ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΒΒΑΔΑ - ΖΩΗΣ ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ: Καστοριά, Εβραίοι 3 | Parva Judaica Celetrensia [V]

ΟΔΟΣ 1.12.2023 | 1151

Τρεις από τις πρώτες διαταγές της Γερμανικής Διοικήσεως - οι δύο από αυτές για τους Εβραίους της πόλεως, 1943. Επί πλέον μία πρώιμη γερμανική διαταγή για τους Εβραίους, του έτους 1941.

City of Kastoria. Three of the first orders of the German Military Administration -Two of them are 1943 orders for the Jews of the city. Also, an early 1941 order about Jews.

Ε’ ΜΕΡΟΣ

Από αυτούς, στη κατάσταση των διασωθέντων υπάρχουν ήδη οι Ελιάου Ισαάκ και Ματαθίας, καθώς και ο «Πεννάς» με την γραφή «Πινχάς». Επίσης υπάρχουν οι Ζαχαρίας Μωϋσής, Κοέν Ιωσήφ (Πέπο) και Αράς Ιούδας με την γραφή «Αράρ Γεουντά». Προστίθενται τρία επί πλέον ονοματεπώνυμα: ο Μάγιου και οι δύο Μεβοράχ. Επομένως, στον αριθμό των πέντε γυναικών, των οποίων τα ονοματεπώνυμα γνωρίζουμε από τις αιτήσεις και τα πιστοποιητικά που αναφέρονται παραπάνω, έχουμε, επί πλέον, και τα ονοματεπώνυμα των τριών ανδρών του εκλογικού καταλόγου, δηλαδή σύνολον οκτώ ακόμη Εβραίοι Καστοριείς, οι οποίοι με τους 21 ήδη γνωστούς φθάνουν τον αριθμό των 29 διασωθέντων, των οποίων γνωρίζουμε τα ονοματεπώνυμα.

Από τις καταστάσεις των απόρων προκύπτουν έξι ακόμα διασωθέντες, οι παρακάτω: Μάγιου Μαρδοχάϊ Ιακώβ, Μάγιου Μισέλ Αβρ., Μάγιου Δαβίδ, Ουριέλ Βενιαμίν, Ρούσσο Μπονίκα Ισαάκ και Καμχή Βίκτωρ. Με αυτούς οι διασωθέντες φθάνουν τους 35. Και σε αυτούς θα πρέπει να προστεθούν τα 4 μέλη της οικογενείας του Δαβίδ Ναχμία με αποτέλεσμα ο αριθμός των μέχρι τώρα διασωθέντων να φτάσει στους 39.

Η επταμελής οικογένεια του Λεών Αράς και η εξαμελής του Λεόν Μισραχή αποτελούν μία ιδιαίτερη περίπτωση καθώς, για διαφορετικούς λόγους, τα μέλη των δύο αυτών οικογενειών δεν υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν τον συρμό των τραίνων της 1ης Απριλίου 1944.

Κοιτάζοντας προσεκτικά τα, μέχρι τώρα, μεγέθη για την Καστοριά φαίνεται ότι θα εντοπιστούν πιο εύκολα εκείνοι οι οποίοι σώθηκαν και ήδη είναι περισσότεροι από 35 αλλά, δυστυχώς, θα είναι περισσότεροι – ίσως μάλιστα αρκετοί περισσότεροι … από 763, εκείνοι οι οποίοι συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς.

Στον Πανελλήνιο Οδηγό Εμπορίου και Βιομηχανίας του έτους 1951 και στις σελίδες της Καστοριάς9 περιλαμβάνονται 5 Εβραίοι έμποροι: Οι Μεβοράχ Μισέλ και Ρούσσο Μωΰς στην ενότητα Αποικιακά – Παντοπωλεία, οι Ζαχαρίας Μωΰς και Κοέν Πέπος στα Υφάσματα – Ψιλικά και ο Ελιάου Ισαάκ στις Αντιπροσωπείες.

Έχει ενδιαφέρον κάθε στοιχείο για τους Εβραίους της Κοινότητος, που μπορεί να προκύψει από τα σημειώματα ή τα έγγραφα τα οποία αναφέρονται σε αυτούς και τις δραστηριότητές τους. Ιδιαίτερη σημασία νομίζω ότι έχουν εκείνα τα οποία μας δίνουν πληροφορίες για τους ανθρώπους: τα βρέφη ή τα μικρά παιδιά, τους νέους, τους εφήβους, τις γυναίκες και τους άνδρες της Κοινότητος. Ιδιαίτερη αξία έχει μαζί με το ονοματεπώνυμο και η προσκόμιση για την κάθε μία και τον κάθε ένα περισσοτέρων στοιχείων, όπως είναι η ηλικία, το επάγγελμα, η σχέση με τους ομοθρήσκους της Κοινότητος. Κάθε τι το οποίο βοηθάει να σχηματισθεί καλύτερα το πρόσωπο αυτής ή αυτού που συνήθως, για δεκαετίες μετά τον πόλεμο, είχε οριστεί σαν ένας αριθμός ανάμεσα στους άλλους ομοφύλους του, οι οποίοι και αυτοί υπολογίζονταν με αριθμούς. Παράδειγμα: Η Αλέγκρα/Αλέγρα ήταν σύζυγος του Μωρίς Νισίμ και οι γονείς της, ο Αβραάμ Δαυΐδ Ρούσο και η Εσθήρ το γένος Χαΐμ Ελιάου, ήταν κάτοικοι εν ζωή Καστορίας, υπήρξαν δύο Εβραίοι από τις εκατοντάδες της πόλεως που συνελήφθησαν την 24 Μαρτίου 1944 και δολοφονήθηκαν από τους Γερμανούς στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Με αυτό τον τρόπο γίνεται ένα ελάχιστο βήμα, προκειμένου να συνειδητοποιήσουμε ότι οι Εβραίοι ήταν γονείς –γυναίκες και άνδρες– μικρά παιδιά, νέοι και νέες, μεσήλικες, υπερήλικες, ασθενείς, ανάπηροι, όλοι αυτοί που οδηγήθηκαν στα κρεματόρια είναι συγκεκριμένοι άνθρωποι με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους ο καθένας και όχι παράθεση ή άθροισμα αριθμών.

Επιλογικόν

Κάθε βιβλίο που αναφέρεται στο ολοκαύτωμα/Σοά παρέχει συνήθως και ένα αποτύπωμα σε σχέση με τους εβραίους κυρίως εκείνους που δολοφονήθηκαν, αλλά σε μερικές περιπτώσεις και με τους ελαχίστους, αυτούς που σώθηκαν. Για την Καστοριά οι πρώτες αναφορές προέρχονται από το βιβλίο της Μπέρρυς Ναχμίας. Εν αρχή ήταν οι Ιακώβ και Μπουένα Κασσούτο, ο παππούς και η γιαγιά, μετά, στην κλίμακα της σειράς, είναι ο πατέρας της Ισραέλ Κασσούτο. Από αυτόν και τη μητέρα της Βικτώρια γεννήθηκαν η Μποένα [Μπέρρυ] και ο αδελφός της Αλμπέρτο. Τα άλλα τέσσερα ετεροθαλή αδέλφια της, η Βικτώρια [10 χρονών], ο Ισαάκ, ο Χαΐμ και ο Ιακώβ γεννήθηκαν από το δεύτερο γάμο του πατέρα της με την μητριά της. Ακολουθούν, ο εκ μητρός θείος της Ισαάκ (Κούτσιο) και η γυναίκα του, η θεία Ρασέλ. Και ο άλλος αδελφός της μητέρας της και αγαπημένος θείος της ο Ζάχος Ζαχαρία. Αναφέρεται ακόμα, σε μία δύσκολη συνάντηση το πρωΐ της 25ης Μαρτίου, και η αδελφή του πατέρα της, αυτή που τη μεγάλωσε μαζί με τα δικά της παιδιά. Μία φράση της επιμελήτριας της εκδόσεως Οντέτ Βαρών-Βασάρ παρουσιάζει συνοπτικά ένα άλλο τμήμα της ευρύτερης οικογένειας, αυτό που περιλαμβάνει: «θείους, θείες και ξαδέλφια».

Μαζί με την οικογένεια προσμετρώνται και οι στενές φίλες της νεανικής ηλικίας –η μεταξύ τους σχέση περιγράφεται ακριβέστερα με τις δικές της λέξεις:

“Ήμασταν έξι αχώριστες φίλες: η εξαδέλφη μου Ρεβέκκα Ζαχαρία, η Ρεβέκκα Πισιρίλου, η Πώλα Κοέν, η Λίνα Ελιάου, η Στέλλα Ελιάου κι εγώ. […] ‘Ολοι οι Καστοριανοί εβραίοι και χριστιανοί, μας αποκαλούσαν τότε «τα όμορφα και καλά κορίτσια μας». Κι εμείς με καμάρι και αυτοπεποίθηση ψηλώναμε και μεγαλώναμε”.

Από τις έξι θα επιζήσουν η Μπέρρυ και η Λίνα Ελιάου, θα επιζήσει και η πρώτη εξαδέλφη της Γκίτα Ζαχαρία. Μετά τον πόλεμο η Λίνα και η Γκίτα θα μεταναστεύσουν και θα ζήσουν στις ΗΠΑ. Η Λίνα Ελιάου θα παντρευτεί τον Μωύς Ρούσσο αυτόν που πρόλαβε και κρύφτηκε για μια μέρα μέσα στη Καστοριά, στη συνέχεια προσπάθησε να διαφύγει στο βουνό, εντοπίστηκε, τον συνέλαβαν και τον έφεραν στο κτίριο του Σχολείου μαζί με τους άλλους, να ακολουθήσει την κοινή πορεία των ομοθρήσκων του.

Όλοι αυτοί οι Καστοριανοί Ισραηλίτες – εκτός της Λίνας και του Μωΰς – δολοφονήθηκαν, οι περισσότεροι τις πρώτες ημέρες του δευτέρου δεκαημέρου του Απριλίου 1944.

Φωτογραφίες υπάρχουν από τους γονείς, τον παππού και τη γιαγιά, τον θείο και τη θεία και το μικρό ξαδερφάκι της – μια ξαδελφούλα «έξι μόνο χρονών» που ο αποχαιρετισμός τους στο σταθμό του Άουσβιτς (καθώς η Μπέρρυ θα βαδίσει στη γραμμή για το Μπιρκενάου και η εξαδελφούλα βρίσκεται στο καμιόνι που κινείται για τα κρεματόρια) θα σφραγίσει για πάντα τη ζωή της Μπέρρυς Ναχμίας. Αυτό είναι ένα μαρτυρολόγιο, ένα για κάθε εβραϊκή οικογένεια: εάν έχει διασωθεί κάποιος είναι δεκάδες, συνήθως, τα μέλη της οικογένειάς του που έχουν δολοφονηθεί, με ποικίλους τρόπους, στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Και από τα οικογενειακά μαρτυρολόγια συναποτελείται το ευρύτερο δάσος των Εβραίων μαρτύρων που κάλυψε την Ευρώπη κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο,.

 

Ένα άλλο τέτοιο μαρτυρολόγιο προκύπτει από μία κοινή αίτηση του διασωθέντος Αλβέρτου Ναφθαλή Κοέν. Ο Αλβέρτος διασώθηκε, αλλά 13 άτομα της στενής οικογενείας του δολοφονήθηκαν. Ο Αλβέρτος είχε μία αδελφή και δύο αδελφούς και από τα αδέλφια του ο ένας, ο Ιακώβ, δεν είχε παντρευτεί. Ο άλλος αδελφός, ο Δαυίδ, ήταν παντρεμένος με τη Ρένα και είχαν τέσσερα παιδιά. Δολοφονήθηκαν όλοι, και τα έξι άτομα. Και η Τζόγια η αδελφή του είχε παντρευτεί τον Λεόν και είχαν δύο παιδιά, δύο κόρες. Δολοφονήθηκε και αυτή η οικογένεια με τα τέσσερα άτομα. Νομίζω ότι μπορείτε να διαβάσετε την αίτηση και να την αντιληφθείτε σαν ένα κείμενο αντιγραμμένο από μία πλάκα τάφου, κοινού για όλους όσους αναφέρονται στο κείμενο της αιτήσεως αυτής.

 

Αίτησις 

Αλβέρτου Ναφθαλή Κοέν,

κατοίκου Καστορίας,

εν Καστορία τη 21 Δεκεμβρίου 1949.

Προς τον κ. Ληξίαρχον του Δήμου Καστορίας.

Παρακαλώ όπως επί τη βάσει της εν αντιγράφω προσαγομένης υπ’ αριθμόν 77 του έτους 1949 αποφάσεως του Πρωτοδικείου Καστορίας δι’ ης εβεβαιώθη ο θάνατος 1) Του πατρός μου Ναφθαλή Κοέν 2) Εσθήρ, συζύγου Ναφθαλή Κοέν, μητρός μου 3) Δαυϊδ Ναφθαλή Κοέν, αδελφού μου 4) Ρένας, συζύγου Δαυϊδ Ναφθαλή Κοέν, νύμφης μου επ’ αδελφώ 5) Ραφαήλ Δαυϊδ Κοέν ανεψιού μου 6) Εσθήρ Δαυϊδ Κοέν ανεψιάς μου 7) Αλέγκρας Δαυϊδ Κοέν ανεψιάς μου 8) Σέμης ή Στέλλας Δαυϊδ Κοέν ανεψιάς μου 9) Ιακώβ Ναφθαλή Κοέν, αδελφού μου 10) Τζόγιας, συζύγου Λεόν Λεβή, αδελφής μου 11) Λεόν Λεβή γαμβρού μου επ’ αδελφή 12) Σάρας Λεόν Λεβή, ανεψιάς μου και 13) Εσθήρ Λεόν Λεβή, ανεψιάς μου, απάντων εν ζωή κατοίκων Καστορίας, συντάξητε ληξιαρχικάς πράξεις περί του θανάτου αυτών.

Ο πληρεξούσιος δικηγόρος 

[υπογραφή]

Σημειώσεις

1. Οι γερμανικές δυνάμεις κατέλαβαν την Καστοριά στις 15 Απριλίου 1941.

2. Υπηρεσιακόν φύλλον διατάξεων δια το καταληφθέν ελληνικόν έδαφος, δίγλωσσο [γερμανικά και ελληνικά]. Νο 1, εις το μέτωπον, 5.4.1941, σ.10

3.Ναχμίας, Μπέρρυ, Κραυγή για το αύριο. Αρ.76859. Επιμέλεια- επίμετρο: Οντέτ Βαρών – Βασάρ, δεύτερη έκδοση, Αθήνα, εκδόσεις Αλεξάνδρια και Ρίτα Ναχμία – Βεντούρα, 2020.

4. Ολόκληρο το κείμενο του εγγράφου της Ισραηλιτικής Κοινότητος Καστορίας προς τον Δήμαρχο: «..Εις απάντησιν του υπ’ αριθμού 2233 εγγράφου υμών ζητών περί της τύχης του Ραφαήλ Κοέν γνωρίζομεν υμίν ότι ούτος διερπάγη υπό των γερμανών την 24ην Μαρτίου του έτους 1944 και οδηγήθη εις Πολωνίαν και μετέπειτα εις στρατόπεδα της Γερμανίας όπου και υποκύψας εις τα βασανιστήρια των δημίων γερμανών, απεβίωσεν.

Μετά τιμής, ο Πρόεδρος Μ. Ζαχαρίας ο Γραμματεύς Μ. Μάτσας

5. Oberwüstegiersdorf είναι το όνομα στα γερμανικά του χωριού της Πολωνίας Gluszgca Górna, στη Κάτω Σιλεσία κοντά στα τσεχικά σύνορα.

6. Ισραηλιτική Κοινότης Θεσσαλονίκης, In Memoriam. Αφιέρωμα εις την μνήμην των Ισραηλιτών θυμάτων του Ναζισμού εν Ελλάδι. Εκδίδεται υπό την διεύθυνσιν του Μίκαελ Μόλχο Ραββίνου της Ισραηλιτικής Κοινότητος Θεσσαλονίκης. Ελληνική απόδοσις: Γεωργίου Κ. Ζωγραφάκη (Εκ της δευτέρας αναθεωρημένης γαλλικής εκδόσεως υπό του Ιωσήφ Νεχαμά), Θεσσαλονίκη, 1974 – το κείμενο για την Καστοριά στις σελίδες 238-240.

7. Ναχμίας, Μπέρρυ, ό.π., σ.56-60.

8. Νομός Καστορίας – Πρωτοδικείον Καστορίας, Εκλογικός Κατάλογος του Δήμου Καστορίας και συνοικισμών Αποσκέπου & Κεφαλαρίου καταρτισθείς κατά την εν έτει 1946 γενομένην ανασύνταξιν αυτού και επικυρωθείς δια της υπ’ αριθμ. 78 αποφάσεως του Πρωτοδικείου Καστορίας, Ναύπλιον, σ.17+2φφ.

9. Πανελλήνιος Οδηγός Εμπορίου και Βιομηχανίας [έτους] 1951, έκδοσις και ιδιοκτησία: Αντων. Παναγοπούλου &Σια, Αθήναι-Πάτραι, σ.736, τα στοιχεία για την Καστοριά στις σελίδες 386-390.

-  τέλος -

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 1 Δεκεμβρίου 2022, αρ. φύλλου 1151.

Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:

• ΚΑΒΒΑΔΑ - ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ: Parva Judaica Celetrensia (Καστοριά-Εβραίοι-3) [I], [II], [III], [IV], [V].
• Χ. ΚΑΒΒΑΔΑ - Ζ. ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ: Parva Judaica Celetrensia [Καστοριά, Εβραίοι 2] [I], [II], [III], [IV], [V], [VI], [VII], [VIII].
• ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΟΡ. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ: Ο ανθός της λίμνης
• ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΟΡ. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ: Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη… 
• ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΟΡ. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ: Η συναγωγή της Καστοριάς στην Κωνσταντινούπολη