Μία σειρά από εγκυκλίους, που τα τελευταία χρόνια καθιερώνει δράσεις στα σχολεία ακριβώς στο ξεκίνημα κάθε σχολικής χρονιάς, μας φέρνει την εβδομάδα περιβάλλοντος πάνω στην εβδομάδα όπου εμείς εδώ στη Μακεδονία ασχολούμαστε ιδιαίτερα με τον Μακεδονικό Αγώνα. Καθώς δε θέλουμε το περιβάλλον, που έτσι κι αλλιώς το γιορτάζουμε την πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου, να εκτοπίσει ή έστω να λιγοστέψει την τοπική, αλλά μεγάλης σημασίας επέτειο, την ιδέα μού την έδωσε ο οχτάχρονος μαθητής μου, ο Γιώργος, που στάθηκε ιδιαίτερα στο σημείο του αγαπημένου των παιδιών τραγουδιού για τον Μελά που έλεγε για τον τόπο που ποτίστηκε από το αίμα του: «ποιος ξέρει τι εφύτρωσε/στο ματωμένο χώμα» και λίγο παρακάτω: «Ποιος ξέρει τι αιώνιο/η γη ανθό θα βγάλει».
Αιφνιδιάστηκα από το παιδί, μα γρήγορα κατάλαβα πως δε θα ‘πρεπε. Γιατί είναι πολύ συνηθισμένη στα δημοτικά μας τραγούδια η παρουσία της φύσης. Βλέπετε, τα τραγούδια αυτά φτιάχτηκαν πριν από έναν αιώνα, όπως φτιάχνονταν πάντα: από τους απλούς Έλληνες της υπαίθρου, που ήταν στενά δεμένοι με τη φύση, μέσα στην οποία ζούσαν, απολαμβάνοντάς την. Γι’ αυτό, λοιπόν, ήταν τελείως φυσικό να την εμπλέκουν μες στα τραγούδια που έφτιαχναν, δίνοντάς της μάλιστα πρωταγωνιστικό ρόλο. Έτσι, όπως και σε άλλα δημοτικά μας τραγούδια, στα πάμπολλα τραγούδια που ο λαός μας δημιούργησε για να υμνήσει αυτόν τον μεγάλο ήρωα που λάτρεψε –ο Μελάς ήταν ο γιος του δημάρχου της Αθήνας που άφησε την πολυαγαπημένη του οικογένεια και τις ανέσεις του για να ‘ρθει να πολεμήσει εδώ, στη Μακεδονία που λάτρευε τόσο πολύ-, υπάρχει ολοζώντανη η μακεδονική φύση:
Και πρώτα τα πουλιά, αυτοί οι αγγελιαφόροι που στα δημοτικά μας τραγούδια μεταφέρουν μηνύματα, πότε καλά και πότε όχι:
-Τρεις περδικούλες κάθονταν στης Καστοριάς τη Ράχη/ είχαν τα νύχια κόκκινα και τα φτερά βαμμένα/είχαν και στα κεφάλια τους μαντίλια λερωμένα/ Πέρδικες, περδικούλες μου, τι ‘στε συλλοϊσμένες;/ Τον Παύλο τον βαρέσανε με προδοσιά κι απάτη. Κι αλλού, τελείως ενδεικτικά: Ένα πουλάκι ξέβγαινε απ’ τη Μακεδονία/είχε τα νύχια κόκκινα και τα φτερά βαμμένα/διαβάτες το ρωτούσανε, με πόθο το ρωτάνε/ Πες μας, πουλί μ’, τι έγινε μες στη Μακεδονία;/Τον Παύλο τον σκοτώσανε Τούρκοι και Αρβανίτες. Κι αλλού μια έξοχη αντίθεση: Τον Παύλο μας τον βάρεσαν, τον έχουν ξαπλωμένο/μαύρα πουλιά τον τραγουδούν κι άσπρα πουλιά τον κλαίνε.
Όμως μέσα στα τραγούδια που έπλασε ο λαός μας γι’ αυτόν τον μεγάλο ήρωα, πουλί είναι κι ο ίδιος ο Παύλος:
-Ένα πουλάκι πέταξε/’πό μέσ’ απ’ την Αθήνα/και ήρθε και σταμάτησε/μες στη Μακεδονία.
Συνήθως, μάλιστα, συγκεκριμενοποιείται το πουλί κι είναι αετός και σαΐνι:
-Ήταν αητός στην Καστοριά, στη Φλώρινα σαΐνης.
Γι’ αυτό και αλλού δίνεται εντολή ή, έστω, γίνεται υπόδειξη:
-Ν’ εσείς πουλιά πετούμενα κι αηδόνια μ’ παινεμένα/φέτος να μη λαλήσετε τραγούδια να μην πείτε/ο Παύλος μας αρρώστησε βαριά για να πεθάνει.
Μα δεν είναι μόνο ο κόσμος των πουλιών που επηρεάζεται από το θλιβερότατο νέο. Είναι και τα θεόρατα βουνά που πενθούν για το νέο του χαμού του, τα ίδια βουνά που πριν από λίγο καιρό ήταν μες στην καλή χαρά:
-Χαρά που το ‘χουν τα βουνά κι οι κάμποι περηφάνια/βλέπουν λεβέντες διαλεχτούς και φλωροκαπνισμένους/βλέπουν τον πρώτο αρχηγό, αυτόν τον Μίκη Ζέζα/βλέπουν και διάκους με σπαθιά παπάδες με ντουφέκια/βλέπουν κι αυτόν τον Δέσποτα με τ’ άσπρο τ’ άλογό του/τον τρέμουν όλοι οι εχτροί και όλοι οι κομίτες.
Κι εδώ τα βουνά που πενθούν:
-Τ’ έχετε, έρημα βουνά, και βαριαναστενάζ’τε;/Μήνα τα χιόνια σας βαρούν μήνα σας κρουν χαλάζια;/Μηδέ τα χιόνια μας βαρούν μηδέ μας κρουν χαλάζια/τον Μίκη Ζέζα βάρεσαν στης Καστοριάς τα μέρη. Και στο τραγούδι που ακόμη πολύ τραγουδιέται στην Καστοριά: Τι να ‘χουν τα ψηλά βουνά που κλαίν’ μέρα και νύχτα/τι να ‘χει ο γερο-Όλυμπος βαριά κι αναστενάζει;/ Τον Μίκη Ζέζα σκότωσαν.
Αλλά κι αυτός ο ήλιος, ο βασιλιάς, δεν πρέπει να μείνει αμέτοχος στο βαρύ πένθος:
-Τι κάθεσαι, βρε ήλιε μου, δεν πας να βασιλέψεις/εδώ ν’ αφήσεις σκοτεινιά κι αλλού να πας να φέξεις;/Εχάσαμε τον αρχηγό το άξιο παλικάρι/φεγγάρι ήταν στα βουνά και στα χωριά καμάρι.
Μα και τ’ αστέρια συμμετέχουν στο βαρύ πένθος:
(…)/βγήκαν δυο αστέρια λαμπερά και τρία θαμπωμένα/Το ‘να με τ’ άλλο έλεγε, το ‘να με τ’ άλλο λέγει:/Τα μάθατε τι έγινε τούτη την εβδομάδα;/ Παύλος Μελάς σκοτώθηκε στης Καστοριάς τα μέρη (…)
Και, καθώς είναι Οκτώβρης, ο μήνας του τρύγου και του κρασιού:
Ανάμεσα σε δυο βουνά σε πέντε καταράχια/μια πυργουλιά εφύτρωσεν ψηλή κι αντρειωμένη/κάνει σταφύλια ροζακιά και το κρασί μοσχάτο/το πίνουν γέροι και μεθούν, παιδάκια κι αντρειώνουν/ το πίνουν κι οι αρματολοί μη παν στον Κάτω Κόσμο/Να το ‘πινα ο μαύρος μου οπίσω να γυρίσω/να ιδώ τα παλικάρια μου που στέκουν μαραμένα/ Να ιδώ και τη γυναίκα μου, τη μόνη συντροφιά μου/που ‘ναι μικρή και έμορφη και χήρα δεν της πρέπει.
Μα η χλωρίδα, η πλούσια βλάστηση της περιοχής των Κορεστίων, μπαίνει στα τραγούδια του Παλληκαριού και με άλλους εκπροσώπους της, τα δέντρα: (…)/Το λέω στα μικρά παιδιά και στα τρανά κλωνάρια/κλαδιά είναι και δεν ακούν, κλωνάρια και δεν ξέρουν/το λέω στα παλικάρια μου κι αυτά ντουφέκια ρίχνουν/ «Εχάσαμε τον αρχηγό, αυτόν τον Μίκη Ζέζα/ που τον φοβάται η Τουρκιά κι όλο το κομιτάτο». Κι αλλού: Γέρο, βρε γερο-πλάτανε /χαμήλωσ’ τα κλωνάρια/να μην το δούνε τα σκυλιά/πώς κλαίν’ τα παλικάρια.
Αλλά και τ’ άψυχα της γης παίζουν σημαντικό ρόλο μες στα τραγούδια για το Παλληκάρι. Αδύνατον να αντιπαρέλθουμε το πιο γνωστό από αυτά τα τραγούδια, αυτό που ως το 1980 δεν έλειπε από κανέναν γάμο στα Κορέστια και στην ευρύτερη περιοχή μας, ώσπου άρχισε να περιθωριοποιείται σαν απόδειξη εθνικισμού σε μια εποχή όπου εξοριζόταν κάθε εθνικό και πατριωτικό. Αδύνατον να το αντιπαρέλθω κυρίως εξαιτίας των πολλών βουρκωμένων παιδικών ματιών όταν το ακούνε. Εδώ σημαντικό ρόλο παίζει το νερό: (…)/Για σύρε Δήμο μου πιστέ/στην ποθητή πηγή μου/και φέρε μου κρύο νερό/να πλύνω την πληγή μου.
Δε θα μπορούσε να λείπει από την καίρια στιγμή του (θανάσιμου τελικά) τραυματισμού του Παλληκαριού το νερό από την αγαπημένη του πηγή, το νερό το καθαριστικό και το ζωογόνο, που, κι αν δεν μπορεί να χαρίσει στον πολύτιμο τραυματία τη γιατρειά, θα μπορούσε να πλύνει την πληγή του μαθημένου στην καθαριότητα αρχοντόπουλου από την Αθήνα.
Κι είναι γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο που ο ανώνυμος ποιητής, φανερώνοντας τεράστια ενσυναίσθηση, συναισθάνεται τα βιώματα του ήρωα και βάζει το πουλί να κελαηδάει μες στου Μελά το σπίτι, λέγοντας:
(…) /Παιδιά μου, μη μ’ αφήκετε στον έρημο τον τόπο/γιατ’ είναι φίδια και με τρων, θεριά και με πατούνε/μόν’ πάρτε με και σύρτε με μες στα χωριά τσ’ Αθήνας/Και φκιάστε μου το μνήμα μου πλατύ να με χωράει/κι από το μέρος το δεξί αφήστε παραθύρι/να μπαινοβγαίνουν τα πουλιά, της άνοιξης τ’ αηδόνια/τα χελιδόνια να ‘ρχουνται την άνοιξη να φέρνουν. Κι αλλού εκφράζεται η ίδια επιθυμία από τον ίδιο τον ήρωα: (…)/Παιδιά μου, μη μ’ αφήνετε στον έρημο τον τόπο/γιατ’ είν’ αρκούδια και με τρων και λύκοι και με πίνουν.
Κι από τους δυναμικούς εκπροσώπους της πανίδας του τόπου μας, που κι αυτοί υπάρχουν μες στα τραγούδια που ο λαός μας έφτιαξε για τον Μελά, ας πάμε στο γνωστό ποίημα που ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς αφιέρωσε στον αγαπημένο μας ήρωα, όπου γίνεται ένα θρηνητικό πανηγύρι της φύσης, καθώς μέσα στους στίχους του να τι ακούμε και βλέπουμε:
-(…)Πάντα χλωρό να σειέται το χορτάρι/ Στον τόπο που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλλικάρι! εύχεται ο ποιητής στην αρχή του ποιήματος,
-(…) Του Απρίλη τα πουλιά/Σαν του σπιτιού σου να τ’ ακούς λογάκια και φιλιά, συνεχίζει τις ευχές του, ενώ
-Και να σου φτάνουν του χειμώνα οι καταρράχτες/Σαν τουφεκιού αστραπόβροντα και σαν πολέμου κράχτες, κλείνει τις ευχές του ο Παλαμάς κι εμείς οι σημερινοί Μακεδόνες συμφωνούμε κι επαυξάνουμε, δυναμώνοντάς τες, από ευγνωμοσύνη για το Παλληκάρι που ήρθε και θυσιάστηκε στον όμορφο τόπο μας κι από μια αγάπη δεδομένη κι αναλλοίωτη, όσο κι αν περνάνε τα χρόνια. Ή, σωστότερα, από μιαν αγάπη που με το πέρασμα των χρόνων δυναμώνει όλο και περισσότερο, πράγμα που έχουμε την τύχη να ζούμε εμείς οι δάσκαλοι μες στα σχολεία όποτε μιλάμε με τα παιδιά γι’ αυτόν τον πολύ αγαπημένο τους ήρωα…
Αφιερώνεται εξαιρετικά στη Μαρία Γραμμόζη, φιλόλογο στο γυμνάσιο του χωριού καταγωγής του Μελά, στον Παρακάλαμο Ιωαννίνων, που αγωνίζεται με κάθε τρόπο να φέρει τους μαθητές της όσο πιο κοντά γίνεται στον μεγάλο αυτόν ήρωα…Αφιερώνεται επίσης στους μαθητές του Δημ. Σχ. Μαυροχωρίου, που στις 14/10 πραγματοποίησαν επίσκεψη-προσκύνημα στα ηρωικά χωριά Κώττας και Μελάς- στην πλατεία, μάλιστα, του Μελά, τριγυρισμένοι από την οργιώδη βλάστηση του τόπου, άκουσαν τους παραπάνω στίχους των τραγουδιών του ήρωα κι ανακάλυψαν την ολοζώντανη παρουσία της φύσης εντός τους, κάνοντας έτσι το καλύτερο μνημόσυνο για τον σπουδαίο αυτόν ήρωα…Και στη Σχολική μας Σύμβουλο, με την οποία μοιραστήκαμε τις ξεχωριστές αυτές στιγμές μας…
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 15 Οκτωβρίου 2015, αρ. φύλλου 807
Εξαιρετικό! Συγχαρητήρια!
ΑπάντησηΔιαγραφή