...όταν όλα «τα ‘σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά» στον τόπο μας… ή Μακεδονία, γυναίκα, Καστοριά θυσιάστηκαν για ελευθεριά*
Στις 24 Ιουνίου του 1798 εκτελέστηκαν μαζί του κι οι 7 σύντροφοί του, ανάμεσά τους τα δυο καστοριανά αδέρφια, ο Ιωάννης Εμμανουήλ, 24 χρονών, φοιτητής της ιατρικής και λόγιος, ο Παναγιώτης Εμμανουήλ, 22 χρονών, έμπορος, κι ο Σιατιστινός Θεοχάρης Τουρούντζιας, επίσης 22 χρονών, έμπορος. Γλίτωσε την εκτέλεσή του ο επίσης Καστοριανός Γεώργιος Θεοχάρης, λόγω της γυναίκας του, που ήταν αυστριακής υπηκοότητας. Οφείλουμε εδώ να μνημονεύσουμε την απάντηση που έδωσε ο Παναγιώτης Εμμανουήλ στις αυστριακές αρχές, όταν εντυπωσιασμένες από το νεαρό της ηλικίας του τον ρώτησαν σε τι αποσκοπούσε: "Ήθελα να γυρίσω μια ημέρα ελεύθερος στην πατρίδα μου", απάντησε, ενώ ο αδερφός του Ιωάννης εγείρεται και λέει στους Αυστριακούς δικαστές του: «Αποσκοπώ όντως εις επανάστασιν εν Ελλάδι και δια τούτον τον λόγον η επαναστατική προκήρυξις του Ρήγα με ευηρέστησε μεγάλως, επειδή την απελευθέρωσιν της Ελλάδος επιθυμώ εκ βάθους της καρδίας μου»!
Κανείς Καστοριανός δε δικαιούται να μη γνωρίζει τους Καστοριανούς συντρόφους του μεγάλου εθνεγέρτη Ρήγα, να αγνοεί την πλατεία των ηρώων αδελφών Εμμανουήλ, κανείς δε δικαιούται να μη γνωρίζει το αρχοντικό τους, όπου σήμερα στεγάζεται το Ενδυματολογικό μας Μουσείο.
[...] Χαίρε τώρα των Ελλήνων,
χαίρε Γένος, το κλεινόν,
Και ως, Φοίνιξ ανθησάτω,
από παν πτώμα δεινόν.
Χαίρε τώρα των Ελλήνων,
χαίρε Γένος, το κλεινόν,
Κλώνους άπλωσον και ίσκιον,
κάμε σ’ την υπ’ ουρανόν.
Τώρ’ ανθίζει πάλιν, βλέπω,
δόξ’ η πάλαι Αχαιών
Το φθινόπωρον παρήλθεν,
ήλθεν έαρ παλαιόν.
Ιωάννης Εμμανουήλ
Ιδιαίτερη κατηγορία ηρώων της Τουρκοκρατίας ήταν οι «Νεομάρτυρες, το άλας της γης». Οἱ Νεομάρτυρες μέσα στὴν τουρκικὴ σκλαβιά δυνάμωναν τὴν ἐλπίδα τῶν ὑποδούλων καὶ ἀναχαιτίζανε τὴν φοβερὴ κατάρα τοὺ ἐξισλαμισμοῦ, διασώζοντας ἔτσι τὸ Γένος τῶν Γραικῶν ἀπὸ τὸν ἀφανισμό. Τα μαρτύριά τους εἶδαν οἱ δύστυχοι Χριστιανοὶ καὶ εἶπαν μεταξύ τους: Αὐτὴ τὴν πίστι μας πᾶμε νὰ παραδώσουμε καὶ νὰ γίνουμε μωαμεθανοί; Δὲν γίνεται. Καλύτερα βασανισμένοι, ἀλλὰ Χριστιανοί! Καὶ γύρισαν πίσω. Δὲν ἀλλαξοπίστησαν. Βλέπετε τὸ ἔργο τῶν Νεομαρτύρων; Βλέπετε πῶς λειτουργεῖ τὸ ἅλας τῆς γῆς; Βλέπετε πῶς οἱ Νεομάρτυρες σώζουν τὸ Γένος; Τοὺς ὀφείλομε πολλά. Καὶ βεβαίως δὲν πρέπει νὰ τοὺς ξεχνᾶμε. Αὐτοὶ δὲν ἦταν μόνο γιὰ τότε ἁλάτι, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὰ σημερινά δύσκολα χρόνια»
(Δημ.Ρίζος, Φλωρινιώτης διδάκτορας Θεολογίας-Φιλόλογος).
Έχει κι η Καστοριά μας τους νεομάρτυρές της, τους ανέδειξε ο μακαριστός επίσκοπός μας Σεραφείμ. Είναι ο άγιος Ιάκωβος ο εκ Καστορίας, μοναχός, από τους Βοεβονδάδες της Καστοριάς, που μαρτύρησε την 1η Νοεμβρίου 1519 μαζί με δυο μαθητές του στο Διδυμότειχο/ο άγιος Μάρκος από την Κλεισούρα, μαρτύρησε στο Άργος Ορεστικό το 1598/ο Ναούμ ή Νούλτσος, οι Τούρκοι τον κρέμασαν σε μια λεύκα της Κάτω Αγοράς στην πόλη της Καστοριάς στις 21 Απριλίου 1696/ο εξ Αγαρηνών Γεώργιος ο Καστοριεύς, που μαρτύρησε φριχτά γύρω στο 1808/ο άγιος οσιομάρτυρας Νικόδημος από το Βιθκούκι της Μοσχόπολης, που ανήκε στη Μητρόπολη Καστορίας-μαρτύρησε στις 11 Ιουλίου 1722 στο Βεράτι. Στους νεομάρτυρές μας προσθέτουμε και τους Εθνομάρτυρές μας, Αρχιμανδρίτη Γρηγόριο, Πρωτοσύγκελο της Μητρόπολης Καστοριάς και ηγούμενο της Μονής Αγ. Αναργύρων Μελισσοτόπου, και τον παπα-Θεόφιλο, εφημέριο της ενορίας Καρύδη, οι οποίοι, με 10 άλλους ακόμη, συνελήφθησαν από τους Τούρκους στη διάρκεια της Επανάστασης της Νάουσας (1822), κι επειδή δεν άλλαζαν την πίστη τους, θανατώθηκαν όλοι τους με πνιγμό στον ποταμό Νέστο.
(ημερολόγιο Ι.Μητρόπολης Καστοριάς 2021).
Να τιμήσουμε όλους τους δικούς μας μάρτυρες της πίστης μ’ ένα καστοριανό τραγούδι από το εξαιρετικό cd που εξέδωσε η Μύησις το 2012. Αναφέρεται στον Γιωργάκη Παπαμανιό, ένα καστοριανό παλικάρι, τον γιο του παπα-Μανιού (Δαμιανού), που, σύμφωνα με τις πολύτιμες πληροφορίες του cd,λήστευε τους Τούρκους, αλλά και τους πλούσιους της εποχής, και μετά μοίραζε τα κλοπιμαία σε φτωχές οικογένειες της Καστοριάς. Καθώς, όμως, είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων, επικηρύχτηκε από αυτούς, στις 26/12/1893 κατάφεραν να τον περικυκλώσουν σε μια αποθήκη στο Απόζαρι, όπου είχε καταφύγει και είτε τον σκότωσαν είτε αυτοκτόνησε διαπιστώνοντας πως είχε προδοθεί και δε σωζόταν. Οι Τούρκοι έκοψαν το κεφάλι του και το εξέθεσαν σε δημόσια θέα στο Κάστρο. Ήταν μόλις 30 χρονών.
Γιωργάκης Παπαμανιός
Κάτω στου Καραμπίνα, άιντε,
στην άκρη στο γιαλό,
κλάψε κι εσύ, παπά, παπα-Μανιό.
Σκοτώσαν το Γιωργάκη, άιντε,
το μοναχό υιό,
κλάψε κι εσύ, παπά, παπα-Μανιό.
Τον πήραν το κεφάλι, μωρή μάνα,
άιντε, οι Τούρκοι τα σκυλιά.
κλάψε κι εσύ, μωρή θεια Βασιλικιά.
Κορμί χωρίς κεφάλι, μωρή μάνα,
άιντε, τον παν στην εκκλησιά.
κλάψε κι εσύ, καημένη παπαδιά.
Δεν ήταν κάνας ξένος, μωρή μάνα,
άιντε, δεν ήταν μακρινός,
ήταν του Μπαρχαμούζα ο εγγονός.
Για τη συμβολή της Μακεδονίας και των Μακεδόνων στον μεγάλο ξεσηκωμό μιλώντας, πηγαίνουμε στην αρχή της Επανάστασης: στις 17 Μαρτίου 1821 υψώνεται η σημαία της Επανάστασης στο Ιάσιο της Μολδαβίας από τον ποντιακής καταγωγής Αλέξανδρο Υψηλάντη, αλλά η εξέγερση αποτυχαίνει, ο Ιερός Λόχος πέφτει τον Ιούνιο του 1821 στο Δραγατσάνι κι ο Υψηλάντης καταφεύγει στην Αυστρία, όπου φυλακίζεται. Οι συνεργάτες του Υψηλάντη Γεωργάκης Ολύμπιος και Γιάννης Φαρμάκης, Μακεδόνες, πολιορκούνται στη Μονή του Σέκου, τον Σεπτέμβριο του 1821. Μετά από επική αντίσταση ο Γεωργάκης βάζει φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και γίνεται ολοκαύτωμα μαζί με τους λιγοστούς άντρες του και εκατοντάδες εισβολείς, ενώ ο Φαρμάκης, που έχει ξεφύγει από τη Μονή Σέκκου, παραδίδεται με όρους στον επικεφαλής των Τούρκων Σελίχ Πασά έπειτα από διαμεσολάβηση Αυστριακού διπλωμάτη , συλλαμβάνεται με μπαμπεσιά, οι σύντροφοί του σφάχτηκαν, ενώ ο ίδιος αποστέλλεται στην Κων/πολη, όπου τον γδέρνουν ζωντανό δημοσίως το 1821.
Ο Γιάννης Φαρμάκης ήταν από τη Βλάστη: ήταν ο πρώτος Φιλικός που επισκέφτηκε τη Χαλκιδική, καθώς η Φιλική Εταιρεία είχε διακρίνει έγκαιρα τη στρατηγική της σημασία. Ο Φαρμάκης πήγε πρώτα στο Άγιον Όρος, όπου μύησε αρκετούς μοναχούς στην Εταιρεία (ανάμεσά τους και τον μετέπειτα τραγικό πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’), κι έπειτα ίδρυσε Κέντρα της Φιλικής Εταιρείας σε άλλες περιοχές της Χαλκιδικής. Στη συνέχεια επιστρέφει στη Μολδοβλαχία, για να λάβει οδηγίες από τον Υψηλάντη, από τον οποίο έχει ορισθεί ως στρατιωτικός διοικητής της Μακεδονίας, κι ενώ προβλεπόταν να συναντηθεί με τον Εμμανουήλ Παππά, για να ξεκινήσουν μαζί την Επανάσταση στη Μακεδονία, πολιορκούνται στη Μονή Σέκου, προδίδεται και θανατώνεται μαρτυρικά.
Η Μακεδονία μας, λοιπόν, στη διάρκεια του Μεγάλου Ξεσηκωμού, μάχεται και θυσιάζεται. Καθώς είναι ο μοναδικός δρόμος των Οθωμανών από τη Μ.Ασία προς τη Ρούμελη και τον Μοριά, αφού τα ελληνικά καράβια απέκλεισαν το Αιγαίο, πληρώνει βαρύτατο τίμημα στον βωμό του Γένους. 120 πόλεις και χωριά αφανίστηκαν, οι άνδρες σφαγιάστηκαν και μυριάδες γυναικόπαιδα πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα. 3.000 σφαγιάστηκαν στη Θεσ/νίκη, κι όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Χατζή Μπαϊράμ πασάς στις 21 Ιουλίου 1821, «[...] εξόντωσα και απήλειψα από προσώπου γης 42 πόλεις και χωριά των απίστων. Αυτούς μεν τους ιδίους διεπέρασα εν στόματι ρομφαίας, τας γυναίκας και τα τέκνα των εξηνδρηπόδισα, τα υπάρχοντά των διένειμα μεταξύ των πιστών νικητών, τας εστίας δε αυτών παρέδωσα εις το πυρ και την τέφραν, ώστε ούτε φωνή αλέκτορος να ακούηται πλέον εις αυτάς».
Επανερχόμαστε όμως στα πρόσωπα των Μακεδόνων ηρώων: ο πιο γνωστός απ’ όλους, ο Σερραίος Εμμανουήλ Παππάς, συμπυκνώνει τη συνεισφορά των Μακεδόνων, καθώς, πέρα από τον εαυτό του και τη ζωή του, προσφέρει στην Πατρίδα και τους 6 από τους 7 γιους του. Περισσότεροι από 3.000 Μακεδόνες κατεβαίνουν στη Ν.Ελλάδα και πολεμούν ως το τέλος, εκατοντάδες Μακεδόνες πολεμιστές βρίσκονται ανάμεσα στους Ελεύθερους Πολιορκημένους -ανάμεσά τους οι 120 μαχητές από τη Σαμαρίνα που μετέχουν στην αθάνατη φρουρά των Μακεδόνων, η οποία πολεμούσε με ανδρεία, 1.027 Μακεδόνες και Θεσσαλοί υπερασπίστηκαν τα Ψαρά. Για τους Μακεδόνες γράφει ο Χρ. Βυζάντιος: «Οι άνδρες αυτοί υπήρξαν εξαιρετικοί πατριώται, αφιλοκερδείς, καρτερικοί εις τας κακουχίας και στερήσεις, ανδρείοι εν πολέμω και ευπειθέστατοι. Ήλθον εις την Ελλάδα δια να υπηρετήσουν την Πατρίδα, μη έχοντες ενταύθα οικείους ή γνωρίμους»
(Οι Μακεδόνες στον ιερό αγώνα του 1821, Ν.Μέρτζος).
Κλείνοντας, αξίζει να εστιάσουμε σε κάποιους Μακεδόνες αρχηγούς: ο Γιάννης Φαρμάκης ήταν Μπλατσιώτης, ο Γεωργάκης Ολύμπιος από το Λιβάδι Ολύμπου (ο πατέρας του καταγόταν από την Πιερία, από τους περίφημους Λαζαίους), ο Γάτσος από την Πέλλα, ο γερο-Καρατάσος από την Ημαθία, οι Ζιακαίοι από τα Γρεβενά, ο Νικόλαος Κασομούλης από το Πισοδέρι, εκτός από πολεμιστής στο Μεσολόγγι, μας άφησε και σπουδαία απομνημονεύματα από την Επανάσταση, ο καπετάν Κοσμάς από την Αχρίδα, ο Ιωάννης Παπαρέσκας από την Καστοριά, που πολέμησε στην πολιορκούμενη Νάουσα και σκοτώθηκε το 1822, μα και ο γιος του Γεώργιος, αγωνιστής της Επανάστασης, και πολλοί άλλοι…
Γιάννης Φαρμάκης πολεμά
ψηλά στο μοναστήρι
Ένα πουλάκι πέταξε
στης Καστοριάς τα μέρη.
Είχε φόβο στα μάτια του,
φόβο και στην καρδιά του.
Φορές-φορές εμίλαε
μ’ ανθρώπινη κουβέντα.
-Σαν τ’ έχεις, βρε πουλάκι μου,
και είσαι φοβισμένο;
Μην έγινε κάνας σεισμός,
κάνα κακό μεγάλο;
-Δεν έγινε κάνας σεισμός,
κάνα κακό μεγάλο.
Γιάννης Φαρμάκης πολεμά
ψηλά στο μοναστήρι.
Έχει διακόσιους στο σπαθί,
τους ίδιους στο ντουφέκι
κι οι Τούρκοι γύρω-γύρω
του είναι δέκα χιλιάδες.
……………………………………
-Γιάννη μου, άσε τ’ άρματα,
άσε και τα σπαθιά σου,
του λέει σιγά ένας ξανθός
κι ένας γαλανομάτης.
Γιάννη μου, πάρε τα παιδιά
κι άει στο καλό να πάτε,
Βεζύρης και σουλτάνος μας
όλα σ’ τα συχωρνάνε.
Κι ο Γιάννης πήρε τα παιδιά,
βγήκε ‘π’ το μοναστήρι
κι εχάσαμε τον αρχηγό,
τον Γιάννη τον Φαρμάκη,
που ‘ταν αητός και σταυραετός
και πρώτος καπετάνιος
στον Όλυμπο, στην Καστοριά
και στη Μακεδονία.
(Κ.Δούφλια, Τα δημοτικά τραγούδια της Άνω Μακεδονίας)
- συνεχίζεται -
Φωτογραφία: Γυναίκα με στολή και αρματωσιά μακεδονομάχου, φωτογραφία Λ. Παπάζογλου (1872-1918).
(*) Πρόκειται για το κείμενο της επιτυχημένης εκδήλωσης-αφιερώματος στα 200 χρόνια από το 1821 που έκανε ο Προοδευτικός Σύλλογος Κυριών Καστοριάς στην αυλή του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα στις 7 Νοεμβρίου 2021. Θερμά συγχαρητήρια στη φιλόλογο κ. Ανδρομάχη Τζήμα και στην μπάντα Χαλκινομάνια, για την εξαιρετική απόδοση των ποιημάτων και των τραγουδιών της εκδήλωσης, καθώς και στην Πρόεδρο κ. Νίνα Μπουρλή και το Δ.Σ. του Συλλόγου για την άψογη διοργάνωση της εκδήλωσης!
Σ.Ε.Π.
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 2 Δεκεμβρίου 2021, αρ. φύλλου 1104.
Σχετικά:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.