ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

◾ 2.5.2019 τοπικός τύπος. Προχώρησε στην καθαριότητα του περιβάλλοντα χώρου. Να γράφουμε καλά στη δημοτική. Ο περιβάλλων χώρος, του περιβάλλοντος χώρου, τον περιβάλλοντα. Την μετοχή ο περιβάλλων της καθαρεύουσας δεν μπορούμε να την μετατρέψουμε: ο περιβάλλοντας, γενική του περιβάλλοντα. Η μετοχή στην δημοτική έμεινε μόνο με επιρρηματική σημασία: σε –ώντας, -οντας, π.χ. γελώντας, γράφοντας. Ουσιαστικοποιήθηκε στην ομιλούμενη η μετοχή ο παράγων, π.χ. Ο παράγων πολιτιστική αγωγή προκαλεί ενδιαφέρον, κλπ. Αντί λοιπόν του περιβάλλοντος χώρου να λέμε και να γράφουμε του χώρου που περιβάλλει... Ο ομιλών ρήτωρ = ο ρήτορας ο οποίος ομιλεί. Του ομιλούντος ρήτορος = του ρήτορα που ομιλεί, όχι του ομιλούντα...

◾ Απρίλιος 2019 «Ορεστίς». Οι δύο αρχαιολόγοι μίλησαν με επιστημονική ενδελέχεια. Σχολιάζω για τους πολλούς... Η αρχαία ελληνική λέξη ενδελέχεια, που την χρησιμοποιούμε και σήμερα, όπως άλλωστε και πλείστες άλλες λέξεις και φράσεις, σημαίνει το συνεχές, το αέναο, και ως εκ τούτου, αυτό που συντελείται με συνεχή επιμέλεια και προσοχή. Από το επίθετο ο, η ενδελεχής, το ενδελεχές, με ρίζα του θέματος από την αρχαία λέξη δόλιχος = μακρύς, π.χ δρόμος, οδός. Κατήντησε να σημαίνει: αυτός που ασχολείται συνεχώς και με επιμέλεια με κάτι. Διάκριση: Ήδη από την αρχαιότητα γινόταν σύγχυση με την φιλοσοφική έννοια εντελέχεια (όρος της φιλοσοφίας του Αριστοτέλους), εν+τέλος+έχω, που σημαίνει την τάση των εμβίων όντων για τελειότητα. Να συσχετίσουμε την λέξη με την θεολογική έννοια τελολογία ή τελεολογία, σύμφωνα με την οποία όλα στον κόσμο διέπονται από ένα σκοπό (τέλος = σκοπός) και τελολογικές απόψεις. Εξηγούσα τότε στους μαθητάς του Λυκείου στο μάθημα της Λογικής μεταφράζοντας το αρχαίο ρητό: πέτραν κοιλαίνει ρανίς ύδατος ενδελεχεία (το α με υπογεγραμμένη): Με ακατάπαυστη ροή η σταγόνα του νερού, οι σταγόνες, δημιουργούν κοίλωμα στην πέτρα, στο βράχο.

◾ 7.5.2019 «Ορεστίς» Εξ αρχής είχε αντιληφθεί η Κυβέρνηση... Αναφέρω την φράση ως απλό παράδειγμα πώς άνθρωποι που φοίτησαν ελάχιστα στο Δημοτικό ή καθόλου, μαθαίνουν λέξεις και φράσεις από άλλους και τις χρησιμοποιούν έτσι, ώστε πολλές φορές μας εντυπωσιάζουν (κοινωνικοποίηση κλπ). Οικείον παράδειγμα. Η μακαρίτισσα μάνα μου: «Μόνο στο Νηπιαγωγείο πήγα..., γιατί το ’23 φύγαμε από την Τραπεζούντα και ήρθαμε εδώ.», επαναλάμβανε. Και όμως θυμούμαι φράσεις της: «Αυτό, παιδί μ’, εξ αρχής να το σκεφτόσουν.». Άλλη φορά: «Εξ αρχής εγροίξα ( = κατάλαβα) το σχέδιό του (του ψιλικατζή του καιρού εκείνου)». Μιαν άλλη φορά, απευθυνόμενη σε οικογενειακό φίλο επισκέπτη, τον ρώτησε: Εσείς είστε αστοί; (!). Ασφαλώς όλοι θα έχουμε παραδείγματα για πολλούς συμπολίτες του Δημοτικού, που μας εντυπωσιάζουν και συχνά μας εκπλήττουν με τις λέξεις και τις φράσεις που αφήνουν ... από «το έρκος οδόντων».

◾ 9.5.2019 Διαβάστε σε μονοτονικό αρχαίο ρητό: γελά ο μωρός καν τοι1 μη γελοίον η. Οι τρεις λέξεις: μωρός, μη γελοίον, είναι γνωστές. Όμως εκείνο το καν τι το κάνεις; Και το σχέτο η; α) καν (με κορωνίδα και οξεία στο α) είναι ο εναντιωματικός και παραχωρητικός σύνδεσμος: καν = και αν, μολονότι. β) η (με ψιλή, περισπωμένη και υπογεγραμμένη) = γ’ ενικό πρόσωπο υποτακτικής του ρήματος ειμί = είμαι (Εγώ ειμί ο Ποιμήν...). Μας ... τιμωρεί μέχρις εξαντλήσεως και μεγαλώνει την αμάθεια2 το μονοτονικό. Λυτρωτικό είναι το πολυτονικό για τα Αρχαία Ελληνικά ιδιαίτατα. (Όχι να εξηγώ σχολαστικά λέξεις με υπογεγραμμένη και τονισμούς, που είναι ανιαρό για τους πολλούς).

1. τοι = βέβαια 
2. η αμάθεια = νεώτερη γραφή της αρχαίας λέξης η αμαθία (ιωνικά: αμαθίη).

Ο Γλωσσαμύντωρ

Λάζαρος Γ. Νικηφορίδης 

Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 16 Μαΐου 2019, αρ. φύλλου 986