30.10.19

ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΒΒΑΔΑ - ΖΩΗΣ ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ: Parva Judaica Celetrensia [VI]



Ορισμένα στοιχεία

για την Ισραηλιτική Κοινότητα Καστοριάς

πριν και μετά το Ολοκαύτωμα


ΣΤ' ΜΕΡΟΣ

Στο βιβλίο της η Μπέρρυ Ναχμία δημοσιεύει τη φωτογραφία των γονέων της, της μητέρας της Βεντούρα και του πατέρα της Ισραέλ Κασσούτο καθώς και μία οικογενειακή φωτογραφία με τον παππού, τη γιαγιά και το ξαδελφάκι της που, όπως γράφει στη λεζάντα της φωτογραφίας, «το τελευταίο του "Αντίο" στο σταθμό του Άουσβιτς, με συνοδεύει σ’ ολόκληρη τη ζωή μου³º».
Από το βιβλίο της σώζεται, επίσης, ένα όνομα μαζί με μια από τις άπειρες τραγικές ιστορίες του στρατοπέδου: η Μπέρρυ δούλευε στο κομάντο Canada [Καναδά] ως βοηθός [λουμπερίν] σε μία από τις τραπεζιέρες - τα κορίτσια που ετοίμαζαν πακέτα από τα αντικείμενα των Εβραίων που έφταναν με τα τραίνα στο στρατόπεδο.

«Εκεί μέσα στους σωρούς, μια μέρα βρήκα ένα σκέπασμα κρεβατιού, κεντημένο με σταυροβελονιά, με μαλλιά διάφορα χρώματα μπεζ, κι ωραία κόκκινα τριαντάφυλλα, ροζ επίσης. Αυτό ήταν της προίκας της ξαδέλφης μου Ρεβέκκας Ζαχαρία από την Καστοριά. Πόσα καλοκαίρια, θυμάμαι, κεντιόταν αυτό. Και πόσες φορές την είχα βοηθήσει και καθόμουνα κι εγώ μαζί της… Από τότε δε θέλησα να ξανακεντήσω στη ζωή μου ποτέ πια σταυροβελονιά³¹». Ενωρίτερα στο βιβλίο της σημειώνει άλλα 3 ονόματα της κοριτσίστικης παρέας της: Ρεβέκκα Πισσιρίλου, Στέλλα Ελιάου και Πώλα Κοέν. Μαζί με την ίδια και τις Λίνα Ελιάου και Ρεβέκκα Ζαχαρία αποτελούσαν, όπως γράφει, «ένα αχώριστο γκρουπ των έξι³²».

Ακόμα δύο ονόματα καστοριανών από το βιβλίο, το πρώτο: Ζάχος Ζαχαρίας, ο αγαπημένος θείος της Μπέρρυς – αδελφός της μητέρας της – ο οποίος την εποχή του διωγμού ήταν γραμματέας της κοινότητος και το δεύτερο: Φορτουνάτα Ελιάου, η οποία είχε επισκεφτεί την παντρεμένη κόρη της στη Θεσσαλονίκη, εκεί συνελήφθη και, μαζί με την οικογένεια της κόρης της, οδηγήθηκε στο στρατόπεδο και στα κρεματόρια.

■  Έγγραφα Γ’ [2].
Η περίπτωση του Καλέβ [Καλέφ] Ελιάου. 

Δύο σημειώματα, διευθυνόμενα προς το Ηλεκτρικόν Εργοστάσιον Καστορίας, αναφέρονται στον Καλέβ Ελιάου. Το περιεχόμενο του πρώτου (με ημερομηνία 2-3-44) έχει ως εξής: «Κατόπιν εντολής του κ. Διευθυντού παρακαλείσθε όπως χορηγήσετε εις τον κ. Καλέφ Ελιάου (8) οκτώ Kg. Ακαθάρτου πετρελαίου εντός της σήμερον επί επιστροφή. Εντολή Νομάρχου [υπογραφή]». Αριστερά, στο κάτω μέρος σημειώνεται: «Παρέλαβον το άνω ποσόν των 8 χιλιογρ. ακαθάρτου πετρελαίου αυθημερόν. Ο λαβών, Σεραφείμ Κουκίδης». 

Το δεύτερο, υπογράφει, δώδεκα μέρες αργότερα [16.3.1944], ο επικεφαλής του τομέως Καστορίας Γερμανός υπολοχαγός: «Ο φέρων αυτό το πιστοποιητικό/έγγραφο Kaleb Eliau, δικαιούται να παραλάβει 10 κιλά καυσίμου ύλης από την Νομαρχία Καστορίας». Εν συνεχεία αρμόδιος υπάλληλος του ελληνικού δημοσίου δίδει εντολή στο Ηλεκτρικό Εργοστάσιο Καστορίας να χορηγήσει στον Καλέβ Ελιάου την αναφερομένη ποσότητα ακαθάρτου πετρελαίου. Στο πίσω μέρος του φύλλου ο Σεραφείμ Κουκίδης – όπως και προηγουμένως - υπογράφει, την επομένη 17/3/1944, ότι παρέλαβε το πετρέλαιο.

Ο Καλέβ Ελιάου είχε αλευρόμυλο [και αλευροπωλείο] στη Καστοριά. Για την στοιχειώδη παραγωγή και διανομή αλεύρων στο πληθυσμό της πόλεως ήταν απαραίτητη η λειτουργία του μύλου. Πολύ πιθανόν, μέρος των προϊόντων να το διέθεταν οι Γερμανοί είτε για τις ανάγκες στρατιωτικών τους μονάδων στη Μακεδονία, είτε σε πρόσωπα στη περιοχή του νομού για τα οποία ενδιαφέρονταν. Επομένως, η ποσότητα του πετρελαίου παραχωρείται στον Κ. Ελιάου επειδή η λειτουργία του μύλου του εξυπηρετεί ανάγκες ή επιδιώξεις του στρατού κατοχής. Από το δεύτερο σημείωμα προκύπτει ότι το γεγονός της παραχωρήσεως καυσίμου λαμβάνει χώρα μία εβδομάδα πριν οι Γερμανοί εκτοπίσουν τους Εβραίους της Καστοριάς, μαζί και τον Καλέβ Ελιάου.

■  Έγγραφα Δ’ [2].
«Άρτι επανακάμψαντες εξ ομηρίας» [3 Εβραίοι]
Έγγραφο Δ1 

Προς τον κ. Ληξίαρχον Δήμου Καστορίας 
κ. Μωΰς Ζαχαρίαν, Πρόεδρον Ισραηλιτικής Κοινότ. Καστορίας. 

Επειγόμενοι να γνωρίσωμεν επί εγγράφου του κ. Εισαγγελέως Καστορίας, αφορώντος την κληρονομικήν σχέσιν των κάτωθι Ισραηλιτών, άρτι επανακαμψάντων εξ ομηρίας ενταύθα προς αγνώστου διαμονής πρόσωπα έχομεν την τιμήν να σας παρακαλέσωμεν όπως ει δυνατόν εντός της σήμερον μας γνωρίσητε υπευθύνως τις η μετά των προσώπων τούτων συγγένεια ως και τον βαθμόν συγγενείας.
1. Ο Μωΰς Σ. Μάτσα με τον Μποχώρ Μωΰς Μάγιο
2. Ισάκ Ιακ. Ελιάου Σολομών Ιακ. Ελιάου
3. Μωΰς Σ. Μάτσα Χαΐμ Σολομών Κοέν
4. Ισάκ Ιακ. Ελιάου Μισέλ Ιακ. Ελιάου
5. Πηγχάς Ελιάου Καλέβ Χαΐμ Ελιάου

Καστοριά 29-9-1945 
Ο οικον. Έφορος [υπογραφή] 

■  Έγγραφο Δ2
Επαρχείον Δήμου Καστορίας
Καστορία τη 29 Σεπτεμβρίου 1945 

Προς τον Οικονομικόν Έφορον Καστορίας 
Ενταύθα 

Εις απάντησιν του υπ’ αριθ. 2155 ε.έ. υμετέρου εγγράφου έχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν υμίν ότι παρά τη Υπηρεσία ημών ουδέν στοιχείον υπάρχει εξ ου να προκύπτουν τα αιτούμενα στοιχεία.
Ως είμεθα όμως εις θέσιν να γνωρίζωμεν και καθ’ ας αρμοδίως συνελέξαμεν πληροφορίας, η κληρονομική σχέσις των εν τω ως άνω εγγράφω υμών αναφερομένων Ισραηλιτών άρτι επανακαμψάντων εκ της ομηρίας προς ετέρους τοιούτους αγνώστου διαμονής είναι η κάτωθι.

1) Ο Ο Μωϋσής Σ. Μάτσας είναι εγγονός του Μποχώρ Μωΰς Μάγιο
2) Ο Ισαάκ Ιακώβ Ελιάου είναι πρώτος εξάδελφος με τον Σολομών Ιακώβ Ελιάου [Τσεπάρτση]
3) Ο Μωϋσής Σ. Μάτσας είναι ανεψιός του Χαΐμ Σολομών Κοέν
4) Ο Ισαάκ Ιακώβ Ελιάου είναι πρώτος εξάδελφος του Μισέλ Ιακώβ Ελιάου [Τσεπάρτση]
5) Ο Πινχάς Ελιάου είναι πρώτος εξάδελφος του Καλέβ Χ. Ελιάου.

Ο Ληξίαρχος Καστορίας 
[υπογραφή] 

■  Έγγραφο Ε’.
Περί ηλεκτρικών γνωμόνων

Προς την Επιτροπήν Ηλεκτρ. Εργοστασίου, 
Ενταύθα. 
Διαταχθείσης της αποδόσεως της κινητής περιουσίας των Ισραηλιτών Καστορίας εις την ενταύθα Ισραηλ. Κοινότητα, έχομεν την τιμήν να σας παρακαλέσωμεν όπως αποδόσετε πάντας τους ηλεκτρ. γνώμονας κατεχομένους παρ’ ιδιωτών Καστοριέων εις την δικαιούχον Ισραηλ. Κοινότητα, αποστέλλοντες ημίν ονομαστ. κατάστασιν.

Καστορία 19/XII/45 
Ο Οικον. Έφορος [υπογραφή] 

■  Διευκρινήσεις 

Επώνυμα Αράρ/Αράρη/Χαράρη/Χαραρί και Σάκο δεν συναντήσαμε, μέχρι τώρα, στα έγγραφα και τους καταλόγους τους σχετικούς με τους Εβραίους της Καστοριάς. Σημειώνουμε ότι κατά την διάρκεια της Κατοχής κατέφυγαν στην Καστοριά Εβραίοι, κυρίως, από το Μοναστήρι αλλά και από άλλες περιοχές της Γιουγκοσλαβίας καθώς και από τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές της Βορείου Ελλάδος. Ο Β. Κωστόπουλος αναφέρει ανάμεσα στα επώνυμα των καστοριανών Εβραίων που συγκέντρωσε από διάφορες πηγές και αυτά των Σάκο και Χαραρί. Ο ίδιος καταγράφει 3 νέους Εβραίους που εντάχθηκαν στις γραμμές του ΕΛΑΣ, τον ιατρό Α. Κοέν και τους γνωστούς Αλμπερτίκο Σάκο και Νατάν Γιαχέλ Χονέν.

Από την Κατάσταση 4 προκειμένου για τους 8 πωληθέντες γνώμονες προκύπτει ότι αυτούς θα μπορούσαν να τους διαθέσουν είτε οι ίδιοι οι αρχικοί ιδιοκτήτες, είτε οι κληρονόμοι τους. Τα ονοματεπώνυμα των 7 Εβραίων (ο Ζαχ. Μπενβενίστε διαθέτει δύο γνώμονες) είναι τα παρακάτω. Μωΐς Κόπιο, Ιακ. Πιτσιρίλο, Λεβή Μουσών, Σαμ. Ελιάου, Μποχώρ Πιτσιρίλο, Ζαχαρία Μπενβενίστε και Ισ. Καραμούτσιο. Εάν διαβάσαμε σωστά την Κατάσταση 4, θα πρέπει αυτοί οι 7 να επέζησαν της καταστροφής. Καταγράφουμε τα ονοματεπώνυμά τους αλλά δεν τους εντάσσουμε στη κατάσταση των διασωθέντων μέχρι να υπάρξει σχετική επιβεβαίωση και από άλλη πηγή.

Η Λίνα Ελιάου, κόρη του προέδρου της Κοινότητος Καλέβ Ελιάου, πρέπει να είναι η στενή φίλη της Μπέρρυς Ναχμία, η οποία μετά το ολοκαύτωμα παντρεύτηκε τον Μωΰς Ρούσσο, μετανάστευσαν και έζησαν στην Αμερική. Η Λίνα Ρούσσο πέθανε το 2017, σε ηλικία 96 ετών. Ένα από τα τρία παιδιά της, ο Larry Rousso, είναι ο παραγωγός και σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ trezoros που αναφέρεται στη ζωή των Εβραίων της Καστοριάς.

Η Στέλλα Σαλέμ στο υποκεφάλαιο του VI κεφαλαίου του βιβλίου της με τίτλο "παιδιά που διέφυγαν τον εκτοπισμό" αναφέρει και την γεννηθείσα στη Θεσσαλονίκη Ανίτα Ελιάου, κόρη του Δαβίδ και της Πόλας. Ο Δαβίδ ήταν από την Καστοριά, η Πόλα από τις Σέρρες, και διέμεναν οικογενειακώς στη Θεσσαλονίκη. Κατά την διάρκεια της κατοχής κρύφτηκαν στην Αθήνα, διεσώθησαν, επέστρεψαν και γράφτηκαν στην απογραφή της Ισραηλιτικής Κοινότητος Θεσσαλονίκης του έτους 1945. Πιθανόν ο Δαβίδ Ελιάου να προσμετράται και αυτός στους 35 διασωθέντες της Καστοριάς.

Ο Λ. Συνόπουλος στο βιβλίο του και στο κεφάλαιο με τίτλο "Επιστροφή των πρώτων Εβραίων από τα στρατόπεδα εξοντώσεως" περιγράφει ως εξής τη συνάντησή του με δύο διασωθέντες:
«Μπροστά στο γραφείο του Λεωνίδα Μπατρίνου…με πλησίασαν δύο άτομα σε μια αξιοθρήνητη κατάσταση. Πραγματικοί κινούμενοι ανθρώπινοι σκελετοί. Με μιλούσαν, με λέγανε πως λεγόνταν και δεν μπορούσα να τους γνωρίσω. Η φωνή τους τελείως άγνωστη, το παρουσιαστικό τους επίσης. Μού λέγανε, Λυκούργο, είμαι ο γιος του Κούτσιου του Μουσούλα, ο άλλος με έλεγε είμαι ο Μωϋσής Ζαχαρίας. Έμεινα παγωμένος, έκθαμβος, το παρουσιαστικό τους ήταν απίθανο³³». 

Τον Μωϋσή [Μωΐς] Ζαχαρία έχουμε συμπεριλάβει στον κατάλογο των διασωθέντων, μένει να εντοπίσουμε το ονοματεπώνυμο του «γιου του Κούτσιου του Μουσούλα». 



- συνεχίζεται -


Σημειώσεις 
30. ΝΑΧΜΙΑ, ΜΠΕΡΡΥ, ό.π., σ.6731. ΝΑΧΜΙΑ, ΜΠΕΡΡΥ, ό.π., σ.128 
32. ΝΑΧΜΙΑ, ΜΠΕΡΡΥ, ό.π., σ.30 
33. ΣΥΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ, ό.π., σ.204


Parva judaica celetrensia = Μικρά ιουδαϊκά της Καστοριάς
Φωτογραφία: Η Μπέρρυ Ναχμία στη είσοδο του σπιτιού της, στη Καστοριά. Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο της, σ.68

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 6 Δεκεμβρίου 2018, αρ. φύλλου 963



Σχετικά:
ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΒΒΑΔΑ - ΖΩΗΣ ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ:
Parva Judaica Celetrensia [I], [II], [III], [IV], [V], [VI], [VII], [VIII].

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ