυνταγματάρχης του διοικητή στα Ελληνικά σύνορα μεράρχου στην Λάπσιστα (Ναζέλιτσα), ένας Βόσνιος, ο οποίος μιλά πολύ καλά γερμανικά και ακόμη καλύτερα γαλλικά. Μου είπε επίσης, ότι έχει διαβάσει όλα τα κείμενα του Γενικού Επιτελείου μας, στη γερμανική έκδοση. Ο πατέρας του το 1878, μετά την κατάληψη της Βοσνίας- ένας από τους λίγους ευγενείς Σέρβους Μωαμεθανούς- στράφηκε στην Κωνσταντινούπολη και απαρνήθηκε την περιουσία της οικογένειας, την οποία κατείχαν επί πολλούς αιώνες. Δεν γνωρίζω, αν ο γιος συμφωνούσε με αυτή την ενέργεια, μου φάνηκε πάντως, ότι δεν του κακοφαινόταν, όπως και σε πολλούς συμπατριώτες του, που ανήκει στο Αυστροουγγρικό στράτευμα. Φυσικά, δεν τόλμησα να θέσω κανένα ερώτημα για ένα τόσο λεπτό θέμα.

Εκτός αυτού, παρόντες ήταν και άλλοι δύο Τούρκοι αξιωματικοί, οι οποίοι είχαν καταλύσει στην οικία του μητροπολίτη και από τους οποίους ο ένας, ένας μικροσκοπικός αλλά ρωμαλέος και στιβαρός άντρας, ήταν ξακουστός βουλγαροκτόνος. Τον κύκλο έκλειναν ο μητροπολίτης και ο πρωτοσύγκελος του. Ένιωθα κάπως περίεργα σ’  αυτόν τον εθνογραφικό χάρτη, αποτελούμενο από Αλβανούς, Βόσνιους, Τούρκους και Έλληνες νησιώτες. Η συζήτηση ήταν κουραστική αλλά ενδιαφέρουσα. Με ιδιαίτερη χαρά παρατήρησα, με πόσο απεριόριστο σεβασμό αντιμετώπιζαν οι Τουρκικές Αρχές τον μητροπολίτη Καστοριάς. Ο πόλεμος μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας ξεχάστηκε εντελώς. Ο βουλγαρικός κοινός κίνδυνος, έφερε τα δύο αυτά έθνη σε μία πολύ παράξενη, στενή σχέση.

Το πόσο τεταμένη είναι η εκεί κατάσταση, έμελλε να πληροφορηθώ το τελευταίο μου βράδυ στον τόπο αυτό. Ξαφνικά εμφανίστηκε στο κονάκι ένας ιερέας, Βουλγαρικής καταγωγής, αλλά ζηλωτής του Πατριαρχείου. Τα ρούχα και τα γένια του φανέρωναν ένα βιαστικό και εξαντλητικό ταξίδι. Ο ίδιος ήταν τόσο αναστατωμένος, που αρχικά θα νόμιζε κανείς ότι ήταν πιωμένος. Επρόκειτο όμως μόνο για υπέρμετρη ψυχική αναστάτωση. Ενώ τελούσε το πρωί τη θεία λειτουργία στο ναό του χωριού του, μία συμμορία κομιτατζήδων εισέβαλε ξαφνικά στο χώρο λατρείας και μόλις και μετά βίας κατάφερε να γλυτώσει το σκευοφυλάκιο· αρκετοί άλλοι ιερείς σε άλλα χωριά, φονεύθηκαν από Βουλγάρους ή Αλβανούς ληστές. Τέσσερις ώρες έτρεχε ο δύστυχος για να διαφύγει μέχρι την Καστοριά, όπου πίστευε ότι θα ήταν τώρα πια ασφαλής. Οι Βούλγαροι λεηλάτησαν κατόπιν το ναό και τον σφράγισαν. Ο ιερέας έτρεμε για τη ζωή της γυναίκας και των δύο μικρών παιδιών του.

Στην αίθουσα υποδοχής του επισκόπου, όπου συνήθως εργαζόμουν, συνήλθε ένα δικαστήριο εκτάκτου ανάγκης. Ο επίσκοπος ήταν ο προεδρεύων εισηγητής, σύνεδροι, ο διευθυντής της Αστυνομίας και ένας Τούρκος αξιωματικός του Γενικού Επιτελείου. Μου έδωσαν την άδεια να παρακολουθήσω την εξέταση. Ο ιερέας εξιστόρησε λεπτομερώς και με μεγάλη ευκρίνεια την επίθεση. Αυτός και οι δικαστές υπέγραψαν ένα πρωτόκολλο και την ίδια νύχτα-μόνο μία ώρα μετά τη συνεδρίαση του δικαστηρίου-μία διμοιρία πενήντα Τούρκων στρατιωτών κατευθύνθηκε έφιππη για το χωριό του ιερέα, για να συλλάβουν, εάν τα καταφέρουν τους επικεφαλής και οπωσδήποτε να σώσουν την οικογένεια του ιερέα. Αυτά συμβαίνουν στη Μακεδονία

Με μένα, επιφύλαξαν οι τουρκικές Αρχές τις μέγιστες τιμές. Μόλις οι αξιωματικοί ή οι υπάλληλοι αντιλαμβάνονταν ότι ήμουν Γερμανός, φωτίζονταν τα πρόσωπά τους και δεν ήξεραν πώς να εκφράσουν τη συμπάθειά τους για τη Γερμανία και τον μεγάλο τους σεβασμό για τον Κάιζερ. Με παρακαλούσαν ιδιαίτερα, να γνωστοποιήσω στη Γερμανία, ότι προσπαθούσαν μοναχά να επαναφέρουν την τάξη και την ειρήνη, ότι δεν ήταν αντίθετοι με λογικές και επουλωτικές μεταρρυθμίσεις· αλλά οι εξαγριωμένοι κομιτατζήδες έκαναν ό,τι μπορούσαν για να οδηγήσουν τον τόπο σε επανάσταση.

Όπως μου αφηγήθηκε χαμογελώντας ο κος Γερμανός, μεταξύ τους κυκλοφορούσε η εδραιωμένη φήμη, ότι ήμουν απεσταλμένος του Κάιζερ της Γερμανίας, του μοναδικού πραγματικού φίλου του Τούρκου Σουλτάνου, και σκοπός μου ήταν να μεταφέρω στο Βερολίνο ακριβή αναφορά σχετικά με τις βδελυγμίες των Βουλγάρων συνωμοτών εναντίον των Ελλήνων και των Τούρκων. Όταν όμως του αφηγήθηκα, ότι ο πρίγκηπας Φερδινάνδος με είχε προσκαλέσει, κατόπιν σύστασης του Μεγάλου Δούκα της Βαϊμάρης στη Σόφια, άρχισε να κυκλοφορεί μία νέα εκδοχή. Τώρα έγινα μυστικός πράκτορας του βουλγαρικού κομιτάτου, και θα έπρεπε να καταβάλω χρήματα στον ανώτατο αρχηγό Γιάνκοφ και σε άλλους αρχηγούς. Παρόλο που ο επίσκοπος τους διαβεβαίωσε ότι τίποτα απ’  αυτά δεν ευσταθεί, τον αντιμετώπισαν με τρομερή δυσπιστία.

Η πόλη ήταν γεμάτη στρατό. Καθημερινά κυκλοφορούσαν στους δρόμους τάγματα εφέδρων. Καθημερινά παρουσιάζονταν ανώτεροι Τούρκοι αξιωματικοί στις Αρχές· κι εγώ ο ίδιος έμενα εναλλάξ, πότε στου Μιμ-Τας-Μπέη και πότε στου μητροπολίτη.
Σχετικά με την εξάπλωση της εξέγερσης και την τότε πορεία της, δεν μπορώ φυσικά να αφηγηθώ τίποτα αυθεντικό. Μπορούσα μόνο να συλλέξω δηλώσεις των Ελλήνων, των Τούρκων και των Βουλγάρων, οι οποίες, όπως είναι φυσικό, ήταν διαμετρικά αντίθετες η μία από την άλλη. Οι Τούρκοι μου έδειξαν πρότυπα χωριά· εκείνα που πληροφορήθηκα από τους προξένους και άλλα αξιόπιστα πρόσωπα, ήταν τελείως διαφορετικά. Κι όμως, απέχω ενός οριστικού συμπεράσματος, γιατί μία παραμονή τριών εβδομάδων δεν θα αρκούσε για να έχω μια ξεκάθαρη εικόνα της εκεί επικρατούσας κατάστασης. Αλλά με διαβεβαίωσαν συνοπτικά, ότι η εξέγερση βρισκόταν σε ύφεση. Αυτό όμως, οφειλόταν μάλλον στον κρύο καιρό που επικρατούσε στα τέλη Οκτώβρη στην ορεινή Μακεδονία. Το κρύο αυτό υποχρέωσε τους κομιτατζήδες να εγκαταλείψουν τα κρησφύγετα τους στα δάση και στα βουνά και να επιστρέψουν στα χωριά τους. Μου είπαν ότι το χειμώνα θα είχαν μάλλον ησυχία, αλλά με τον ερχομό της Άνοιξης οι ταραχές θα ξεσπούσαν με νέα ένταση, μία προφητεία, που δυστυχώς επαληθεύτηκε.

Μέχρι τέλους της παραταθείσης για μια εβδομάδα παραμονής μου στην Καστοριά, ήμουν απασχολημένος με την καταγραφή των χειρογράφων της βιβλιοθήκης. Έτσι, μόλις το τελευταίο απόγευμα είχα ελεύθερο χρόνο και ήθελα να τον χρησιμοποιήσω για να επισκεφτώ μερικούς παλιούς ναούς και ναϊσκους της Καστοριάς και να αντιγράψω κάποιες πολύ σπουδαίες επιγραφές. Τότε όμως, ο καλός μου οικοδεσπότης έθεσε ένα σθεναρό βέτο. Το τουρκικό εθιμοτυπικό, απαιτούσε να επισκεφτώ επίσης τους συγγενείς του, όλους μπέηδες, δηλαδή όλη την αριστοκρατία της Καστοριάς. Έτσι, με τη συνοδεία του, γύρισα όλη την τουρκική συνοικία, ήπια παντού καφέ, κάπνισα τσιγάρα και δυστυχώς δεν μου έμεινε χρόνος να επισκεφτώ τα χριστιανικά μνημεία της Καστοριάς. Μερικοί από αυτούς τους άλλοτε φεουδάρχες ήταν πολύ ενδιαφέροντες κύριοι, όπως ο Σουλφικιάρ-Μπέης, ο πεθερός του, και ο Αχμέτ-Μπέης, ξάδελφος του οικοδεσπότη μου. Ο πρώτος επέμενε να διαθέσω άλλες δύο μέρες για να επισκεφτώ ένα χωριό, όπου υπήρχαν τα ερείπια ενός ελληνορωμαϊκού ναού. Υποστήριζε κατηγορηματικά, ότι το έργο ήταν από την εποχή “των αρχαίων Ρωμαίων, όχι των χριστιανών Αυτοκρατόρων”. Υπήρχαν κολώνες, εικόνες ειδώλων και εγχάρακτες πέτρες. Δυστυχώς, μου ήταν αδύνατον, μια και είχα παρατείνει πάρα πολύ την παραμονή μου στη Μακεδονία, να δεχτώ την ελκυστική αυτή προσφορά.

(συνεχίζεται)

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 22 Σεπτεμβρίου 2016, αρ. φύλλου 852

Σχετικά:

• Heinrich Gelzer: Από το Άγιον Όρος και τη Μακεδονία [I]
• Heinrich Gelzer: Από το Άγιον Όρος και τη Μακεδονία [II]
• Heinrich Gelzer: Από το Άγιον Όρος και τη Μακεδονία [III]
• Heinrich Gelzer: Από το Άγιον Όρος και τη Μακεδονία [IV]
• Heinrich Gelzer: Από το Άγιον Όρος και τη Μακεδονία [V]
• Heinrich Gelzer: Από το Άγιον Όρος και τη Μακεδονία [VI]