ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Για τη μουσική παράδοση της Καστοριάς

 

(ως συνέχεια της προηγούμενης δημοσίευσής μας)

Άκουγα αυτές τις μέρες τον εμβληματικό Καστοριανό Χρήστο Πετκανά, δυνατό φορέα της Παράδοσής μας, να τραγουδάει για λογαριασμό της ΕΡΤ κι η φωνή του να αποθηκεύεται για πάντα στο πολύτιμο αρχείο της. Τον άκουγα να τραγουδάει καστοριανά τραγούδια σε ρυθμό τσάμικου και συρτού κι επιβεβαιωνόταν μέσα μου πως και η Καστοριά χορεύει παραδοσιακά τους ίδιους χορούς με την υπόλοιπη Ελλάδα. Ή τουλάχιστον τους χόρευε μέχρι να τους παραμερίσει χάριν άλλων χορών που μας έχουν μαγέψει τελευταία…

Για να έχουμε επίγνωση της ιστορικής πραγματικότητας δημοσιεύσαμε σχετικά σε προηγούμενο φύλλο, δημοσιεύουμε και σήμερα από το εξαιρετικό βιβλίο του Κωνσταντίνου Δούφλια «Μακεδονία-Μακεδονικός Αγώνας», εκδ. Αιγαίο το εξής πολύ σημαντικό απόσπασμα:

Ο Ζέρβας και το Μορίκι

Μορίκι μου περήφανο, 

οξιά μ’ ζωγραφισμένη

τους Κλέφτες τι τους κάνατε, 

τον ξακουσμένο Ζέρβα;

Όλον τον Μάη ήταν εδώ, όλο το καλοκαίρι

και τούτο το χινόπωρο δε φάνηκε να έρθει 

-Καλά ήσουν, Ζέρβα μ’, στη Βλαχιά, καλά στο Βουκουρέστι,

τι γύρευες, τι χάλευες απάνω στο Μορίκι;

-Ήρθα να ιδώ τους φίλους μου, 

να ιδώ τα παλικάρια

τις βρύσες με τα κρύα νερά 

και τα παλιά λημέρια

να ιδώ και την αγάπη μου,

‘πό μέσα απ’ την Κλεισούρα.

Γυρίσματα: Πάει ο Ζέρβας στο Μορίκι

για να ιδεί τη Σαλονίκη

Πάει ο Ζέρβας στην Οξιά

για να ιδεί την Καστοριά

Πάει ο Ζέρβας στην Κλεισούρα

για να πάρει Βλαχοπούλα. 

…………………………

-Πού ήσουν, Ζέρβα μ’, κι άργησες,

δεν ήρθες και δεν φάνηκες.

-Δυο χρόνια ήμουν στη Βλαχιά, 

μέσα στο Βουκουρέστι

Τρία χρόνια με πλάνεψε 

μια όμορφη Βλαχούλα

κι από τα τρία κι ύστερα 

μ’ έδιωξε απ’ το σπίτι.

-Πάρε, Ζέρβα μ’, τα ρούχα σου, 

πάρε και τ’ άρματά σου

κι εγώ πήρα τα ρούχα μου,

πήρα και τ’ άρματά μου.

Και βγήκα απάνω στην οξιά,

βγήκα και στο Μορίκι

βγήκα να μάσω κλεφτουριά,

να μάσω παλικάρια.

Να πάω να πάρω τον καφέ

στη μέση στα Καϊλάρια

να μάθει όλη η Κονιαριά

πως δεν την προσκυνάω. 

Ο Κλέφτης και το βουνό! Θαυμαστή αρμονία ζωής. Ο Κλέφτης και το λημέρι του. Ο Ζέρβας δεν μπόρεσε ν’ αντέξει μακριά από τα μονοπάτια και το κλεφταντάρτικο γιατάκι του… Δεν μπόρεσε ν’ αντέξει στο Βουκουρέστι και στη Βλαχιά κι επέστρεψε και βγήκε απάνω στην οξιά και στο ψηλό Μορίκι, σ’ αυτό το κλεφτοβούνι που βρίσκεται ανάμεσα στο Βίτσι και στο Σινιάτσικο. Ο καπετάνιος, αφού πήρε μέρος στην επανάσταση του 1854 με τους Ζιακαίους, εξακολούθησε τον κλεφτανταρτικό βίο. Έκανε λημέρι, τόπο ανάπαυσης και τόπο εξόρμησης το Μορίκι. Κάποιο χρονικό διάστημα μαζί με τα καραβάνια των Μακεδόνων, και ν’ αποφύγει ίσως τις διώξεις των τουρκαλβανικών αποσπασμάτων, πήγε κι έπιασε δουλειά σαν φρουρός σε κάποιο προξενείο στο Βουκουρέστι. Νωρίς όμως νοστάλγησε την ελεύθερη κι ανυπόταχτη ζωή του όρους... Φαίνεται πως νοστάλγησε και κάποια όμορφη Μακεδόνισσα της Κλεισούρας, καθώς μας λέει το τραγούδι. Κατά πληροφορίες, καταγόταν απ’ τον Άγιο Γεώργιο Γρεβενών. 

Ο Γιάννης Βασδραβέλης, γραμματέας της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών, σε κάποια συνομιλία μας υποστήριξε πως ήταν από τη Βλάστη. Δεν είναι ξεκαθαρισμένη η προσωπικότητα και η δράση του. Άλλοτε αρματολός κι άλλοτε κλεφταντάρτης, έδρασε από τα Γρεβενά ως τις Πρέσπες. Σκοτώθηκε σε παρεξήγηση με κάποιον κτηνοτρόφο του Μορικιού και θάφτηκε στον δρόμο Βλάστης-Γέρμα. Από τότε η τοποθεσία ονομάζεται «Τ’ Ζέρβα το μνημόρ’».

Το τραγούδι όμως έμεινε... Ένας όμορφος, βαρύς τσάμικος σκοπός. Τον χόρευαν το 1878 οι νεοαρματολοί, ο Ζούρκας, ο Σουλιώτης, ο Σπανός, ο Κορδίστας, ο Μπρούφας κ.ά. Αυτοί, στα μέσα του Σεπτεμβρίου του 1878, μπήκαν στην Κλεισούρα και ήπιαν και χόρεψαν και τραγούδησαν πολύ. Ο εκεί λόχος του τουρκικού στρατού κρύφτηκε τρομαγμένος στην εκκλησιά. Τρόμαξε και η τούρκικη φρουρά της Καστοριάς. Ολόκληρο το τάγμα κίνησε προς την Κλεισούρα, αλλά δεν τόλμησε να ‘ρθει σ’ αναμέτρηση με τους κλεφταντάρτες... Αυτοί, αφού τέλειωσε ο χορός και το γλέντι, συνεχίζοντας το τραγούδι -καθώς μας λέει η παράδοση και η γραπτή πληροφορία- ανενόχλητοι πήραν τα μονοπάτια των λημεριών. Το τραγούδι «Μορίκι μου περήφανο» αντήχησε στα ρυάκια και στα πλάγια της μακεδονικής γης». 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 26 Ιανουαρίου 2023, αρ. φύλλου 1159.

Σχετικά:

• ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Από τη συνομιλία μου με παλιό μουσικό της Καστοριάς για τη μουσική της περιοχής μας