* * *
Πρόκειται για διάλεξη που έγινε την 25η Μαρτίου 1954. Η παρούσα εργασία εβασίσθη κυρίως και κατά το μέγιστον αυτής μέρος εις την εξαιρετικώς σοβαράν και λαμπράν εργασίαν του Δυτικομακεδόνος ιστορικού κ. Ιωάννου Βασδραβέλλη «Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της Ανεξαρτησίας Αγώνας», ήτις και εβραβεύθη υπό της Ακαδημίας Αθηνών, πλείστα δε όσα σημεία περιελήφθησαν αυτούσια εκ του πρωτοτύπου κειμένου. Σκοπός της είναι όπως αφ’ ενός μεν παρουσιάσει κατά το δυνατόν, εις ολίγας σελίδας, μίαν σύνοψιν της συμβολής των Μακεδόνων εις τους Αγώνας του 1821, ήτις συμβολή ούτε και εις τα σχολεία διδάσκεται και τονίζεται αρκούντως και όσον θα έπρεπε, αφ’ ετέρου δε όπως αποτελέση, ίσως, αφορμήν ίνα πολλοί παλαιοί αλλά και νεώτεροι ασχοληθούν με την συγκέντρωσιν των τυχόν υπαρχόντων γραπτών στοιχείων, Αρχείων ή και προφορικών παραδόσεων σχετικών με την συμβολήν και συμμετοχήν της περιφερείας μας εις τους Αγώνας αυτούς. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο 8ο τεύχος του περιοδικού της Φλώρινας Αριστοτέλης, Μάρτιος-Απρίλιος 1958.
* * *
Επιμέλεια: Σόνια Ευθυμιάδου Παπασταύρου
Κλείομεν το κεφάλαιον αυτό με την παράθεσιν μερικών κρίσεων του λαμπρού Μπλατσιώτου ιστορικού κ.Ι.Βασδραβέλλη:
«[...] Η Ελληνική αυτή γη, πρώτη δεχθείσα την επίθεσιν του πολυαρίθμου εχθρού, προσεφέρθη ως ιερά θυσία δια το μετέπειτα κέρδος του αγώνος. Διότι η αντίστασις των κατοίκων της Μακεδονίας, πρώτων ταχθέντων εναντίον του κυρίου όγκου των εχθρικών δυνάμεων του Μπαϊράμ Πασά εις την Χαλκιδικήν, του Εμπού Λουμπούτ εις το Βέρμιον και τα Πιέρια και των φαλάγγων του Χουρσήτ εις την περί τον Αλιάκμονα χώραν, ηγουμένων 50.000 αρτίως ωργανωμένου στρατού, η αναστάτωσις και καθήλωσις όλων ανεξαιρέτως των τοπικών Φρουρών της Μακεδονίας έδωσαν καιρόν εις την κάτω του Ολύμπου Πατρίδα και ιδίως την Πελοπόννησον, μικροκινδυνεύουσαν κατόπιν των ανωτέρω, να οργανώση και συστηματοποιήση τον αγώνα.
»Πανταχόθεν προσβαλλομένη η Μακεδονία και, αλλαχού μεν αμυνομένη αλλαχού δε σφαδάζουσα υπό το πυρ και τον σίδηρον του κατακτητού, είναι γεγονός ιστορικώς πλέον εξηκριβωμένον ότι έφθειρε και απησχόλησε τα Τουρκικά Στρατεύματα επί 15 συνεχείς μήνας. Δια των ιδίων της δυνάμεων, δια των ιδίων της οικονομικών πόρων, με τους αρματολούς της, με το αίμα της και με τον Πατριωτισμόν των κατοίκων της, άνευ ουδεμιάς άλλης συνδρομής από οιανδήποτε Ελληνικήν Περιφέρειαν, εδημιούργησεν τρεις μεγάλας επαναστατικάς εστίας.
»Εκεί επολέμησεν και έγραψε σελίδας ηρωισμού, εκεί εξησθένησεν τον κατακτητήν, πολλάκις τον εταπείνωσεν και εν τέλει εθυσιάσθη εις τον ευγενή και μεγάλον αγώνα, χάριν του συμφέροντος του υπολοίπου ‘Εθνους. Και εις την περίπτωσιν αυτήν η Μακεδονία εθυσιάσθη δια την κοινήν υπόθεσιν, διότι μοίρα της χώρας ταύτης είναι να προκινδυνεύη, να μάχηται και να καταστρέφηται δια την Ελληνικήν ελευθερίαν και Ανεξαρτησίαν».
(Ι.Βασδραβέλλη: οι Μακεδόνες, σελ. 183)
Οι Μακεδόνες πολεμισταί εις την Νότιον Ελλάδα
Η Μακεδονία είχε πλημμυρίσει ήδη από τα στρατεύματα του Αμπούτ-Λουμπούτ, του Χουρσίτ, του βουλγαρικής καταγωγής θηριώδους Πεχλιβάν Μπαμπά. Αι θηριωδίαι και αι αντεκδικήσεις των Τούρκων υπήρξαν πρωτοφανείς εις σκληρότητα και η διαμορφωθείσα ήδη πραγματική κατάστασις απέκλειε πάσαν σκέψιν και δυνατότητα συνεχίσεως του αγώνος εις την Μακεδονίαν.
Αι σφαγαί είχον προσλάβει ομαδικόν και εξοντωτικόν χαρακτήρα. Τεράστιαι περιουσίαι διηρπάγησαν, αι φυλακαί επλημμύρισαν από Χριστιανούς και η τρομοκρατία είχε φθάσει εις το αποκορύφωμά της.
Και ενώ θα ανέμενε κανείς να λιποψυχήσουν οι αγωνισταί αυτοί και να καταθέσουν τα όπλα, αντιθέτως παρετηρήθη εν μοναδικόν φαινόμενον: όλοι οι Μακεδόνες επαναστάται μαζί με τις οικογένειές των και μαζί με τους αρχηγούς των κατεβαίνουν νοτιώτερον, στην υπόλοιπον Ελλάδα όπου ήσαν ευνοϊκώτερες οι συνθήκες, για να ενωθούν με τους Επαναστάτας των επαρχιών αυτών και να συνεχίσουν τους αγώνες των μέχρι της οριστικής απελευθερώσεως της Ελλάδος. Μακρυά από τις Πατρίδες των με μόνην περιουσίαν τα όπλα των, με τις γυναίκες και τα παιδιά των εις αθλίαν κατάστασιν, προσέφεραν εξόχως πολυτίμους υπηρεσίας εις την απελευθέρωσιν της μιας Πατρίδος της Ελλάδος.
Όλοι οι πολεμισταί Μακεδόνες συνεκεντρώθησαν εις τον Όλυμπον, όπου, ύστερα και από μίαν νέαν νίκην του Καρατάσσου εναντίον 2000 Τούρκων, αποφασίζουν να συνεχίσουν τον αγώνα κατερχόμενοι εις την Νότιον Ελλάδα. Ο Διαμαντής κατέρχεται εις την Σκόπελον, ο δε Καρατάσσος με τους λοιπούς Δυτικομακεδόνας φθάνει εις τον Ασπροπόταμον, όπου συμπράττει με τον Καραϊσκάκην εις την εκκαθάρισιν των Αγράφων, μετά ταύτα εις Μεσολόγγι, εις την ηρωικήν έξοδόν του και λίγο αργότερα γίνεται ο ήρως της Πλάκας εναντίον 10.000 Τούρκων του Αχμέτ-Βρυώνη.
Ξαναβρίσκουμε τους Μακεδόνας στην Εύβοια μαχομένους διαρκώς και ύστερα στο Τρίκκερι, όπου ο Γερο-Τσεκούρας, όπως ελέγετο ο Γερο-Καρατάσσος, αναδεικνύεται σε μεγάλη ηγετική πολεμική φυσιογνωμία. Άλλοι Δυτικομακεδόνες, 1.200 περίπου, στέλνονται από την Κυβέρνηση να υπερασπισθούν τα Ψαρρά. Κατέχοντες το φρούριον των Ψαρών και μαχόμενοι σκληρότατα εναντίον 10.000 Τουρκαλβανών και αφού εφονεύθησαν οι ημίσεις Μακεδόνες, οι υπόλοιποι 600 θέτουν πυρ εις την πυριτιδαποθήκην και ανατινάσσονται εις τον αέρα αυτοί και οι φαμίλιές των μαζύ με 4000 Τουρκαλβανούς. Γι’ αυτούς εγράφη και σ’ αυτούς ανήκει το στολίδι:
Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη
περπατώντας η Δόξα μονάχη
μελετά τα λαμπρά παλληκάρια
και στην κόμη στεφάνι φορεί
γινωμένο από λίγα χορτάρια
που είχαν μείνει στην έρημη γη.
«[…] Ημέρα Παρασκευή 20 Ιουνίου έφθασεν ο εχθρικός στόλος εις τα Ψαρά…Εις την Τάμπαν, την καλουμένην του Αδάμ η Σπηλιά, εις ταύτην την ρετιράτα εσκοτώθη ο Κώττας… Άλλος πόλεμος έγινεν εις τους πρόποδας του βουνού όπου κείται άνω της πολιτείας όπου έκειντο τρεις μύλοι. Εκεί ευρίσκοντο σχεδόν 500 Ψαριανοί, Λιάπηδες (δηλαδή Μακεδόνες) και Ξένοι. Ούτοι εκράτησαν ολίγον την ορμήν του εχθρού….αλλ’ η πληθύς των εχθρών έκαμεν τους ολίγους να τραβηχθούν κατά το Παλαιόκαστρον όπου ήτο το κανονοστάσιον. Τότε όλοι οι Ψαριανοί απηλπίσθησαν και έτρεξαν εις τα πλοία. Οι Λιάπηδες όμως όχι, αλλ’ εκλείσθησαν με τινας άλλους ξένους και σχεδόν 10-12 Ψαριανούς μέσα εις το κανονοστάσιον.
»Τρεις φορές ώρμησαν οι Τούρκοι κατ’ αυτών δια να τους κυριεύσουν εξ εφόδου και τρεις επέστρεψαν άπρακτοι με μεγαλότατον χαμόν. Δώδεκα χιλιάδες λέγουσι εξεβαρκαρίσθησαν επάνω εις την Νήσον εκ των εχθρικών στρατευμάτων και όλοι ερρίφθησαν κατ’ αυτών. Τα δύο τρίτα των Λιάπηδων ήταν ήδη σκοτωμένοι όταν αποφάσισαν ν’ αφήσουν τους Τούρκους να έμβουν μέσα και τότε βάζοντες φωτιά εις τρεις μίνες, επήρε μόνον μία και εσκεπάσθησαν υπέρ τας 4.000 Τούρκοι καθώς και αυτοί οι ίδιοι με τας γυναίκας και παιδιά τους. Τοιούτον ηρωικόν τέλος έδωκαν οι γενναίοι».
(Έκθεσις Ναυάρχου Σαχτούρη).
Οι Τούρκοι, πονηροί και ωμοί, αποφασίζουν, για να σπάσουν το ηθικό των Μακεδόνων, να κτυπήσουν την Σκίαθον, όπου ευρίσκοντο ως πρόσφυγες, εις τραγικήν και αθλιεστάτην κατάστασιν, τα γυναικόπαιδα των Μακεδόνων.
Ο Χοσρέφ Πασσάς με 13 πολεμικά καταφθάνει και αποβιβάζεται στην Σκιάθο επακολουθούν φονικώταται μάχαι και τέλος, προ του ηρωισμού των Μακεδόνων, φεύγει κατισχυμένος ο Τουρκικός στόλος, αφού άφησε 400 πτώματα.
Αλλά οι Μακεδόνες δεν σταματούν ουδ’ επί στιγμήν · τους βρίσκομε ξανά στην Εύβοια, στην Ύδρα, στην Αθήνα, στο Ναύπλιο, όπου υπό τον αρχηγόν Φωτομάραν πολεμώντες κατά την πολιορκίαν του Ναυπλίου έπεσαν πολλοί πολεμισταί εκ Τυρνόβου και Μεγαρόβου της περιφερείας Μοναστηρίου.
Και μετά το 21 ακόμα βρίσκομε στην Κρήτη Μακεδονικά εθελοντικά σώματα · ένα τέτοιο είναι και το σώμα του Αγγελίνα από την γνωστήν οικογένεια του Μοναστηρίου. Η σελίδα αυτή της Ιστορίας δεν έχει μελετηθή ακόμα αρκετά. Όταν ερευνηθή καλύτερα, θα διαπιστωθή ότι ένας κόσμος ολόκληρος αγνών Μακεδόνων εθελοντών, εγκατέλειψαν τα πάντα και συνεκεντρώθησαν εις την υπόλοιπον μαχομένην Ελλάδα, όπου προσέφεραν υψίστας υπηρεσίας εις τον αγώνα.
Ο ιστορικός Βυζάντιος δια τους Μακεδόνας αυτούς εθελοντάς γράφει: «Οι άνδρες αυτοί υπήρξαν εξαιρετικοί πατριώται, αφιλοκερδείς, καρτερικοί εις τας κακουχίας και στερήσεις, ανδρείοι εν πολέμω και ευπειθέστατοι. Ήλθον εις την νότιον Ελλάδα, δια να υπηρετήσουν την Πατρίδα, μη έχοντες ενταύθα οικείους ή γνωρίμους, εύρον καταφύγιον έντιμον εις το Τακτικόν Σώμα». Εις τον ατυχή πόλεμον, αιωνίως νομιμόφρονες, τάσσονται με την νόμιμον Κυβέρνησιν και πιστεύοντες «ότι χωρίς Διοίκησιν και Νόμους δεν υπάρχομε… εμείναμε σύμφωνοι να είμαστε υπέρ των Νόμων της Πατρίδος».
Στην κρίσιμην αυτή στιγμή του διχασμού φθάνει και ο τρομερός Ιβραήμ. Η Κυβέρνησις φοβείται να αντιπαραταχθή, αλλά τα γεγονότα την προλαμβάνουν · 3.000 λογχοφόροι του τακτικού Αιγ. Στρατού, 1000 άτακτοι Τουρκαλβανοί, 1700 Ιππείς Μαμελούκοι, προελαύνοντες, συναντούν τον Γερο-Καρατάσιο με 200 Μακεδόνας στον Σχοινόλακκα της Μεσσηνίας. Είναι η πρώτη σύγκρουσις Ελλήνων με έναν εκ των καλυτέρων τακτικών στρατών της τότε εποχής, η αναμέτρησις υπήρξεν σκληρά και τελείως άνισος, αλλά ο Γερο-Καρατάσιος και οι Δυτικομακεδόνες του ανεδείχθησαν και εις το νέον αυτό είδος του τακτικού πολέμου ανυπέρβλητοι ήρωες και έμπειροι πολεμισταί.
Ο Παπαρηγόπουλος δια την μεγάλην αυτήν μάχην του Σχοινόλακκα γράφει: «Οι νικηφόροι Μακεδόνες έπεμψαν εις Τρίπολιν ως απαρχήν του νέου τούτου είδους του πολέμου 109 λογχοφόρα όπλα. Τω όντι τότε κατά το πρώτον τα άρρυθμα ημών στίφη προς τακτικόν αντιπαρετάχθησαν τάγμα και, μολονότι ουδεμίαν έλαβον εκ Κρεμμυδίων επικουρίαν, αλλ’ όμως δια την ατρόμητον ανδρείαν και μάλιστα δια την επιτηδειότητα του Αρχηγού κατώρθωσαν να κατισχύσωσι». Ο στόλος όμως του Ιβραήμ με άλλα τμήματα στρατού απειλεί και κατευθύνεται προς την Ύδραν. Αμέσως οι πρόκριτοι αυτής ζητούν από την Κυβέρνησιν την αποστολήν στο νησί των Μακεδόνων του Καρατάσσου και των λοιπών Μακεδόνων του Ολύμπου, πράγμα που γίνεται και που υποχρεώνει τον στόλον του Ιβραήμ να ματαιώση την κατά της Ύδρας επίθεσίν του.
Εν τω μεταξύ το 1825 η κατάστασις εις την Πελοπόννησον καθίσταται κρίσιμος.
Ο αποφυλακισθείς Κολοκοτρώνης, μη κατορθώνων να συγκεντρώση τα διαλυθέντα στρατεύματα, ζητεί κατ’ επανάληψιν την αποστολήν των Μακεδόνων του Καρατάσσου εις την Πελοπόννησον. Πράγματι φθάνει και πάλιν εκεί ο Καρατάσσος και, μόλις γίνεται κρίσιμος η κατάστασις εις την Θεσσαλίαν, τρέχει εκεί και από εκεί στην Εύβοια και από εκεί στα Μέγαρα και παντού όπου δημιουργείται κρίσιμος κατάστασις. Άλλοι Μακεδόνες υπό τον Τόλιον Λάζον αναχωρούν δια την Κρήτην ίνα συνδράμουν την Επανάστασιν της Μεγαλοννήσου.
Εν τω μεταξύ άλλαι ανάγκαι δημιουργούνται εις την Εύβοιαν και την Θεσσαλίαν, όπου και στέλλεται και πάλιν ο Καρατάσσιος με τους Δυτικομακεδόνας του, ενώ στην Πελοπόννησο μένουν οι υπόλοιποι Μακεδόνες υπό την αρχηγίαν του Εδεσσαίου Αγγελή Γάτσου. Οι Μακεδόνες αρχηγοί και ιδίως ο Καρατάσσιος αναδεικνύεται σε στρατιωτική φυσιογνωμία πρώτου μεγέθους, μη υπολειπομένης ουδέ κατ’ ελάχιστον από τας μεγαλυτέρας γνωστάς φυσιογνωμίας των πολεμιστών του 21. Τον Νοέμβριον του 1827 οι Μακεδόνες πραγματοποιούν και νέαν μεγάλην και σημαντικήν παρά το Τρίκκερι της Θεσσαλίας νίκην.
Οι Μακεδόνες πολεμισταί μάχονται ήδη σε όλην την Ελλάδα και όπως γράφει ο ιστορικός Βασδραβέλλης: «Είχον παρέλθει ήδη οκτώ έτη από της ενάρξεως του αγώνος, οι δε Μακεδόνες πολεμισταί διατελούντες ως πρόσφυγες εις την κάτω του Ολύμπου Ελλάδα και πολεμούντες ανδρείως, όπου η ανάγκη της πατρίδος το επέβαλλε, ενισχυόμενοι δε διαρκώς με νέους πολεμιστάς, αφικνουμένους περιοδικώς εκ διαφόρων περιφερειών της Μακεδονίας, προσέφερον ό,τι ήτο ανθρωπίνως δυνατόν εις τον καθολικόν εκείνον αγώνα της αποκαταστάσεως του ελληνικού έθνους. Πλείστοι αρχηγοί και χιλιάδες οπαδοί εθυσιάσθησαν δια την ελευθερίαν της πατρίδος, πολλοί δε άλλοι υπηρέτουν εις τα διάφορα ελληνικά στρατόπεδα. Υπό το όνομα Ολύμπιοι ο ιστορικός ερευνητής πανταχού της Νοτίου Ελλάδος ανευρίσκει αγωνιστάς, υπηρετήσαντας την πατρίδα κατά την επανάστασιν εκείνην.
»Εις το Μεσολόγγι, το Πέτα, την Κιάφαν, το Τρίκκερι, τας Θήβας, τα Δερβενάκια, τον Σχοινόλακαν, το Κρεμμύδι, την Ύδραν, τα Ψαρά, την Κρήτην, την Σκίαθον, την Αταλάντην, την Εύβοιαν, την Στερεάν και αλλαχού οι εκ Μακεδονίας πολεμισταί, ελαυνόμενοι εκ Πανελληνίου ενδιαφέροντος υπέρ της αποκαταστάσεως της ελευθερίας και ανεξαρτησίας εις την αιματόβρεκτον ελληνικήν γην, επολέμησαν ανδρείως, εθυσιάσθησαν και κατεστράφησαν χωρίς να ευτυχήσουν να ίδουν ελευθερωμένην και την ιδιαιτέραν των πατρίδα. Προκινδυνεύσαντες δι’ άλλην μίαν φοράν υπέρ της ελευθερίας του Γένους και θυσιασθέντες υπέρ αυτής, μας έδωσαν υπέροχα δείγματα ηρωισμού και αυταπαρνήσεως, κοσμούντα την ιστορίαν της εποχής εκείνης, κληροδοτήσαντες εν τέλει εις τους επιγενομένους δόξαν και περγαμηνάς επί της Πανελληνίου ευγνωμοσύνης».
Επίλογος
Προσεπαθήσαμεν να εκθέσωμεν όσον μας ήτο δυνατόν συντομώτερον τα της συμβολής των Μακεδόνων εις τους υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνας του Ελληνικού Έθνους.
Εξ όλων των εκτεθέντων προκύπτουν ως αδιάσειστοι αλήθειαι
α) ότι η γη αυτή κατωκείτο πάντοτε υπό Ελλήνων
β) ότι η Επανάστασις του 21 προεπαρεσκευάσθη από ολόκληρον σειράν γενεών Ελλήνων από του Δουνάβεως μέχρι της Κρήτης και επί μακράν σειράν ετών και
γ) ότι εις όλην αυτήν την σκληροτάτην προσπάθειαν αποτινάξεως του Τουρκικού ζυγού, ολόκληρος η Μακεδονία υπέστη βαρυτάτας θυσίας και καταστροφάς, οι δε ξενητεμένοι και οι πολεμισταί της προσέφεραν όλως αποφασιστικήν βοήθειαν εις την όλην προσπάθειαν του Γένους.
τέλος
Φωτογραφία: Christian Johann Georg Perlberg (1806-1884) Μάχη Ελλήνων με Τούρκους, Συλλογή Εταιρείας για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.