ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α. ΔΑΟΥΤΟΠΟΥΛΟΥ: «Ανήκομεν εις την Δύσιν»

Είναι λυπηρό που η χώρα που γέννησε τη Δημοκρατία δεν κατατάσσεται ανάμεσα στις 21 χώρες του πλανήτη που συγκροτούν τις δημοκρατικές χώρες.

Η γνωστή αυτή φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή που λέχθηκε σε μια συζήτηση σε επίπεδο αρχηγών κομμάτων στη Βουλή, με την ευκαιρία της ένταξής μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (τότε ΕΟΚ), Ιούνιος του 1976, έμεινε ιστορική και αποτέλεσε αντικείμενο μακροχρόνιας αντιπαράθεσης μεταξύ των κομμάτων, ιδιαίτερα σε περιόδους όπου η στήριξη των Ελληνικών δικαίων δεν ήταν ούτε σταθερή, ούτε και αταλάντευτη. 

Οι επικριτές του Κωνσταντίνου Καραμανλή έδιναν έμφαση στην ιδιοκτησιακή και αποικιοκρατική σημασία της λέξης «ανήκομεν» τονίζοντας ότι έτσι απεμπολούμε κάθε διαπραγματευτικό ατού στις διαπραγματεύσεις μας με τη Δύση (ουσιαστικά με τις ΗΠΑ). Μάλιστα συχνά γινόταν αντιδιαστολή με την πολιτική της γείτονος Τουρκίας η οποία ουδέποτε έκανε τέτοια διακήρυξη και της οποίας η πολιτική επιζητούσε ανταλλάγματα για να παραμείνει πιστή στην Ατλαντική Συμμαχία. 

Οι χώρες που αποτελούν σήμερα τη Δύση, πολύ συχνά εξομολογούνται ότι οι αξίες τους και ο πολιτισμός τους είναι συνέχεια του Ελληνικού πολιτισμού, όπως αυτός γνώρισε μια νέα ακμή την περίοδο του Διαφωτισμού που οδήγησε στην αναγέννησή τους και στην εγκατάλειψη του σκοταδισμού. Από τη μελέτη των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και διανοητών ξεκίνησε το κίνημα του Διαφωτισμού. 

ΟΔιαφωτισμός αποτέλεσε πάρα πολύ αξιόλογο πνευματικό κίνημα, (τέλη του 17ου αιώνα και αρχές του 18ου) που άλλαξε ριζικά τον ρου της Ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας. Ο Διαφωτισμός παρατηρήθηκε αρχικά στη Γαλλία και αργότερα σε άλλες χώρες της Ευρώπης και πέραν αυτής (ΗΠΑ). Λέγεται ότι προετοίμασε το έδαφος για την εκδήλωση της Γαλλικής Επανάστασης. Με το σύνθημα "Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη" πέτυχε να ανοίξει νέους δρόμους σε όλη την Ευρώπη και να ανατρέψει τις μέχρι τότε αυταρχικές πολιτικές και κοινωνικές δομές. 

Οι διαφωτιστές πρέσβευαν στον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, αξιώνοντας αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, στην εκπαίδευση, στην οικονομία και στη θρησκεία. Τάχθηκαν υπέρ της ατομικής ελευθερίας και ενάντια στην τυραννική διακυβέρνηση και την καταπίεση που ασκούσε η Εκκλησία στη Δύση. Βασικός φορέας των νέων ιδεών που έφερε ο Διαφωτισμός ήταν η ανερχόμενη αστική τάξη που μέχρι εκείνη την εποχή παρέμενε αποκλεισμένη από το καθεστώς της απολυταρχίας. 

Στις σημερινές γνήσιες μορφές δημοκρατίας, υπάρχει σαφής διάκριση των εξουσιών (νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική) που αποτελεί θεμελιώδη αρχή του κράτους δικαίου, αν και σε πολλές περιπτώσεις, όπως στη χώρα μας, η νομοθετική εξουσία ταυτίζεται απόλυτα με την εκτελεστική. 

Μετά από αυτήν τη σύντομη παράθεση νομίζω πως ουδείς αμφιβάλλει ότι η χώρα μας ανήκει στην Ευρώπη η οποία ουσιαστικά υιοθέτησε τις Ελληνικές αξίες. Η σχέση μας με τη Δύση πρέπει να διέπεται από την αυτοπεποίθησή μας ότι είμαστε ο συστατικός πυρήνας του δυτικού κόσμου. Σήμερα όμως που συζητάμε για την απειλή της Τουρκίας, θα έπρεπε να ανατρέψουμε το ερώτημα και στη θέση της Χώρας μας να βάλουμε την Τουρκία. Η Τουρκία ανήκει στη Δύση ή στην Ανατολή;

Κοινωνιολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες τοποθετούν την κοινωνία της Τουρκίας και πολλών άλλων χωρών όπου επικρατεί η μωαμεθανική θρησκεία, στις λεγόμενες «Δεσποτικές Κοινωνίες». Στις κοινωνίες αυτές είναι ευρύτατα διαδεδομένη η αντίληψη ότι τα άτομα δεν είναι ίσα μεταξύ τους και δεν μπορούν να διαμορφώσουν ελεύθερα τη ζωή τους, αλλά αυτή είναι προδιαγεγραμμένη από κάποιες ανώτερες θεϊκές δυνάμεις. «Ήταν γραπτό του», λέμε μερικές φορές ακόμα και στα πλαίσια της Ελληνικής κοινωνίας, από ορισμένους ως εξήγηση για κάτι ανεπάντεχο που συνέβη σε κάποιον. 

Τα θέματα του δεσποτισμού απασχόλησαν και την αρχαία Ελληνική διανόηση με κορυφαία τη συνεισφορά του Αριστοτέλη στην ανάλυση του όρου (δασκάλου ως γνωστόν του Μεγάλου Αλεξάνδρου). Ο Αριστοτέλης έκανε και μια πολύ αξιόλογη παρατήρηση. Τόνισε με έμφαση ότι ο δεσποτισμός της Ανατολής δεν βασιζόταν στην άσκηση βίας ή στον φόβο των πολιτών, αλλά στη συγκατάθεση και αποδοχή της από τους πολίτες ή μάλλον υπηκόους. Στην κοινωνία της αρχαίας Ελλάδας κάθε πολίτης ήταν ελεύθερος και ικανός να ασκεί εξουσία, αλλά και υποκείμενος σε εξουσία. Σε αντίθεση, στους βαρβάρους, όπως αποκαλούνταν, όσοι δεν ασπάζονταν τον Ελληνικό πολιτισμό, δεν υπήρχαν πολίτες αλλά υπόδουλοι, σκλάβοι. 

Δεν είναι λοιπόν περίεργο που στις χώρες της Ανατολής δεν υπάρχουν Δημοκρατίες και όσες υπάρχουν, είναι κατ΄ επίφαση δημοκρατίες. Η διάκριση των εξαίσιων είναι ανύπαρκτη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η γειτονική Τουρκία που έχει διολισθήσει σε ενός ανδρός αρχή. Παρά το γεγονός ότι πραγματοποιούνται εκλογές για το Τουρκικό Κοινοβούλιο, οι βουλευτές δεν εκλέγονται από τους πολίτες, αλλά διορίζονται με βάση λίστα που καταρτίζει το κόμμα!

Οι ελπίδες να μετασχηματιστούν αυτές οι χώρες σε δημοκρατικές σε εύλογο χρόνο είναι μηδαμινές, όπως έδειξε άλλωστε περίτρανα η προσπάθεια αλλαγής των δεσποτικών καθεστώτων σε Ιράκ, Αφγανιστάν και Ιράν. Τέτοιες θεσμικές αλλαγές είναι αδύνατο να ευδοκιμήσουν σε αυτές τις χώρες όπου οι πολίτες αναγνωρίζουν σε ορισμένους, εκ γενετής περισσότερα προνόμια. Ο μέσος πολίτης δεν πιστεύει ότι μπορεί με βάση τις ικανότητες του και τον αγώνα του να βελτιώσει την οικονομική και κοινωνική του θέση και αποδέχεται ότι του επιφυλάσσει η μοίρα του. 

Είναι ενδιαφέρον, μια και θίγουμε θέματα Δημοκρατίας, να δούμε πως κατατάσσονται διάφορες χώρες, ανάλογα με το βαθμό εκδημοκρατισμού τους. Το έγκριτο περιοδικό «The Economist» καταρτίζει και δημοσιεύει κάθε χρόνο τον Δείκτη Δημοκρατίας (ΔΔ) για 164 χώρες του πλανήτη μας (φωτογραφία) σε πέντε κατηγορίες και μετρούν πλουραλισμό, πολιτικές ελευθερίες, λειτουργία της κυβέρνησης, πολιτική συμμετοχή και πολιτική κουλτούρα. Στη συνέχεια ο ΔΔ εντάσσεται σε μία από τις παρακάτω τέσσερις ομάδες: Πλήρεις Δημοκρατίες (21 χώρες ή ποσοστό 12,6% των χωρών και 6,4% του παγκόσμιου πληθυσμού, Ελαττωματικές Δημοκρατίες (53 χώρες ή ποσοστό 31,7% και 39,3% αντίστοιχα), Υβριδικά καθεστώτα 34 χώρες ή 20,4% και 17,2%), και Απολυταρχικά καθεστώτα (59 χώρες ή 35,3% και 37,1% αντίστοιχα). 

Η πρώτη δημοσίευση του ΔΔ έγινε το 2006. Με βάση τα στοιχεία του 2022 η πιο δημοκρατική χώρα στον πλανήτη μας είναι η Νορβηγία, ακολουθούμενη από τη Νέα Ζηλανδία και κατά σειρά τις Ισλανδία και Σουηδία. Η χώρα μας ανήκει στις Ελαττωματικές Δημοκρατίες με σειρά κατάταξης 25η ενώ η Τουρκία κατατάσσεται στα Υβριδικά καθεστώτα με σειρά κατάταξης 103η ανάμεσα στις 167 χώρες. Στα Αυταρχικά καθεστώτα κατατάσσονται το Ιράκ στην 124η θέση καλύτερη από την Ρωσία 146η θέση, το Ιράν στην 154η θέση, την Κίνα στην 156η θέση και το Αφγανιστάν στην τελευταία 167η θέση. 

Είναι λυπηρό που η χώρα που γέννησε τη Δημοκρατία δεν κατατάσσεται ανάμεσα στις 21 χώρες του πλανήτη που συγκροτούν τις δημοκρατικές χώρες. Μήπως ο εκδημοκρατισμός πρέπει να αποτελέσει ένα από τα βασικά θέματα στην προεκλογική ατζέντα των επερχόμενων εκλογών;

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 23 Φεβρουαρίου 2023, αρ. φύλλου 1163.