ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΒΒΑΔΑ - ΖΩΗΣ ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ: Ο Βασίλειος Δόϊκος και η συμμετοχή του στα μουσικά πράγματα της Καστοριάς κατά τη δεκαετία 1934 – 1943 [I]

 

ΟΔΟΣ 16.9.2021 | 1095

Μνήμη Γεωργίου Γκολομπία

Στη μελέτη με τίτλο "Δομές Μουσικής Εκπαίδευσης και Μουσικά Ρεύματα στη Καστοριά του Μεσοπολέμου" του Ι. Τσακιρίδη, εξετάζεται τη διαδρομή της μουσικής πραγματικότητας, κυρίως, κατά το διάστημα που μεσολαβεί από τα τελευταία έτη του 19ου αιώνος έως και το έτος 1940. Οι μουσικοί στην πόλη της Καστοριάς κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας (αλλά και μερικά χρόνια αργότερα) ήταν τσιγγάνοι, οι οποίοι κατοικούσαν στη συνοικία Βαρόσι, σχημάτιζαν μικρά μουσικά σύνολα και τα όργανα που χρησιμοποιούσαν ήταν ζουρνάδες, νταούλια και ούτια.  Ήχοι της Ανατολής, του Bυζαντίου και του χώρου των Βαλκανίων ήταν η μουσική για Τούρκους και Έλληνες Καστοριείς. 

Ο γενικότερος εξευρωπαϊσμός της πόλεως  συνέβη όταν οι έμποροι γουναρικών άρχισαν να ταξιδεύουν στις ευρωπαϊκές πόλεις και να έρχονται σε επαφή με τα αγαθά του προηγμένου πολιτισμού τους. Στο χώρο της μουσικής η αλλαγή θα επέλθει βαθμιαία καθώς από την δυτική Ευρώπη (και από τα τέλη του 19ου αιώνος) θα μεταφερθούν στη πόλη της Καστοριάς, όργανα πνευστά και κρουστά, τα οποία σταδιακά θα εκτοπίσουν τα όργανα των τσιγγάνων.  Άλλωστε οι τσιγγάνοι, ως μουσουλμάνοι, θα εγκαταλείψουν το Βαρόσι και θα ακολουθήσουν τους Τούρκους της Καστοριάς καθώς οι τελευταίοι αυτοί, το 1924, θα μετακινηθούν από την πόλη κατά την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Από τις αρχές του 20ου αιώνα, κυρίως όμως από το 1924 και μετά, τροποποιούνται τα μουσικά δεδομένα και μια νέα πραγματικότητα δημιουργείται στο χώρο της μουσικής στην πόλη της Καστοριάς. Αυτή την πραγματικότητα στην ποιοτική απόληξή της θα την εκφράσει με τον πιο καίριο και μόνιμο τρόπο ο Βασίλειος Δόϊκος, ένας νέος μουσικός γέννημα - θρέμμα της Καστοριάς.   

Ο Βασίλειος Δόϊκος [1905-1994] πήρε το πτυχίο του στις 29 Ιουνίου 1933 από το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης [εφεξής ΚΩΘ], στην τάξη του καθηγητή της αρμονίας Γεωργίου Βακαλοπούλου και επέστρεψε στη Καστοριά έτοιμος (και αποφασισμένος) να εργασθεί για την μουσική πρόοδο των νέων της ιδιαίτερης πατρίδας του. Κατά τους αμέσως επομένους μήνες του ιδίου έτους θα συγκεντρώσει κοντά του νέους και θα δημιουργήσει τη Χορωδία καθώς και τις βάσεις του Ωδείου Καστορίας. Η πρώτη (;) εκτεταμένη, για τον χώρο της εφημερίδος "Καστορία", συνέντευξη – αναφορά, σχετική με τις δραστηριότητες του Δόϊκου, περιέχεται στο φύλλο της 21ης Ιανουαρίου 1934, έξι μόλις μήνες μετά την απόκτηση του πτυχίου του. Από τη συνομιλία με τον Δόϊκο, που υπογράφει ο «φιλόμουσος» της στήλης,  προκύπτει ότι ο πρώτος έχει ήδη ιδρύσει τη Χορωδία και από 4μήνου και το Ωδείον της πόλεως.

Ο Δόϊκος παρουσιάζει την υφισταμένη κατάσταση και επισημαίνει τη διαφορά  ανάμεσα στο σχηματισμό της Χορωδίας και στη λειτουργία του Ωδείου καθώς στη πρώτη περίπτωση οι χορωδοί είναι νέα «παιδιά [τα οποία] με ενθουσιασμό ήρχισαν να καταλαβαίνουν το σκοπό του έργου που ανέλαβον να φέρουν εις πέρας» μαζί με αυτόν τον ίδιο, ενώ, στη περίπτωση του Ωδείου, «μαθηταί οι οποίοι θα σπουδάσουν συστηματικά την τέχνην δεν ενεγράφησαν πολλοί μέχρι τούδε», γεγονός το οποίον δημιουργεί πρόβλημα καθώς, κατά τον Δόικο πάντα, «το ωδείον για να ονομάζεται ωδείον και να κρατηθή έχει ανάγκην μαθητών». 

Ακόμη, προαναγγέλλεται η ετησία συναυλία της χορωδίας· πράγματι, μερικές μέρες αργότερα, δημοσιεύεται η είδηση ότι η  «Καλλιτεχνική βραδυά της χορωδίας του Ωδείου» θα δοθεί το Σάββατο, 25 Φεβρουαρίου και «κατά ταύτην… μοντέρνα τραγούδια των οποίων ήδη έχουν γίνη αι ενορχηστρώσεις… θα παιχθούν…». Ως εκ τούτου, καλείται το κοινόν της πόλεως «να συντρέξη ευγενώς τας προσπαθείας της Χορωδίας της οποίας, ως γνωστόν, οι σκοποί είναι ιερώτατοι». 

ΟΔΟΣ 16.9.2021 | 1095

Στη συνέχεια, η παρουσία του Ωδείου διαπιστώνεται κατά την περίοδο των εξετάσεων των δημοτικών σχολείων της Καστοριάς. Στο φύλλο της 24ης Ιουνίου 1934 περιγράφεται η θεατρική παράσταση που δόθηκε από το Γ’ Δημοτικό Σχολείο του Απόζαρι. Εκεί, «κατά τα διαλείμματα τμήμα του Ωδείου με επί κεφαλής τον κ. Βασ. Δόϊκον έπαιξεν ωραία κομμάτια». Η καλή εφημερίδα στο ίδιο φύλλο αφιερώνει επί πλέον μία στήλη της στο θέμα του Ωδείου με τίτλο «Το Ωδείον Καστορίας, Παράρτημα του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης». Ο σχολιαστής, δικαίως, θεωρεί βέβαιη την επίσημη ίδρυση του Ωδείου Καστορίας «με το χρίσμα του παραρτήματος του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης». 

Όπως φαίνεται, η αναγνώριση της Χορωδίας ως επισήμου σωματείου επέτρεψε ώστε αυτή  να επιχορηγηθεί από το Δήμο ετησίως με ποσόν ύψους 60.000 δραχμών [1], ποσόν ικανό να καλύψει, σχεδόν εξ ολοκλήρου, τα έξοδα λειτουργίας του Ωδείου, οι υπεύθυνοι του οποίου, τώρα, προσδοκούν ότι αυτό θα λειτουργήσει ως Παράρτημα του ΚΩΘ, θα τεθεί δηλαδή υπό την σκέπη (και τον έλεγχο) του μόνου Κρατικού Ωδείου της Ελλάδος.  Ο συνδετικός κρίκος Ωδείου Καστορίας και ΚΩΘ είναι ασφαλώς ο Βασίλειος Δόϊκος, απόφοιτος του ΚΩΘ και ιδρυτής του Ωδείου Καστορίας. Σε αυτόν άλλωστε αναφέρεται ο διευθυντής του ΚΩΘ Αλέξανδρος Καζαντζής στην επιστολή του προς τον πρόεδρο της Επιτροπής του Ωδείου Καστορίας, την οποία «ευχαρίστως» δημοσιεύει η εφημερίδα.

Ο Καζαντζής διευκρινίζει από την αρχή την καίρια σημασία την οποία έχει το ζήτημα των οικονομικών για τη λειτουργία του Ωδείου Καστορίας: «Παρά του κ. Δόϊκου έμαθον ευχαρίστως ότι το Δημοτικόν Συμβούλιον της πόλεώς σας εψήφισεν ποσόν 60.000 δραχ. προς ίδρυσιν ωδείου», σημειώνει σχετικώς στην επιστολή του. Βεβαιώνει, ότι ο ίδιος από τη θέση του θα παρακολουθεί και θα ελέγχει την εργασία του Ωδείου Καστορίας για την οποία δεν αμφιβάλλει ότι θα είναι «σοβαρά και καρποφόρος» χάρις εις τον Βασ. Δόϊκο τον οποίον αποκαλεί «νέον τόσον ικανόν και τόσον ιδεολόγον και ενθουσιώδη». 

Τέλος, κλείνει την επιστολή του σημειώνοντας ότι ελπίζει πως το Συμβούλιο του ΚΩΘ «θα εγκρίνη όπως το Ωδείον Καστορίας λειτουργήση με το επίσημον χρίσμα του παραρτήματος του Κρατικού μας Ωδείου…». Παρόλο που φαίνεται ότι ουσιαστικά έχει κλείσει το ζήτημα του τρόπου λειτουργίας του Ωδείου Καστορίας και είναι θέμα ολίγου χρόνου μέχρις ότου ληφθεί η σχετική απόφαση εκ μέρους του ΚΩΘ εν τούτοις, όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια, δεν ολοκληρώθηκε τότε η απαραίτητη διαδικασία και το Ωδείο Καστορίας ουδέποτε  λειτούργησε ως παράρτημα του ΚΩΘ.

Το Ωδείον με πλήρη ορχήστρα διοργανώνει την πρώτη του καλλιτεχνική βραδιά στην αίθουσα "Παλλάδιον" στις 11 Νοεμβρίου 1934 με την ευκαιρία της εορτής του αγίου Μηνά καθώς και αυτήν της επετείου της απελευθερώσεως της Καστοριάς [2]. Αργότερα, στις 6 Ιανουαρίου 1935 ο Μεν. Αργυρόπουλος στη στήλη "Από την μουσική μας κίνησιν – Το Ωδείον Καστορίας" θα επαναφέρει το ζήτημα του Ωδείου και με την ευκαιρία θα περιγράψει τη διαδρομή του Δόϊκου κατά το τελευταίο διάστημα,  από την αποφοίτηση και την επιστροφή στην ιδιαίτερη πατρίδα του έως τον χρόνο συγγραφής του κειμένου. 

Σχετικά με την Χορωδία ο Αργυρόπουλος θα υπογραμμίσει: «Και ούτω χάρις εις την ακατάβλητον υπομονήν του κ. Δόϊκου αφ’ ενός και εις την αξιοζήλευτον προθυμίαν των νέων αφ’ ετέρου απετελέσθη μία ουχί ευκαταφρόνητος Χορωδία, ήτις εμφανισθείσα εις διαφόρους χοροεσπερίδας, ενεποίησεν αρίστην εντύπωσιν».  Και για το ζήτημα του Ωδείου θα γράψει ότι ο Δόϊκος ίδρυσε «προ μηνών» το Ωδείον Καστορίας «όπερ θέλει λειτουργεί ως παράρτημα του Ωδείου Θεσσαλονίκης». Ακόμη προσθέτει ότι ο Δήμος Καστορίας «προσεφέρθη να ψηφίση πίστωσιν 60.000 δρχ. ετησίως…» για τις οικονομικές ανάγκες του Ωδείου, ενώ η έναρξη της επισήμου λειτουργίας του αναμένεται μόλις μεταφερθεί το «απαραίτητο πιάνο» και διοριστεί καθηγητής του Ωδείου Θεσσαλονίκης για την διδασκαλία του οργάνου. 

Όπως προκύπτει από το κείμενο, εξακολουθεί να παραμένει η εκκρεμότητα για την λειτουργία του Ωδείου με την ιδιότητα του παραρτήματος του ΚΩΘ, ενώ δεν είμαστε βέβαιοι αν ήταν εξασφαλισμένη και αποδόθηκε πραγματικά (κατά το οικονομικόν έτος 1935-1936) η εκ μέρους του Δήμου ετησία οικονομική ενίσχυση ή επρόκειτο δια μιας υποσχέσεως η οποία εν τέλει δεν υλοποιήθηκε. 

Η λειτουργία του Ωδείου οφείλεται αποκλειστικά στην εργασία (και την επιμονή)  του Δόϊκου ο οποίος έχει σκοπό –σύμφωνα με τον Αργυρόπουλο– να ιδρύσει μετά τη Χορωδία και το Ωδείο και Φιλαρμονική, την οποία θα αποτελέσουν απόφοιτοι του Ωδείου Καστορίας. Η ανάγκη υπάρξεως δημοτικής Φιλαρμονικής επισημαίνεται και στο πρωτοσέλιδο της 29ης Μαρτίου 1936 υπό τον τίτλο «Ανάγκη φιλαρμονικής», ενώ ταυτοχρόνως  υποδεικνύεται ο Βασ. Δόϊκος ως ο πλέον κατάλληλος προκειμένου να αναλάβει την διεύθυνσή της. 

ΟΔΟΣ 16.9.2021 | 1095

Στις 23 Αυγούστου 1936 στην ίδια εφημερίδα και στη στήλη με τίτλο "Το Ωδείον μας"  αναγράφεται η είδηση ότι στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως έχει δημοσιευτεί διάταγμα περί ιδρύσεως του Δημοτικού Ωδείου Καστορίας. Επί πλέον, σημειώνεται ότι η αδιαφορία του κοινού  της πόλεως οδήγησε το Ωδείο στην παρακμή και ο κίνδυνος να κλείσει κατέστη ορατός ενώ η διατήρησή του «οφείλεται μόνον εις τον κ. Δόϊκον…». Σημειώνεται επί πλέον ότι η λειτουργία του Ωδείου θα εξασφαλίσει στον Δήμο την σύσταση Φιλαρμονικής, της οποίας η έλλειψη καθίσταται «αισθητοτάτη». 

Πράγματι, τον Ιούλιο του 1936 δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως διάταγμα «περί συστάσεως νομικού προσώπου εν τω Δήμω Καστορίας υπό τον τίτλον "Δημοτικόν Ωδείον Καστορίας"» με σκοπό τη μουσική διαπαιδαγώγηση και καλλίτερη οργάνωση της Δημοτικής Φιλαρμονικής. Επομένως, η επίσημη σύσταση του Ωδείου Καστορίας συντελείται (3 χρόνια περίπου μετά την ουσιαστική από τον Δόϊκο), από την πολιτεία η οποία αποδέχεται την σχετική πράξη του Δημοτικού Συμβουλίου Καστορίας,  που ορίζει τον τρόπο διοικήσεως και τους πόρους του «νέου» Ωδείου.  Έτσι, δύο χρόνια μετά τις επαφές με το ΚΩΘ και την δημοσίευση της επιβεβαιωτικής επιστολής του διευθυντή του Αλ. Καζαντζή, το Ωδείο Καστορίας συστήνεται επισήμως ως Δημοτικόν και δεν υπάγεται ως παράρτημα στη καλλιτεχνική δικαιοδοσία του ΚΩΘ.  

Κατά το έτος 1938, το πρώτο έτος από το διάστημα στο οποίο   αναφέρονται τα ανέκδοτα έγγραφα, υπάρχουν ορισμένες αναφορές στην εφημερίδα "Καστορία" για το Ωδείο καθώς και για την φιλαρμονική του Δήμου. Στο φύλλο της 20ης Μαρτίου σημειώνεται ότι «ο χορός που εδόθη εις το "Παλλάδιον" υπέρ του Ωδείου Καστορίας είχε επιτυχία μοναδική. Όλη η κοινωνία ενίσχυσε τον ωραίον σκοπόν της τελειοποιήσεως του Ωδείου Καστορίας. Η δε εμφάνισις της ορχήστρας του Ωδείου, η πρώτη επίσημος, έκαμε αρίστην εντύπωσιν».

Στο επόμενο φύλλο της 27ης Μαρτίου δημοσιεύεται ότι «Η μπάντα του Ωδείου Καστορίας εργάζεται εντατικώς και έτσι υπάρχει πιθανότης εντός ολίγου να πλουτισθή η πόλις μας με μία μπάντα, όπως έχουν όλες οι γειτονικές επαρχιακές πόλεις». Ακόμα, σε μία δημοσίευση, αυτή της 3ης Ιουλίου 1938, καταχωρείται η πληροφορία ότι το Ωδείο με έξοδα του Δήμου Κααστορίας προμηθεύτηκε «ομοιόμορφες στολές» και με αυτές ντύθηκαν  όλοι οι μαθητές του. 

Η επομένη είδηση δημοσιεύεται στο πρωτοσέλιδο της 12ης Ιουνίου 1938 στο άρθρο «Αι γυμναστικαί επιδείξεις των γυμνασίων μας» και δείχνει την οργανική πλέον σύνδεση του Ωδείου και της Φιλαρμονικής του Δήμου με τη δημόσια ζωή και την σπουδαία συμβολή του Βασ. Δόϊκου στη λειτουργία των μουσικών σχημάτων της πόλεως. Σύμφωνα με την περιγραφή των επιδείξεων «Μετά την παρέλασιν των μαθητριών και μαθητών υπό τους ήχους της φιλαρμονικής του Δήμου… εγένοντο διάφοροι γυμναστικαί ασκήσεις υπό των μαθητριών… επακολούθησαν αι γυμναστικαί ασκήσεις των μαθητών… κατόπιν έλαβον χώραν διάφορα αγωνίσματα»  ενώ «Ύστερον υπό τους ήχους της φιλαρμονικής, την οποίαν τόσον επιτυχώς διευθύνει ο κ. Β. Δόϊκος, ήρχισαν διάφοροι ωραίοι χοροί, τους οποίους με περισσήν χάριν εχόρευσαν οι μαθηταί και μαθήτριαι σε έξ μεγάλους κύκλους».

Στο αρχείο του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης απόκεινται δύο βιβλία, το «Βιβλίο 3» και το «Βιβλίο 4» με τα πρακτικά των Συνεδριάσεων της Εφορείας του Ωδείου Θεσσαλονίκης (υπό την προεδρία του εκάστοτε δημάρχου της πόλεως)  τα οποία καλύπτουν το χρονικό διάστημα από τον Ιούλιο του 1931 έως τον Οκτώβριο του 1951. Στα πρακτικά αυτά δεν αναφέρεται οποιαδήποτε σχέση μεταξύ των δύο Ωδείων, αυτών της Θεσσαλονίκης και της Καστοριάς.

-συνεχίζεται-

[1] Στο «Βιβλίο 3» των Πρακτικών του ΚΩΘ και στο υπ’ αριθ.188 πρακτικό της 5ης Δεκεμβρίου 1934 σημειώνεται: «Ενεκρίθη υπό του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλεώς μας η χορήγησις ποσού δρχ. 80.000 δια την χρήσιν 1934-35 προς το Ωδείον [Θεσσαλονίκης]» από το οποίον μάλιστα 10.000 προορίζεται «προς βράβευσιν απόρων και εξαιρετικώς ευδοκιμούντων μαθητών του ιδρύματος». Επομένως, το ποσόν των 60.000 δραχμών το οποίον υποσχέθηκε να χορηγήσει ο Δήμος Καστορίας για τις ανάγκες του Ωδείου είναι σημαντικό, συγκρινόμενο με το αντίστοιχο του Δήμου Θεσσαλονίκης.

[2] Εφημερίς "Καστορία", μεγάλη εβδομαδιαία εφημερίδα εκδιδομένη εν Καστορία εκάστη Κυριακήν. Περίοδος β’, έτος ια’, αρ. φύλλου 588 της 11ης Νοεμβρίου 1934, σ.4. Η καλλιτεχνική βραδιά δίδεται στην αίθουσα «Παλλάδιον» και όπως φαίνεται από την ανακοίνωση του Ωδείου «λόγω της πρώτης... εμφανίσεως του Ωδείου... δεν θα επιβαρυνθούν ουδόλως οι θαμώνες... με τιμάς... ηυξημένας, αλλά αι τιμαί των ποτών θα είναι αι συνήθεις».

Φωτογραφίες: 

- Ρεσιτάλ βιολιού του Βασιλείου Δόϊκου για την απόκτηση πτυχίου διδασκάλου βιολιού (αρχείο Νίκου Δόϊκου).

- Καλλιρρόη Μανακίδου και Βασίλειος Δόϊκος, νιόπαντροι το 1935 (αρχείο Νίκου Δόϊκου).

- Η πρώτη χορωδία της Καστοριάς ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 1933 από τον Βασίλειο Δόϊκο και είχε μέλη, από αριστερά κάτω πρώτη σειρά: Β. Σαμαράς, Κ. Γκέρος, Ιω. Πανταζής, Β. Παπαμόσχος, Β. Δόικος, Χ. Τζιάτας, Εμμ. Μάκος, Κ. Αϊβάζης. Δεύτερη σειρά: Στρ. Βασιλειάδης, Στ. Κακαγιάννης, Θ. Ρώρος, Ιω. Λεχοβίτης, Ντ. Γούσης, Β. Σιώπης, Στ. Κυρατζής, Λ. Γραμματικός, Ν. Καϊτέρης, Απ. Τραϊανός, Ορ. Μπαλλής. Τρίτη σειρά: Π. Παρλίτσης, Αθ. Τενεκετζής, Δ. Γούσης, Ν. Βαρελάς, Γ. Ζίας, Ν. Γκαρτζαλής, Γ. Κοκκαλένιος, Ρ. Μπακάλης, Ευ. Βασιλειάδης, Ιω. Μασιακός. Τέταρτη σειρά: Ν. Παπάζογλου, Κ. Γεωργιάδης, Σ. Πεκμεζάρης, Γ. Μάνος, Θ. Σιώμτας, Δαμ. Αναγνώστου, Θ. Παπαζιάκας, Αν. Μάνθος, Αντ. Μπαλλής. Η φωτογραφία ανήκει στο αρχείο του κ. Νίκου Δόϊκου, από τον οποίον έγινε και η ταυτοποίησή της.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 16.9.2021 αρ. φύλλου 1095

Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:

• ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΒΒΑΔΑ - ΖΩΗΣ ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ: Ο Βασίλειος Δόϊκος και η συμμετοχή του στα μουσικά πράγματα της Καστοριάς κατά τη δεκαετία 1934 – 1943 [II]
• ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΒΒΑΔΑ - ΖΩΗΣ ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ: Ο Βασίλειος Δόϊκος και η συμμετοχή του στα μουσικά πράγματα της Καστοριάς κατά τη δεκαετία 1934 – 1943 [III]
• ΧΡΥΣΟΥΛΑΣ ΠΑΤΡΩΝΟΥ ΠΑΠΑΤΕΡΠΟΥ: Μαζαλτό
• ΕΛΕΝΗΣ ΒΑΦΕΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ: Χρήστος Χαιρόπουλος
• ΟΔΟΣ: Κατά φαντασία πραγματικότητες ΙΙ
• ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΤΖΗΜΑΚΑ: Ένα βιολί Stradivarius
• Νικόλαος Δόϊκος 1947-2021