5.7.22

ΣΟΦΙΑΣ Γ. ΤΣΑΠΑΝΟΥ: Οι Μακεδόνες και η Επανάστασις του 1821 [II]


ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς

* * *

Πρόκειται για διάλεξη που έγινε την 25η Μαρτίου 1954. Η παρούσα εργασία εβασίσθη κυρίως και κατά το μέγιστον αυτής μέρος εις την εξαιρετικώς σοβαράν και λαμπράν εργασίαν του Δυτικομακεδόνος ιστορικού κ. Ιωάννου Βασδραβέλλη «Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της Ανεξαρτησίας Αγώνας», ήτις και εβραβεύθη υπό της Ακαδημίας Αθηνών, πλείστα δε όσα σημεία περιελήφθησαν αυτούσια εκ του πρωτοτύπου κειμένου. Σκοπός της είναι όπως αφ’ ενός μεν παρουσιάσει κατά το δυνατόν, εις ολίγας σελίδας, μίαν σύνοψιν της συμβολής των Μακεδόνων εις τους Αγώνας του 1821, ήτις συμβολή ούτε και εις τα σχολεία διδάσκεται και τονίζεται αρκούντως και όσον θα έπρεπε, αφ’ ετέρου δε όπως αποτελέση, ίσως, αφορμήν ίνα πολλοί παλαιοί αλλά και νεώτεροι ασχοληθούν με την συγκέντρωσιν των τυχόν υπαρχόντων γραπτών στοιχείων, Αρχείων ή και προφορικών παραδόσεων σχετικών με την συμβολήν και συμμετοχήν της περιφερείας μας εις τους Αγώνας αυτούς. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο 8ο τεύχος του περιοδικού της Φλώρινας Αριστοτέλης, Μάρτιος-Απρίλιος 1958.

* * *

Επιμέλεια: Σόνια Ευθυμιάδου Παπασταύρου

Εκτός όμως από τον κύριον ρόλον εις την προπαρασκευήν της Επαναστάσεως, πρωτεύουσαν θέσιν καταλαμβάνουν οι Δυτικομακεδόνες και κατά τας διαφόρους προεπαναστατικάς εξεγέρσεις.
Κυριαρχούσα μορφή της πρώτης και ατυχούς Ελληνικής Επαναστάσεως του 1769 είναι ο Σιατιστινός Γεώργιος Παπαζώλης, ο φλογερός αυτός πατριώτης που διέσχισε και ξεσήκωσε όλην την Ελλάδα, από της Τεργέστης μέχρι της Μάνης, στην πρώτη Επανάσταση, που προδόθηκε τόσο οικτρά από την παραπαίουσαν Ρωσικήν πολιτικήν και την δειλίαν των Ορλώφ.
Αργότερα, στην Τένεδο, το 1807, πάλιν Μακεδόνες ξεσηκώνονται και τρέχουν να πολεμήσουν εναντίον των Τούρκων πιστεύοντες εις τον εκπρόσωπον της Ρωσίας Ναύαρχον Σενιάβιν. Σημαντικωτάτην όμως θέσιν κατέχουν οι Δυτικομακεδόνες και εις το καθαρώς Ελληνικόν Επαναστατικόν κίνημα των Ηγεμονιών εν Μολδαβία και Βλαχία, το οποίον και από αυτούς τους Τούρκους χαρακτηρίζεται ως η αρχή της όλης επαναστάσεως του 1821.

Ηρωική και δραματική μορφή της Επαναστάσεως αυτής είναι ο εκ Λειβαδίου του Ολύμπου Γεωργάκης Ολύμπιος ο υπέροχος και μεγαλόπνοος αυτός πολεμιστής-αρχηγός που εστερείτο όλων των κενοδοξιών και μικροτήτων των άλλων αρχηγών. Ήτο ο ηρωικώτερος, ηθικώτερος, νουνεχέστερος όλων των αρχηγών της εποχής αυτής. Ο Γεωργάκης Ολύμπιος κατέχει εξαιρετικήν ακόμα θέσιν και εις την ιστορίαν των απελευθερωτικών αγώνων του Σερβικού Έθνους («Γραμματεύς ακόμη του εθνικού ήρωος των Σέρβων Καραγιώργη ήτο ο Έλλην Ναούμ, όστις και εδολοφονήθη ομού μετ’ αυτού […]», Ι. Βασδραβέλλη: Οι Μακεδόνες, έκδ. 1950, σελ. 35 και 36). Αποσταλείς υπό του Υψηλάντου επί κεφαλής της Ελληνικής Λεγεώνος, συνειργάσθη και συνεπολέμησε με τους αρχηγούς των Σέρβων Πέτροβιτς και Καραγιώργη και με τους αγώνες του και τον ηρωισμόν του κατέστη το αντικείμενον του θαυμασμού και της λατρείας εκ μέρους των Σέρβων. Εις την Βλαχίαν, προδοθείς υπό Ρουμάνων και περικυκλωθείς εις το κωδωνοστάσιον της μονής του Σέκου, έβαλε φωτιά εις την πυρίτιδα και ανετινάχθη μαζύ με όλους τους συμπολεμιστάς του, οι οποίοι ηρνήθησαν να τον εγκαταλείψουν. 

Ο ηρωικός του θάνατος ήτο η λογική συνέπεια της ηθικής του προσωπικότητος. Με τον θάνατόν του σβύνει και το κίνημα των Ηγεμονιών της 22-2-1821, αφού προηγουμένως άνοιξε διάπλατα τις πόρτες για το κίνημα της λοιπής Ελλάδος της 25-3-1821. Πρωτεύοντα πρόσωπα της επαναστάσεως αυτής είναι ακόμα και ο Γεώργιος Λασσάνης εκ Κοζάνης και ο Μπλατσιώτης Φαρμάκης, μεγάλος Φιλικός και πολεμικός αρχηγός.

Οι Μακεδόνες εις την Επανάστασιν του 1821

Η Επανάστασις εις την Χαλκιδικήν

Οι αρματολοί και κλεφτες, τα επαναστατικά κηρύγματα τα θερμανθέντα εις τον κύκλον των Μακεδόνων πραμματευτάδων, τα προεπαναστατικά κινήματα και τέλος το κίνημα εις τας Ηγεμονίας είχαν προετοιμάσει το Ελληνικόν Έθνος δια την τελικήν εξέγερσιν. Έτσι, στις 23 Μαρτίου του 1821 καταπλέει εις το Άγιον Όρος ένας άλλος λαμπρός Μακεδών, ο Σερραίος Εμμανουήλ Παππάς, πλουσιώτατος, με μεγάλο κύρος, όστις μυηθείς ενωρίς εις τα της Φιλικής Εταιρείας προσέφερε και την τελευταίαν δεκάραν της τεραστίας περιουσίας του και τέλος εις τον εαυτόν του εις τον Αγώνα.

Μόλις έφθασε εις το Άγιον Όρος ήρχισε την στρατολογίαν και ωργάνωσε τα του κινήματος εν αναμονή της καθόδου εκ της Βλαχίας του επαναστατήσαντος Υψηλάντη και τούτο ίνα μη υποχρεωθή και αντιμετωπίση μόνος του όλην την ισχύν του Τουρκικού Στρατού με όλας τας μεγάλας δυνάμεις τας οποίας ηδύνατο ούτος να κινήση ευκόλως εκ της Κων/πόλεως και Θεσ/νίκης.  Δυστυχώς το κίνημα εις την Βλαχίαν είχε διάφορον τροπήν και ούτω ηναγκάσθησαν εκ των πραγμάτων οι Μακεδόνες να επιταχύνουν την έκρηξιν της επαναστάσεως μόνοι και χωρίς την ενίσχυσιν του Υψηλάντη. Έτσι, μέχρι τα μέσα του Μαΐου του 1821 υπό τους Γιαννιόν, Δουμπιώτην, Χυμευτόν, Χάψαν κλπ. κηρύσσει την Επανάστασιν ο Πολύγυρος, η Κασσάνδρα, τα Μαντεμοχώρια κλπ.

Μία επιτυχία όμως της Επαναστάσεως εις την Μακεδονίαν θα ήτο θανάσιμος κίνδυνος δια την Τουρκίαν, πράγμα που, εν αντιθέσει με τους Έλληνας, κατενόησεν καλώς η Τουρκία και δι’ αυτό την κυρίαν προσπάθειάν της έστρεψεν εναντίον της Μακεδονίας, όπου και διέθεσεν αμέσως όλα τα εις την διάθεσίν της μέσα, προς κατάπνιξιν του κινήματος αυτού. Είκοσι χιλιάδες τακτικού Τουρκικού Στρατού, υπό τον ικανώτατον και πολεμικώτατον Αμπούλ-Αμπούτ, κατέφθασεν εις την Χαλκιδικήν, όπου συνάπτεται σειρά αιματηρών μαχών, συνοδευομένων υπό μεγάλων δηώσεων και θανατώσεων. Εις 40.000 υπολογίζονται τα θύματα των σφαγών κατά το πρώτον έτος της επαναστάσεως εν Μακεδονία. 

Τέλος, η έλλειψις πάσης βοηθείας, οικονομικής και στρατιωτικής, από τας Νήσους και την λοιπήν Ελλάδα, η χλιαρά στάσις των μοναχών του Αγίου Όρους και αι μεγάλαι δυνάμεις των Τούρκων κατέπνιξαν το κίνημα της Χαλκιδικής, ο δε Παππάς, απερχόμενος εις Ύδραν δια να λάβη βοήθειαν και συνεχίση την Επανάστασιν, απέθανεν καθ’ οδόν εκ συγκοπής καρδίας. Σε λίγο καιρό και έξη από τους εννέα υιούς του εφονεύοντο εις τους αγώνας της ελευθερίας.

Το κίνημα όμως της Χαλκιδικής είχε σημαντικωτάτας συνεπείας δια την τύχην της Επαναστάσεως εις την Ρούμελην και την Πελοπόννησον. Η Χαλκιδική απησχόλησε μεγάλας στρατιωτικάς δυνάμεις αι οποίαι άλλως θα κατήρχοντο νοτιώτερον και θα έσβυνον τα εκεί κινήματα εν τη γενέσει των. Οι επτά μήνες της αντιστάσεως του Παππά και αργότερον αι του Βερμίου και του Ολύμπου έδωσαν τον χρόνον να ανδρωθή και οργανωθή η Επανάστασις εις την Νότιον Ελλάδα.
Η Μακεδονία και πάλιν επετέλεσε τον ρόλον της, του προμαχώνος της Ελλάδος.

Η Επανάστασις εις την Δυτικήν Μακεδονίαν

Άλλη εστία επαναστατική εδημιουργήθη και εις την Δυτικήν Μακεδονίαν.  Η θέσις και η ορεινή φύσις της Δυτικής Μακεδονίας ήτο φυσικόν να καταστήση αυτήν συνεχές κέντρον πολεμικών περιπετειών. Κατά τους χρόνους ιδίως του Αλή Πασά, αι πολεμικαί περιπέτειαι είναι συνεχείς και εις αυτό κατά μέγα μέρος οφείλεται η δημιουργία πλήθους ολοκλήρου πολεμικών ηγετών, οι οποίοι αργότερα προσέφεραν πολυτίμους υπηρεσίας εις την Επανάστασιν του 21. Κέντρον των πολεμικών αυτών επιχειρήσεων ήτο η ηρωική Νάουσα, η οποία το 1795, το 1798, το 1804-5, το 1807 και πολλές άλλες φορές υπεχρεώθη να πολεμήση τα στρατεύματα του Αλή.

Ευθύς με την έναρξιν του αγώνος εις την Χαλκιδικήν, ο Σιατιστινός Νικόλαος Κασομούλης (σημ. επιμελ: 1795-1872, από τους σημαντικότερους αγωνιστές και ιστορικούς της Επανάστασης. Καταγόταν από το Πισοδέρι της Φλώρινας, μεγάλωσε όμως στη Σιάτιστα) συνενούται με τους προύχοντας και λοιπούς Δυτικομακεδόνας και κατέρχεται εις Νότιον Ελλάδα, ίνα συναντήση την Ανωτάτην Αρχήν και συντονίσουν τα της εξεγέρσεως εις την Μακεδονίαν. 

Ελλείψει όμως ισχυράς κεντρικής οργανώσεως και κατόπιν ακάρπων και απογοητευτικών παρελκύσεων, επιστρέφει τέλος ο Κασομούλης εις Μακεδονίαν την 18-2-1822, αφού εν τω μεταξύ διωρίσθη αρχηγός δι’ όλην την Μακεδονίαν ο εκ Νάξου Γρηγόριος Σάλλας, ο οποίος με την ανικανότητά του και τα άλλα ελαττώματά του επροξένησε πλείστας ζημίας εις το επαναστατικόν κίνημα της Μακεδονίας. Ήδη αι επαναστατικαί ενέργειαι εις την Δυτικήν Μακεδονίαν είχον αρχίσει, έτσι, περί τα τέλη Φεβρουαρίου του 1822, Ελληνικά πλοία κατορθώνουν να εισέλθουν εις τον λιμένα της Θεσσαλονίκης και να βομβαρδίσουν την πύλη Βαρδαρίου. Στις 8 Μαρτίου κηρύσσεται επισήμως η Επανάστασις εις τα Πιέρια και πραγματοποιείται η πρώτη επίθεσις κατά του Κολινδρού.

Εν τω μεταξύ εις την Νάουσαν είχον κληθή κρυφίως αντιπρόσωποι από τη Σιάτιστα, την Κοζάνην, Βλάτσι, Γρεβενά, Καστοριά, Κλεισούρα κλπ., ίνα συσκεφθούν δια την κήρυξιν της Επαναστάσεως. Αι κινήσεις όμως αυταί δεν διέφυγον της προσοχής των Τούρκων, οι οποίοι και έλαβον αμέσως σκληρά προληπτικά μέτρα, συλλαβόντες πλήθος ομήρων και θανατώσαντες μεγάλον αριθμόν Χριστιανών.  Τα μέτρα αυτά υπεχρέωσαν τους Ναουσαίους να επισπεύσωσι την κήρυξιν της Επαναστάσεως και ούτω την Κυριακήν της Ορθοδοξίας στις 19 Φεβρουαρίου και στην Εκκλησία του Αγίου Δημητρίου κηρύσσεται η Επανάστασις υπό των αρχηγών του Βερμίου Καρατάσσου, του εκ Σαρακινής της Εδέσσης Αγγελή Γάτσου, του Ναουσαίου προκρίτου Ζαφειράκη και των προκρίτων Καστορίας Βαβαρέσκου, Σιατίστης Νιόπλιου και Εδέσσης Παναγιώτη Ναούμ.

Σε λίγες μέρες στις 12 Μαρτίου ο Καρατάσσος πραγματοποιεί και την πρώτην νίκην των επαναστατών εναντίον 4000 Τουρκικού Στρατού και σε λίγο κατασφάζονται και οι προβαλόντες αντίστασιν Τούρκοι εις το Γραμματίκοβον και την Κατράνιτσαν.Ύστερα από αυτά διατάσσεται πλέον ο ικανώτατος Αμπού-Λομπούτ να αναλάβη την κατάπνιξιν του κινήματος. Έτσι, στις 18 Μαρτίου του 1822 6.000 στρατιωτών του Τουρκικού Στρατού μετά 12 πυροβόλων και υπό μεγάλης ακολουθίας Αθιγγάνων και Εβραίων στρατοπεδεύει προ της Ναούσης εις την θέσιν Ροδιά.

Αρχίζουν πλέον ισχυρόταται επιθέσεις κατά της Ναούσης αι οποίαι συνεχίζονται μέχρι της 2ας Απριλίου οπότε καταφθάνουν και νέες ενισχύσεις αι οποίαι αναβιβάζουν τας δυνάμεις των Τούρκων εις 20.000 και πολλά μέσα και πυροβόλα. Ύστερα από σφοδροτάτας μάχας τέλος, στις 9 Απριλίου, κάμπτεται η αντίστασις των ηρωικών Μακεδόνων και εισέρχονται οι Τούρκοι εις την Νάουσαν.

Στις 9 Απριλίου, αφού προηγουμένως διέφυγον εις τον Άγιον Νικόλαον τα γυναικόπαιδα, τα οποία προηγουμένως έπνιξαν τα βρέφη των για να μην προδοθούν και όσοι άλλοι πολεμισταί ηδυνήθησαν, έπεφτεν και ο εντός της Ναούσης Πύργος του Ζαφειράκη, πεσόντων μέχρις ενός των 400 υπερασπιστών του.Το όργιον του αίματος και του πυρός το οποίον επηκολούθησεν είναι αφάνταστον. Επιστέγασμα υπήρξεν το γκρέμισμα των νεανίδων της Ναούσης εις τον καταρράκτην της Αράπιτσας για να αποφύγουν την σκλαβιάν και την ατίμωσιν. 

(Πολλαί από τας αιχμαλωτισθείσας επωλήθησαν ως δούλαι εις τα διάφορα μέρη της Ελλάδος · ο συμβολαιογράφος κ. Κώττας (σημ. επιμελ: Πρόκειται για τον γιο του καπετάν Κώττα Χρήστο, που ήταν 11-12 χρόνων όταν συνελήφθη, το 1904, ο ήρωας πατέρας του) μας έλεγε δια μίαν οικογένειαν της Πρέσπας εις την οποίαν ανεφέρετο ως παράδοσις ότι ένας πρόγονός των είχεν αγοράσει από έναν Τούρκον Πασάν μίαν αιχμάλωτον χριστιανήν από την Νάουσαν, ύστερα από την καταστροφήν της, την οποίαν εν συνεχεία και ενυμφεύθη).

Στο Κιόσκι εγένετο και η μεγαλυτέρα ανθρωποσφαγή εις την Ιστορίαν του Εθνικού Αγώνος · 2.000 Μακεδόνες εθανατώθησαν, σχετικόν είναι και το εξής τραγούδι:

Σηκώθηκεν η Νιάουστα μαζύ με την Κασσάνδρα
χαλάστηκεν η Νιάουστα και ρήμαξ’ η Κασσάνδρα.
Λουμπούτ Πασσάς τις χάλασε, τις άρπαξαν Κονιάροι,
πήραν μανούλις με παιδιά και πιθερές με νύφες
πήραν και μια νυφόπουλη, του Ζαφειράκ’ την κόρη
πέντε πασιάδες τη βαστούν και τρεις την παραστέκουν
κι ένα μικρό μπεόπουλο τη σέρνει από το χέρι
-Περπάτα, μήλο μ’ κόκκινο και ρόιδου μου γραμμένο.
Μήναν’ τα ρούχα σε βαρούν, μήναν’ η φορεσιά σου,
πούναι γεμάτ’ από φλουριά κι από μαργαριτάρια;
-Ούτε τα ρούχα με βαρούν ούτε η φορεσιά μου,
μόν’ με βαρεί το ντέρτι μου, που έχω στην καρδιά μου.
Τον άντρα μου τον σκότωσαν, του κόψαν το κεφάλι
στη Σαλονίκ’ το πήγανε με τους καπεταναίους
και τώρα σκλάβα θα γινώ και στο χαρέμ’ θα ζήσω.

Όταν επολιορκείτο πλέον η Νάουσα, φθάνει επί τέλους και ο διορισθείς αρχηγός της εν Μακεδονία Επαναστάσεως Σάλλας, ο οποίος και αποβιβάζεται εις το Ελευθεροχώρι.
Δυστυχώς, η ανικανότης του μόνον βλάβας επροξένησεν. Ύστερα από ωρισμένας μάχας εις τα πέριξ της Κατερίνης διεσκορπίσθησαν αι δυνάμεις του και κατέφυγον εις την Νότιον Ελλάδα. Ενώ δε κατεπνίγετο η Επανάστασις εις την Νάουσαν, τον Όλυμπον και τα Πιέρια, ο Γιαννούλης Ζιάκας των Γρεβενών κατανικούσε εις το Περιβόλι τους Τούρκους και μετέδιδεν την Επανάστασιν εις την περιφέρειαν Γρεβενών-Σαμαρίνης.

Η έλλειψις όμως αρχηγού της όλης Επαναστάσεως, η ανικανότης του διορισθέντος Σάλλα, η θέσις της Μακεδονίας και τα πρωτοφανή εις σκληρότητα μέτρα των Τούρκων, κυρίως δε η συγκέντρωσις όλων των στρατιωτικών δυνάμεων της Αυτοκρατορίας εναντίον και μόνον των Μακεδόνων ήτο μοιραίον να καταπνίξη εις το αίμα και αυτήν την Επανάστασιν.

συνεχίζεται


Φωτογραφία: Christian Johann Georg Perlberg (1806-1884) Μάχη Ελλήνων με Τούρκους, Συλλογή Εταιρείας για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 18 Μαρτίου 2021, αρ. φύλλου 1072.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ