ΑΛΙΚΗΣ ΚΑΖΤΑΡΙΔΟΥ: "Της Πατρίδας..." [II]

Το κείμενο που ακολουθεί (β’ μέρος) είναι η ομιλία της τέως σχολικής συμβούλου Α/θμιας Εκπαίδευσης Καστοριάς κ. Αλίκης Καζταρίδου, στην παρουσίαση του βιβλίου της κ. Σόνιας Ευθυμιάδου Παπασταύρου "Της Πατρίδας..." (εκδόσεις Πελασγός), που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 24 Νοεμβρίου, στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, στην πλατεία Αδελφών Εμμανουήλ στο Ντολτσό.

Το βιβλίο με τίτλο “Της Πατρίδας...” είναι ένα μεγάλο βιβλίο 563 σελίδων με πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό. Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις “Πελασγός”, και σ’ αυτό συμπεριλαμβάνονται 80 άρθρα που δημοσιεύτηκαν στην  ΟΔΟ την εικοσαετία από τον Οκτώβριο του 1999  έως τον Ιανουάριο του 2019.

β' μέρος

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ έγινε μια μικρή προσπάθεια ταξινόμησής τους. Προέκυψαν κάποιες ενότητες, με βασικό κριτήριο το πού επικεντρώνονται θεματικά. Ωστόσο επειδή τα άρθρα είναι πολλά και οι ιδέες και τα θέματα που τα διατρέχουν συχνά συνυπάρχουν και αλληλοεπικαλύπτονται, η ταξινόμηση είναι αρκετά υποκειμενική, ας με συγχωρήσει γι’ αυτό η Σόνια.

￭  Την πρωτοκαθεδρία έχει μια ενότητα άρθρων στα οποία γίνεται ειδική αναφορά σε σημαντικά πρόσωπα, επώνυμα και ανώνυμα που έγραψαν τη δική τους μικρή ή μεγάλη ιστορία. Αξίζει νομίζω να αναφέρουμε τα πρόσωπα αυτά με τη σειρά που είναι καταχωρημένα στο βιβλίο:

● Γερμανός Καραβαγγέλης, μητροπολίτης Καστοριάς στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα.

● Διαμαντής Μαντόπουλος, ένας μαρτυρικός δάσκαλος από το Μαυροχώρι.

● Ειρήνη Δαμοπούλου, από τον Άγιο Δημήτριο Καστοριάς, που δεν ξέχασε από πού κατάγεται, και ύψωσε την φωνή της στο νομάρχη που την αποκάλεσε Βουλγάρα, της αφιερώνονται 2 άρθρα.

● Λεωνίδας Μαυροβίτης, δήμαρχος Καστοριάς στα χρόνια της απελευθέρωσης, ένας παράξενος τραπεζίτης των φτωχών και του Μακεδονικού Αγώνα.

● Αρχιμανδρίτης Γερμανός Χρηστίδης, μαχητικός ιεράρχης, λόγιος, δάσκαλος με καταγωγή από το Μαυροχώρι, του οποίου την επωνυμία φέρει και το Δημοτικό Σχολείο Μαυροχωρίου.

● Καστοριεύς Αλέξανδρος, ο μεγάλος Έλληνας και ο μεγάλος Μακεδόνας.

● Γυναίκες στην Καστοριά του χθες και του σήμερα:ανώνυμες Καστοριανές γυναίκες που σημαιοστόλισαν την Καστοριά κατά την απελευθέρωση, βυζαντινές αρχόντισσες και μοναχές όπως η Άννα Ραδηνή σύζυγος Θεόδωρου Λημνιώτη κ.α, ηρωίδες-καπετάνισσες στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα, όπως η θρυλική Ζήσαινα (Ευτέρπη Ουζούνη από τον Απόσκεπο) η Περιστέρα Κράκα από τη Σιάτιστα, η Τζιογκρούλα από το Βουρβουτσικό (Επταχώρι), κ.λπ., άγνωστες ηρωίδες του ‘40, και πολλές άλλες.

Ευεργέτες του Δημοτικού Σχολείου Μαυροχωρίου.

● Βιολέττα Παπαθανασίου, η πατριώτισσα δασκάλα, με καταγωγή από το Μοναστήρι, πρόεδρος του Συλλόγου Μοναστηριωτών Θεσσαλονίκης "Καρτερία".

● Βασίλης Χρηστίδης, δάσκαλος, ιστορικός ερευνητής της περιοχής των Κορεστείων.

● Ο Βασίλειος Β΄ ο επονομαζόμενος Βουλγαροκτόνος, από τη δυναστεία των Μακεδόνων βασιλέων, με αφορμή τη συμπλήρωση 1000 χρόνων από την απελευθέρωση της Καστοριάς από τους Βούλγαρους.

● Γεώργιος Παπαγιαννόπουλος, δάσκαλος-ήρωας, καταγόμενος από το Μαυροχώρι.

Μια άλλη ενότητα άρθρων επίσης πολυπληθής αφορά τον Μακεδονικό Αγώνα και γενικότερα το Μακεδονικό ζήτημα. Ιδιαίτερες αναφορές γίνονται για μακεδονομάχους και μάχες ενώ ξεχωριστά γίνεται αναφορά στο σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα τον Παύλο Μελά.

￭ Ιδιαίτερα πολύτιμες για μας τους Καστοριανούς είναι οι αναφορές της συγγραφέα στα αρθρα της για την απελευθέρωση της Καστοριάς με αξιοπρόσεκτα στοιχεία από μαρτυρίες και επιστολές.

￭ Το έπος του ’40 και η γερμανική κατοχή αποτελεί μια άλλη πολυπληθή ομάδα άρθρων με καταγραφές για άγνωστες ηρωίδες του ’40 όπως είναι η Ευαγγελία Καραμανάβη από την Έδεσσα, η Ερμιόνη Μπρίγκου από την Χειμάρρα της Αλβανίας, οι ανώνυμες γυναίκες της Πίνδου, η Ηρώ Κωνσταντοπούλου, η Λέλα Καραγιάννη, η Σοφία Βέμπο, η Κυβέλη Σεργίου κ.λπ.. Δεν λείπουν οι αναφορές της συγγραφέα στα παιδιά του ’40 μέσα από το σχολιασμό σχετικού φωτογραφικού υλικού και τη συμβολή της μουσικής στο έπος αυτό.

￭ Ορισμένα άρθρα είναι αφιερωμένα στο σύμβολο της πατρίδας μας, στο ιερό πανί, την ελληνική σημαία, τόσο στα χρόνια της επανάστασης του 21 όσο και κατά την απελευθέρωση της Καστοριάς.

￭ Ως πόντια προσφυγοπούλα και όχι μόνο η συγγραφέας δεν παραλείπει να αναφερθεί στις χαμένες πατρίδες μιλώντας για το ποντιακό ζήτημα και την μικρασιατική καταστροφή αλλά και την Βόρειο Ήπειρο με αφορμή το βιβλίο της Σταματίνας Καραγεωργίου "Ξύλινος Σταυρός".

￭ Ιδιαίτερη ενότητα αποτελούν τα άρθρα που αναφέρονται στα δημοτικά τραγούδια και τους χορούς, γιατί κατά τη συγγραφέα πατρίδα είναι και αυτά, μέρος της ταυτότητάς μας καυτηριάζοντας ενίοτε την εγκατάλειψη ή την αλλοίωση της παράδοσης.

￭ Δεν λείπουν φυσικά από το βιβλίο και άρθρα για την επανάσταση του ’21μέσα από την ανάδειξη κρυφών σελίδων της ιστορίας μας για ηρωίδες των αγώνων του Γένους που τραγουδήθηκαν για τα κατορθώματά τους. Αναφορά γίνεται επίσης και σε άλλες άσημες και ταπεινές γυναίκες, και σε κάποιους μικρούς αφανείς ήρωες, όπως επίσης και για στον δικό μας κλεφταρματωλό τον Ναούμη από την Ιεροπηγή που έδρασε στη Φλώρινα.

￭ Ένα άλλο σύνολο άρθρων έχουν γραφεί με αφορμή την παρουσίαση ορισμένων βιβλίων, τα οποία μας ταξιδεύουν σε τόπους ιερούς της ιστορίας και της μνήμης και τα οποία η συγγραφέα ευλαβικά αναλύει και προβάλλει.

￭ Τέλος σε άλλα άρθρα της η συγγραφέας αντλεί ερεθίσματα από την επικαιρότητα, και ιδιαίτερα από τον δημοσιογραφικό τύπο, για να στηλιτεύσει πρόσωπα, καταστάσεις και φαινόμενα που προσβάλλουν και απαξιώνουν τον πολιτισμό μας. Στα άρθρα αυτά μιλάει έξω από τα δόντια με θάρρος και παρρησία επικρίνοντας τα τρωτά των πολιτικών και των αρχόντων μας αλλά και την αβελτηρία της ελληνικής κοινωνίας που έμαθε στην ευκολία και την ήσσονα προσπάθεια, με επακόλουθο την κρίση που βιώνουμε, που για τη συγγραφέα είναι πρωτίστως κρίση αξιών.

Προσπαθούμε να ψηλαφήσουμε τη σημασία της λέξης "πατρίδα" αντλώντας πολύτιμα στοιχεία από σημαντικές προσωπικότητες της αρχαίας και νεότερης ιστορίας του τόπου μας.
Οι Έλληνες στην μακραίωνη ιστορία τους δεν είχαν τίποτα πιο πολύτιµο από την αγάπη για την πατρίδα. Προτιµούσαν την πατρίδα τους από καθετί άλλο στον κόσµο και το να εργάζονται γι’ αυτήν ήταν η μέγιστη ευτυχία και η δόξα τους.

«Είς ιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης», διαβάζουμε στην Ιλιάδα του Ομήρου.
Αναρωτιέται η συγγραφέας για μας τους σημερινούς Έλληνες που δεν έχουμε πόλεμο ποιος μπορεί να είναι ο πατριωτισμός μας; Πολύ σοφά τον εστιάζει «στο να υπακούμε και να εφαρμόζουμε τους νόμους της πατρίδας όλοι μας από τον μικρότερο έως τον μεγαλύτερο άρχοντα, και προπαντός αυτόν» συμπληρώνοντας «πως για να ευδοκιμήσει η δημορατία χρειάζονται και υπεύθυνοι πολίτες.» 

Ο Σωκράτης θεωρούσε την Πατρίδα ως το υπέρτατον αγαθόν για τον άνθρωπο: «Μητρός τε και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον εστίν η πατρίς και σεμνότερον και αγιώτερον και εν μείζονι μοίρα και παρά θεοίς και παρ’ ανθρώποις τοις νουν έχουσιν».Το πνεύμα αυτών των λόγων του Σωκράτη ενσαρκώνει παραδειγματικά το ισχυρό σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα, ο ήρωας Παύλος Μελάς, ο οποίος έβαλε την ιδέα της πατρίδας και του καθήκοντος πιο πάνω και από την αγάπη του για την οικογένειά του.

Το αυτοθυσιαστικό αυτό πνεύμα τόνισε και πρόβαλλε η συγγραφέας στην ομιλία της στον Παρακάλαμο Ιωαννίνων, τόπο καταγωγής του Μελά.«Φεγγοβολάς και μας δείχνεις τον δρόμο, δεν κουράστηκες να μας δείχνεις τον δρόμο του χρέους. Άλλωστε αυτή ήταν η τελευταία σου φράση: Και πείτε τους (στην οικογένειά μου) πως το καθήκον μου το έκαμα».

Και ύστερα πόσο μοιάζουν οι πατρίδες στην ποίηση.
Ύστερα απ’ την αγάπη του Θεού 
είναι η αγάπη της πατρίδας. 
Η πατρίδα! 
Να ζεις χωρίς πατρίδα δεν μπορείς, μας λέει ο Κωστής Παλαμάς και αυτούς τους στίχους δανείζεται στο εσώφυλλο η συγγραφέας για να προλογίσει το βιβλίο.

Είναι γλυκύς ο θάνατος μόνον όταν κοιμώμεθα εις την πατρίδα, μας λέει στην πρώτη του ωδή με τίτλο Φιλόπατρις, ο Ανδρέας Κάλβος.

Ένας άλλος σημαντικός μας ποιητής ο Οδυσσέας Ελύτης κατανοεί την πατρίδα με τον εξής τρόπο: «Για εμάς η Ελλάδα είναι αυτές οι στεριές οι καμένες στον ήλιο κι αυτά τα γαλάζια πέλαγα με τους αφρούς των κυμάτων, είναι τ' άσπρα σπιτάκια τ' ασβεστωμένα και τα ταβερνάκια και τα τραγούδια τις νύχτες με το φεγγάρι πλάι στην ακροθαλασσιά ή κάτω από κάποιο πλατάνι. Είναι οι πατεράδες μας κι οι παππούδες μας με το τουφέκι στο χέρι, αυτοί που λευτερώσανε την πατρίδα μας και πιο πίσω, πιο παλιά, όλοι μας οι πρόγονοι που κι αυτοί ένα μονάχα είχανε στον νου τους - όπως κι εμείς σήμερα: τον αγώνα για τη λευτεριά».

Παρόμοια και ο άλλος μεγάλος μας ποιητής ο Γιώργος Σεφέρης: «Ανήκω σε μία χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται κάθετα ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα».

Η έννοια της πατρίδας ξεπερνά τα γεωγραφικά όρια μιας χώρας και αποκτά πανανθρώπινα χαρακτηριστικά. Ο πατριωτισμός, δηλαδή, η αγάπη προς την πατρίδα, σε καμμία περίπτωση δεν συνδιαλέγεται με τον σοβινισμό, έννοια που περικλείει το μίσος και την έχθρα, τη ρατσιστική διάθεση προς κάθε τι ξένο. Διαμετρικά αντίθετες έννοιες με τον πατριωτισμό είναι ο υπερπατριωτισμός και η πατριδοκαπηλία που τα κίνητρά τους εδράζουν σε πολιτικά οφέλη και στην εξυπηρέτηση ατομικών φιλοδοξιών.

Γράφει κάπου ο Ντοστογέφσκι στον "Ηλίθιο": «Μπορεί τάχα ν’ αγαπάει κανείς όλους τους ανθρώπους, όλους τους πλησίον του; Και βέβαια όχι. Είναι μάλιστα αφύσικο. Στην αόρατη αγάπη για την ανθρωπότητα, αγαπάς σχεδόν πάντα τον εαυτό σου». Ωστόσο μπορεί κανείς να αγαπά τον εαυτό του, το εγώ του, το σπίτι και την οικογένειά του και ταυτόχρονα να συνδέεται με τους άλλους. Όπως λέει κι ο Σεφέρης: «Σε αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει να αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται». 

ΣΟΝΙΑ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ...
Εκδόσεις "Πολιτεία", Σεπτέμβριος 2019 - Αριθμός σελίδων: 564 - Διαστάσεις: 24x17
ISBN13 - 9789605225742 - Κωδ. "Πολιτείας": 3360-0417

Στο ίδιο ακλόνητο συμπέρασμα οδηγείται η συγγραφέας αναφερόμενη σε περιπτώσεις όπου η ανθρωπιά νικάει το πηχτό σκοτάδι του πολέμου, όπως στο άρθρο της "Σταγόνες ανθρωπιάς μες στον απάνθρωπο πόλεμο". Στο άρθρο αυτό αναφέρεται στον Χανς Λέμπερ, επίατρο του γερμανικού ναυτικού, που έσωσε στην Μήλο πολλές ζωές Ελλήνων στα μαύρα χρόνια της κατοχής.

Τη συγγραφέα συγκινεί και συγκλονίζει και ή άλλη ιστορία με τον νοσοκόμο του 33ου Συντάγματος Πεζικού Φλώρινας, που βρέθηκε νεκρός και κοκκαλωμένος πάνω στο σώμα ενός τραυματισμένου Ιταλού, στην προσπάθειά του να τον βοηθήσει, παρακούγοντας τον ανθυπολοχαγό του. «Τελικά το μόνο που νικάει και τον ίδιο τον θάνατο είναι το μεγαλείο των ψυχών εκείνων που είναι πλασμένες για ν’ αγαπούν τον άλλον πολύ. Πολύ περισσότερο κι από τον εαυτό τους ακόμη κι αν είναι εχθρός τους...»

Η λέξη άνθρωπος είναι για τη συγγραφέα καταλυτική στην έννοια της πατρίδας. Η πίστη στον άνθρωπο φυσικά και περνάει από την πίστη στον εαυτό, δεν εμποδίζεται και δεν περιορίζεται όμως από αυτή. Έτσι θα οδηγηθούμε στον δρόμο να βρούμε την πατρίδα, όπως αυτή αναδύεται μέσα από την ιστορία και τις προσωπικές εμπειρίες του καθενός και να την αγαπήσουμε.

Η αγάπη προς την πατρίδα οδηγεί στην πραότητα των ηθών και η πραότητα των ηθών οδηγεί στην αγάπη για την πατρίδα. Είναι μια πολιτική αρετή, βάσει της οποίας κανείς ξεπερνά τον εαυτό του, προκρίνοντας το κοινό συμφέρον έναντι του δικού του. Λέει χαρακτηριστικά η Σόνια: «Η Πατρίδα μάς θέλει ενωμένους, όχι κομματιασμένους και πως αυτό που πρέπει να κυριαρχεί εντός του καθενός μας είναι η πατρίδα, και όχι τα κόμματα κι ούτε ο εαυτός μας και τα δικά μας συμφέροντα…» μετουσιώνοντας ουσιαστικά τα λόγια του Μακρυγιάννη «είμαστε στο εμείς και όχι στο εγώ».

Πολύ ορθά επομένως η συγγραφέας θεωρεί πως η αγάπη για την πατρίδα δεν έχει νόημα εάν δεν βασίζεται στην αγάπη για τον άνθρωπο. Όποιος βλέπει τον συνάνθρωπο ως υπάνθρωπο δεν μπορεί να αγαπήσει καμία πατρίδα και καμία φυλή, παρά μόνο τον εαυτό του. Όλοι μας τελικά αποτελούμε μέρος ενός όλου που λέγεται ανθρωπότητα, μέσα στην οποία χωράνε όλες οι εθνικότητες, όλα τα χρώματα, όλες οι θρησκείες.

Η έννοια "πατρίδα" ξανανοηματοδοτήθηκε στις μέρες μας με αφορμή την οικονομική και προσφυγική κρίση. Η κινητοποίηση της πλειοψηφίας του ελληνικού πληθυσμού μέσα από πρακτικές και δράσεις αλληλέγγυας συμπεριφοράς ανέδειξαν τον κοινοτικό και συλλογικό χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας. Γι’ αυτό και η καπηλεία της έννοιας της πατρίδας, από ακραίες συντηρητικές και νεοφασιστικές πολιτικές τάσεις, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, σε καμμία περίπτωση δεν μπορεί να έχει μια μακροπρόθεσμη προοπτική γιατί δεν μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστική και πειστική συνομιλία των κύκλων αυτών με την κοινωνία.

Την άνοδο του νεοναζιστικού κινήματος στην πατρίδα μας θίγει η συγγραφέας σε πολλά της άρθρα, ως φαινόμενα βίας, που απειλούν τη δημοκρατία και την σταθερότητα του τόπου, και είναι αποτέλεσμα της έλλειψης ιδανικών από το κοινωνικό περιβάλλον των παιδιών, δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος για τον ολοκληρωτισμό. Υποστηρίζει με σαφέστατο τρόπο πόσο κάθετοι και σκληροί πρέπει να στεκόμαστε σε κάθε μορφή βίας στο δημόσιο βίο, από όπου κι αν αυτή προέρχεται.

Σόνια θερμότατα συγχαρητήρια για το βιβλίο σου! Να είναι καλοτάξιδο. Σ’ ευχαριστούμε για όσα κάνεις στον τόπο μας για τη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης. Άλλωστε όποιος αποκόπτει τον εαυτό του από το παρελθόν, υπονομεύει και καταδικάζει το μέλλον του. Αναγνωρίζουμε τον αγώνα και την ακούραστη προσπάθειά σου και είμαστε σίγουροι ότι όσο αυτός ο τόπος θα διαθέτει μελετητές της ιστορίας που έχουν την έγνοια της πατρίδας και την υπηρετούν με υψηλό αίσθημα ευθύνης, όπως εσύ, τίποτα δεν έχει χαθεί.

Τέλος

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 12 Δεκεμβρίου 2020, αρ φύλλου 1013
Η πρώτη φωτογραφία  είναι της κ. Φερενίκης Μεκιάμη-Γκίτση.

Σχετικά:

• ΑΛΙΚΗΣ ΚΑΖΤΑΡΙΔΟΥ: "Της Πατρίδας..." [I]
• ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΒΟΛΤΣΗ: "Της Πατρίδας..."