ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Με αφορμή το φόρουμ για τον θρησκευτικό τουρισμό

Eξαιρετικό αποδείχτηκε το  φόρουμ αυτό, απρόσμενα σημαντικό. Αρκεί να γίνουν πράξη κάποια έστω, τα βασικότερα απ’ όσα ακούστηκαν από έγκριτους εισηγητές, πραγματικά υψηλού επιπέδου όλοι τους, που όλοι τους κατέθεσαν πολύ καλές προτάσεις και ιδέες που επείγει να γίνουν πράξεις. Θερμά συγχαρητήρια και στις αρχές που το στήριξαν οικονομικά και παρακολούθησαν τις εργασίες του! Το παρακολούθησα ως ακροάτρια και, άθελά μου, βυθίστηκα πάλι στις αναμνήσεις μου. Άλλωστε, ως δασκάλα τόσα χρόνια, όχι μόνο με απασχόλησε το θέμα των μνημείων της περιοχής μας, αλλά όφειλα να φυτέψω στην ψυχή των μαθητών μου την αγάπη για τα μνημεία του τόπου τους. Μα και ως αρθρογράφος με απασχολούσε πάντα το τι συνέβαινε γύρω μου σε σχέση με το θέμα αυτό. Κι επειδή έχει σημασία το τι συνέβαινε και το τι συμβαίνει, θέλω να μοιραστώ με όλους σας τις σκέψεις-αναμνήσεις μου: 

-Η πρώην μαθήτριά μου και τώρα συνάδελφός μου Δέσποινα Καλαφάτη μου έλεγε πάντα πως, μολονότι (αρχές δεκαετίας του 1990, όπως υπολογίζω) φοιτούσε στο γυμνάσιο που βρίσκεται στην πάλαι ποτέ ακρόπολη της Καστοριάς, δεν τους είχαν πάει ποτέ, κανένας καθηγητής τους, στην Παναγία την Κουμπελίδικη, τον βυζαντινό ναό-σύμβολο της Καστοριάς! Η κόρη της, τώρα μαθήτρια γυμνασίου, είχε την τύχη, από μαθήτρια δημοτικού, όχι μόνο να επισκεφτεί το μνημείο αυτό, μα αξέχαστο θα μου μείνει το πώς, στη διάρκεια της επίσκεψής μας αυτής, το αγκάλιασε τελείως αυθόρμητα, για να νιώσει τους χτύπους της καρδιάς του, όπως εγώ, τελείως αυθόρμητα, το ερμήνευσα. 

-Θυμάμαι -κι υπάρχουν και δημοσιεύματα στην ΟΔΟ για το γεγονός αυτό- την από Κορησό καταγόμενη αρχαιολόγο κ. Ευτέρπη Μαρκή, που έγραφε στην ΟΔΟ, να ‘ναι εισηγήτρια σε εκδήλωση στην αίθουσα Δημοτικού Συμβουλίου Καστοριάς (δεκαετία ’90, αν θυμάμαι καλά) και να λέει πως σε επίσκεψή της σε ναό-μνημείο της πόλης μας είδε την αυλή γεμάτη σκουπίδια και «τόλμησε» ν’ αναρωτηθεί φωναχτά πώς εξηγείται η ύπαρξη τόσων σκουπιδιών, ενώ δίπλα ακριβώς λειτουργεί σχολείο! Έπεσαν να τη φάνε και για καιρό δεχόταν επιθέσεις -και γραπτές- η γυναίκα, για την επισήμανσή της, με την οποία προσωπικά συμφωνούσα απολύτως! Βλέπετε, το αυτονόητο για κάποιους είναι για άλλους σκουπίδι που πρέπει να κρυφτεί κάτω από το χαλί, για να μην… εκτεθούμε. Συχνά στην παράξενη Πατρίδα μας νομίζουμε πως μας εκθέτει η παραδοχή μιας παθογένειας, ενώ αυτό που μας εκθέτει είναι αυτή καθαυτή η ύπαρξή της! Γι’ αυτό αργήσαμε να προχωρήσουμε μπροστά, εξαιτίας αυτής της στρεβλής αντιμετώπισης των προβλημάτων, αυτό είναι βέβαιο. Ή έστω και γι’ αυτό.

-Κι έπειτα, αρκετά χρόνια μετά, σε σεμινάριο για τα θετικά της χρήσης Η/Υ στα σχολεία -δεν είχαν μπει ακόμη- θυμάμαι συνάδελφό μας, σαΐνι στους Η/Υ, να μας παρουσιάζει εικονική επίσκεψη σχολείου σε ναό-μνημείο της πόλης μας. Κόντεψα να τρελαθώ, όχι για την παρουσίαση, που ήταν άρτια, μα για την άστοχη κατά τη γνώμη μου επιλογή του θέματος. Πήρα τον λόγο, γιατί δεν άντεξα, κι είπα πως θα μπορούσε κάλλιστα να μας παρουσιάσει εικονική επίσκεψη στο Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας, που βρίσκεται μακριά μας, κι όχι ενός ναού που βρίσκεται ακριβώς δίπλα μας. Ποια εικονική περιήγηση, ακόμα κι η αρτιότερη, μπορεί ν’ αντικαταστήσει τη βιωματική επίσκεψη σε μνημείο του τόπου μας; Ούτε να την υποκαταστήσει μπορεί, γιατί η βιωματική μάθηση είναι η ανώτερη όλων και αυτή που καλλιεργεί την αγάπη στα μνημεία μας, εξασφαλίζοντας αυτή την αγάπη μια για πάντα και για όλη μας τη ζωή.

Τέλος με τις αναμνήσεις! Ας κοιτάξουμε τώρα το από δω και μπρος. Ευλογία Θεού η ιδέα του Μητροπολίτη μας κ. Καλλίνικου να υιοθετήσουν τα σχολειά μας ένα ναό-μνημείο της επιλογής τους, να το γνωρίσουν, να δουλέψουν γι’ αυτό κι η αγάπη θα ‘ρθει αναπόφευκτα, αν όλα γίνουν όμορφα και με τρυφερότητα. Η πρόταση εγκρίθηκε κι από το Υπουργείο και βρίσκεται εν εξελίξει το ωραίο αυτό εγχείρημα, δόξα τω Θεώ. Αργήσαμε, αλλά ποτέ δεν είναι αργά! Και δεν είναι καθόλου τυχαίο που προήλθε από πρόσωπο που ήταν δάσκαλος! Συνοψίζοντας σε σχέση με την Εκπ/ση, πάντοτε πίστευα και εφαρμόζαμε στο Σχολείο μας την εξής βασική αρχή: να μην υπάρχει μαθητής που τελειώνει το δημοτικό και να μην έχει επισκεφτεί το Λαογραφικό μας Μουσείο, τον Λιμναίο Οικισμό, το Αρχαιολογικό μας Μουσείο (στο Άργος Ορεστικό),το Βυζαντινό μας Μουσείο (στο πλαίσιο αυτής της δράσης και η επίσκεψη σε κάποιους ναούς-μνημεία), το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, τουλάχιστον ένα από τα συντηρημένα αρχοντικά της και όποιον άλλο χώρο πολιτισμικής αναφοράς και σημείο αναφοράς της ίδιας της ύπαρξής μας.

Η Καστοριά είναι ένας ξεχωριστός κι ευλογημένος ιδιαιτέρως τόπος! Ευλογημένος για τα μνημεία του, για την πνευματικότητα που αποπνέουν αυτά τα μνημεία της, για την Ιστορία του, για τη ζωντανή Παράδοσή του (την πραγματικά δική μας Παράδοση εννοώ, όχι τα άλλα που θεωρούμε Παράδοσή μας, ενώ καθόλου δεν είναι), για την ομορφιά του τη φυσική που τα ‘χει όλα, και πράσινο και βουνά και λίμνη και αρχοντικά και...

Το story telling και την ανάγκη να υπάρχει κάτι τέτοιο για να ελκύει ο τόπος αυτός τον επισκέπτη μας μίλησε μία από τους εισηγητές. Κι η Καστοριά είναι η ενσάρκωση του story telling πιστεύω. Ενός story telling που ανυπομονεί να μεταδοθεί στον κάθε επισκέπτη και μπορεί να γίνει, αν οι άρχοντές μας το πάρουν απόφαση. Τώρα, όχι αργότερα...

ΥΓ: Έχετε κάνει τον περίπλου του Άθω, ακούγοντας την Ιστορία του και βλέποντας τις μονές του; Γιατί σε μας εδώ δεν μπορεί αν γίνει αυτό ακριβώς; Να υπάρχει ξεναγός μες στο καράβι μας, το Ολυμπία, και να «ντοπάρει» τον τυχερό επισκέπτη που ακούει χωρίς να χορταίνει να ακούει!... Κάνω την πρόταση για μιαν ακόμη φορά, κι αν δεν απασχολήσει σοβαρά αυτούς που παίρνουν τις αποφάσεις, τότε δεν ξέρουμε να αξιοποιούμε τα μέσα που ήδη διαθέτουμε. Γιατί η Καστοριά αξίζει πολλά κι όσο νωρίτερα το καταλάβουν αυτοί που τη διοικούν τόσο το καλύτερο για όλους! Και για τους επισκέπτες της, που δε θα χορταίνουν να ‘ρχονται και να ξανάρχονται. Μακάρι και είθε!

ΥΓ: Story telling είναι η αφήγηση ιστοριών. Χρησιμοποίησα τον αγγλικό όρο γιατί έτσι ακούστηκε από το βήμα του  φόρουμ κι επειδή είναι όρος του marketing (άλλος ξένος όρος που επικρατεί, χωρίς να αντικαθίσταται με τον αντίστοιχο ελληνικό του). Αυτό που θέλω να τονίσω είναι πως η Καστοριά μας είναι ολόκληρη μια διαρκής υπέροχη αφήγηση ιστοριών, την οποία αφήγηση κάνουν ακόμη και οι πέτρες της…

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 2 Φεβρουαρίου 2023, αρ. φύλλου 1160.

* * *

Αποτελέσματα του φόρουμ

για  τον  θρησκευτικό τουρισμό

 

Το τριήμερο 24-26 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε το φόρουμ για τον θρησκευτικό τουρισμό με τίτλο: «Βυζαντινή Καστοριά», με την συνδιοργάνωση της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, της Ι.Μητρόπολης Καστοριάς, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καστοριάς, τον Δήμο Καστοριάς και τον Σύνδεσμο Ξενοδόχων Καστοριάς. Το φόρουμ εντάσσεται στην προοπτική για την ανάδειξη του πλούσιου βυζαντινού αποθέματος της περιοχής, την μεταλαμπάδευση της γνώσης του βυζαντινού πολιτισμού και την εν γένει περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, η οποία είναι εφικτή μέσω της καλύτερης δυνατής αξιοποίησης και προβολής των θρησκευτικών και πολιτιστικών μνημείων που διαθέτει. 

Σημαντικές πτυχές του συνεδρίου ήταν: Η παρουσίαση του πολιτιστικού και πνευματικού πλούτου της Καστοριάς και της ευρύτερης περιοχής της, με τα μνημεία και τα κειμήλια της βυζαντινής και μεταβυζαντινής εποχής, και η εργώδης προσπάθεια συντήρησής τους. 

Η παρουσίαση του «λόγου», του νοήματος των μνημείων, δηλαδή του λαμπρού θεολογικού και ιστορικού υπόβαθρου των μνημείων αυτών και η διαπίστωση ότι η πνευματικότητα εκείνης της εποχής που τα δημιούργησε παραμένει ζωντανή στην σύγχρονη Καστοριά. Η κατάθεση προτάσεων για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, με βάση τα μνημεία αυτά και το πνευματικό, ιστορικό και πολιτιστικό φορτίο τους. Σημαντικές πτυχές του συνεδρίου ήταν: 

Η στοιχειοθέτηση της ανάγκης (και πάλι) να περιληφθεί η Καστοριά στα μνημεία του παγκοσμίου οργανισμού της Unesco. Η καθιέρωση ετησίου διεθνούς συνεδρίου για τον βυζαντινό πολιτισμό στην Καστοριά από την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και τους συνδιοργανωτές του φόρουμ. Η χρηματοδότηση της συγκέντρωσης στοιχείων και έκδοσης αντίστοιχου βιβλίου (σχ. Α. Πηχιών), όπου θα καταγράφονται οι ευεργέτες της Καστοριάς από το μακρινό παρελθόν έως και σήμερα. 

Το φόρουμ ανταποκρίθηκε στο αίτημα  των παραγόντων της περιοχής για την ανάπτυξη του λεγομένου θρησκευτικού τουρισμού, για την ανάδειξη του εν πολλοίς κρυμμένου πλούτου της πόλης και για την ενεργοποίηση μιας εναλλακτικής μορφής ανάπτυξης. 

Τα βυζαντινά μνημεία της Καστοριάς έχουν μια «ταυτότητα», ένα «λόγο», ένα νόημα, δηλαδή οι κτήτορες και οι δημιουργοί τους εμπνεύστηκαν από την θεολογία της Εκκλησίας. Τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία της Καστοριάς παραμένουν «ζωντανά», δηλαδή εν λειτουργία, και η πνευματικότητά τους ικανοποιεί και τις ανάγκες των σύγχρονων ανθρώπων. 

Η Καστοριά είναι μια βυζαντινή πολιτεία που μπορεί να αποτελέσει κέντρο για την μελέτη και ανάδειξη του βυζαντινού πολιτισμού. Η Καστοριά έχει τις προϋποθέσεις για να ενταχθεί στα μνημεία πολιτισμού της Unesco (παλαιότερη πρωτοβουλία του Δήμου Καστοριάς). Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να ενεργήσει τα δέοντα για την ένταξη της Καστοριάς στα μνημεία της Unesco. Υφίσταται διάκριση μεταξύ τουρίστα και προσκυνητή, ως προς τα κίνητρα και την συμπεριφορά. Υφίσταται άμεση ανάγκη για προετοιμασία των κατάλληλων δομών για την περαιτέρω ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού. 

Είναι αρμοδιότητα και υποχρέωση της τοπικής αυτοδιοίκησης και γενικότερα της πολιτείας για έργα υποδομής σε προσκυνήματα και θρησκευτικά μνημεία. Τέθηκαν σημαντικές εφαρμόσιμες προτάσεις για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού, όπως αυτές κατεγράφησαν στα πρακτικά που θα εκδοθούν. 

Το φόρουμ δίνει το έναυσμα για την πραγματοποίηση σε ετήσια βάση διεθνούς συνεδρίου βυζαντινού πολιτισμού και προσκυνηματικών περιηγήσεων στην Καστοριά. Στον τομέα της αρχαιολογίας και ιστορίας της τέχνης παρουσιάστηκε από τους ομιλητές η σπουδαιότητα της χιλιόχρονης αυτοκρατορίας του Βυζαντίου με τα σημαντικότερα κέντρα της, μεταξύ των οποίων οι Πρέσπες και η Καστοριά. Η πόλη ανεδείχθη στους μεσαιωνικούς χρόνους σε  αυτοδύναμο διοικητικό, οικονομικό, εμπορικό και καλλιτεχνικό κέντρο της αυτοκρατορίας με καίρια σημασία για την ασφάλειά της. 

Ωστόσο, και μετά την οθωμανική κατάκτηση η Καστοριά ευημερεί και εξελίσσεται σε σημαίνον οικονομικό και καλλιτεχνικό κέντρο των Βαλκανίων με αδιάψευστους μάρτυρες την ποιότητα της καλλιτεχνικής παραγωγής στα κτήρια της θρησκευτικής και κοσμικής της αρχιτεκτονικής. 

Τέλος, εκφράστηκε η ευχή στα επόμενα συνέδρια να διευρυνθεί τόσο η θεματολογία  όσο και το εύρος των εισηγητών, ώστε να συμβάλλουν δυναμικά στο να καταστεί η Καστοριά κέντρο έρευνας και μελέτης του βυζαντινού πολιτισμού.

Φωτογραφία: Ο Άγιος Αθανάσιος, τέλος 14ου αρχές 15ου αιώνα. Βυζαντινό Μουσείο Καστοριάς.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 2 Φεβρουαρίου 2023, αρ. φύλλου 1160.