ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν
Α. 5/8/2018 Σχολιάζοντας το θέμα υδροδοτήσεως του Δισπηλιού στην παρέα φίλος διερωτήθηκε πού βρήκαν τη λέξη γεώτρηση οι ειδικοί. Η λέξη είναι σύνθετη: Το πρώτο συνθετικό είναι γέα (=γη) και το δεύτερο συνθετικό είναι τρήσις, από το αρχαίο ρήμα τετραίνω (=τρυπώ, διατρυπώ). Φράση του Αριστφάνη: ώσπερ κόσκινον τέτρηται = έχει τρύπες σαν κόσκινο. Έτσι και η διάτρηση στομάχου και ο νόμος διάτρητος.
Β. 9/7/2018 τοπικός τύπος. Άμεσα με τη συζήτηση του θέματος ο υπουργός αποφάσισε... (Αχ! Αυτή η μαλλιαρή...) Άμεσα αποτελέσματα, ναι. Το ορθόν: Αμέσως αποφάσισε. Ο κ. Βούτσης, πρόεδρος της Βουλής, που χειρίζεται τον Νεοελληνικό λόγο πολύ καλά, ωστόσο συνηθίζει το: είπαμε προηγούμενα, αντί του ορθού: είπαμε προηγουμένως. Τα προηγούμενα χρόνια, ναι. Όχι όμως τον είδαμε προηγούμενα. Τον είδαμε προηγουμένως.
Γ. 26/8/2018 περιοδικό. α) Προέρχεται εξ Σαμαρίνης. Η χρήση της προθέσεως εκ ή εξ + Γενική στην καθαρεύουσα. Μετά από λέξη με αρχικό γράμμα σύμφωνο, παραμένει εκ, π.χ. εκ Καστορίας, εκ Λαρίσης, εκ λάθους, εκ βάθους, εκ Σιδεροχωρίου, κλπ. Μετά όμως από φωνήεν γίνεται εξ, π.χ. εξ Αθηνών, εξ Εδέσσης, εξ Εβραίων, εξ όλης καρδίας, εξ αίματος συγγενής, κλπ. Συνεπώς, το ορθόν: εκ Σαμαρίνης, από την Σαμαρίνα. β) Τον είδα να προχωράει. Πιο καλό και δόκιμο: τον είδα να προχωρεί. (Οι... Τσιπραίοι:) Προχωράμε μπροστά! Πιο δόκιμο: Προχωρούμε μπροστά. (Αλλά, βέβαια, το προχωράμε είναι πιο εύηχο και πιο κατάλληλο για ... συνθήματα από τον τηλεβόα!) γ) ... Σε συνάντηση με το Σταύρο... Λάμπει δια της απουσίας του το αδικημένο νι της Αιτιατικής ενικού (τον, την). Έπρεπε να ισχύει το κανονικό: τον Σταύρο, την ρίζα, την ταυτότητα (τουλάχιστον στον γραπτό λόγο).
Δ. 5/8/2018 Καθώς επεκράτησε να γράφονται σαν μια λέξη τα: Εν όψει, εξ άλλου, αφ’ ότου, υπ’ όψει, κ.ά., ρωτά ο μαθητής: Κύριε, ενόψει τι είναι γραμματικώς; Κατ’ ανάγκην, ο δάσκαλος θα εξηγήσει για την εμπρόθετη Δοτική: εν όψει, υπ’ όψει, ή υπ’ όψιν, κλπ. Συνεπώς, ο μαθητής των δυο τελευταίων τάξεων του Δημοτικού (στο Γυμνάσιο οπωσδήποτε) καλόν είναι να γνωρίζει προθέσεις: εν, εις, εκ, προ, παρά, ανά και όχι να λέμε μόρια ή πώς αλλιώς κατά τους νεωτεριστές γραμματιστές.
Ε. 19/7/2018 τοπικός τύπος. ...της αθλητικής ψυχολογίας που έχει να κάνει με το άγχος... Κοντεύει να επικρατήσει η λαϊκίζουσα φράση: έχει να κάνει (το ρήμα κάνω διά πάσαν νόσον...) αντί του ορθού: σχετίζεται ή εξετάζει ή έχει σχέση ή αναφέρεται. Η αθλητική ψυχολογία, που εξετάζει το άγχος, που έχει σχέση με το άγχος...
Στ. 7/9/2018 Αν ζούσε σήμερα ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης, θα εξέφραζε την ανησυχία και την απογοήτευσή του βλέποντας κάποιους να παριστάνουν τους αθέους (ή είναι;): Έρρει τα θεία! Πάει, χάθηκε η τιμή προς το Θεό. Αλλά και με αγανάκτηση θα συμπλήρωνε: ο άνθρωπος τέτοιας λογής: ερρέτω* εις κόρακα = στον κόρακα, να χαθεί από μπροστά μου, στον δ....ολο!
*Η προστακτική ερρέτω (ή ερρέτω εις κόρακα) ήταν κάπως σαν κατάρα. Από το σπάνιο αρχαίο ρήμα έρρω = χάνομαι, καταστρέφομαι.
Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 20 Σεπτεμβρίου 2018, αρ. φύλλου 952
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.