6.8.23

ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΒΒΑΔΑ - ΖΩΗΣ ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ: Καστοριά, Εβραίοι 3 | Parva Judaica Celetrensia [III]


ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς
ΟΔΟΣ 10.11.2023 | 1148


Τρεις από τις πρώτες διαταγές της Γερμανικής Διοικήσεως - οι δύο από αυτές για τους Εβραίους της πόλεως, 1943. Επί πλέον μία πρώιμη γερμανική διαταγή για τους Εβραίους, του έτους 1941.

City of Kastoria. Three of the first orders of the German Military Administration -Two of them are 1943 orders for the Jews of the city. Also, an early 1941 order about Jews.

Γ’ ΜΕΡΟΣ

3.

Το Γραφείον Αιχμαλώτων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού με έγγραφό του, στις 10 Ιουλίου 1945, απευθύνεται στον Δήμαρχο Καστορίας και ζητεί πληροφορίες για τον Εβραίο δημότη της πόλεως Ραφαήλ Ιακώβου Κοέν. Για την τύχη του Ραφαήλ, ενδιαφέρεται ο αδερφός του Sam Cohen, στρατιώτης του Αμερικανικού Στρατού. Στο έγγραφο αυτό δεν υπήρξε απάντηση εκ μέρους του Δημάρχου καθώς, πιθανότατα, δεν είχαν επιστρέψει ακόμη στη πόλη οι ελάχιστοι διασωθέντες από τα στρατόπεδα Εβραίοι της Καστοριάς. Ο Ε.Ε.Σ. επανήλθε στις 17 Δεκεμβρίου και με το δεύτερο έγγραφό του προς τον Δήμαρχο συμπληρώνει τα στοιχεία του Ραφαήλ Ιακώβ Κοέν όπως τα είχε διαβιβάσει στον Ελληνικό, ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός. Το όνομα της μητέρας του ήταν Jaffa Kohen και ο ίδιος γεννήθηκε στη Καστοριά στις 10 Δεκεμβρίου 1917. Σημαντική είναι η πληροφορία ότι ο Ραφαήλ συμμετείχε στον πόλεμο της Αλβανίας – πιθανότατα είχε επιστρατευθεί όπως και χιλιάδες άλλοι Έλληνες εβραίοι και χριστιανοί. Οι τελευταίες ειδήσεις που είχε λάβει ο Sam Kohen από τον αδελφό του Raphael Kohen ήταν από το έτος 1942.

Η απάντηση του Δημάρχου προς τον Ε.Ε.Σ. βασίστηκε στο σχετικό περί του Ραφαήλ Κοέν έγγραφο των επικεφαλής της αποδεκατισμένης Ισραηλιτικής Κοινότητος Καστορίας. Σύμφωνα με αυτό, ο Ραφαήλ Κοέν απεβίωσε σε στρατόπεδο της Γερμανίας «υποκύψας εις τα βασανιστήρια των δημίων Γερμανών» [4]. Επί πλέον, στο σχέδιο της εγγράφου απαντήσεως του Δημάρχου προς τον Ε.Ε.Σ. σημειώνεται η πληροφορία ότι ο Ραφαήλ Κοέν οδηγήθηκε στη Πολωνία, στο Άουσβιτς. Προς το τέλος του πολέμου, οι Γερμανοί μετακίνησαν τους ομήρους σε ασφαλέστερες θέσεις προς το εσωτερικό, όταν οι προελαύνοντες σύμμαχοι πλησίαζαν στα μεγάλα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Ο Ραφαήλ, στις 25-4-45, έφθασε, με άλλους ομοθρήσκους του, στο στρατόπεδο Oberwüstegiersdorf [5] της Κάτω Σιλεσίας, σε ένα χωριό στα σύνορα Πολωνίας - Τσεχίας και λίγο αργότερα, έγκλειστος, σε αυτό το στρατόπεδο καταναγκαστικών έργων, κατέληξε από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια.

3α. Στο αρχείο υπάρχουν δύο έγγραφα ακόμα αναφορικά με τον Σαμ Κοέν. Το πρώτο είναι μία αίτησή του της 22-12-1939, με την οποία ζητεί να του χορηγηθεί πιστοποιητικό οικογενειακής και περιουσιακής καταστάσεως το οποίον θα του χρησιμεύσει για την αποδημία του. Και το δεύτερο της 12 Αυγούστου 1949, στο οποίο αναφέρεται ότι ο Σαν [Σαμ] ή Σουμαγιά Ιακώβ Κοέν είναι γιος και ο μόνος συγγενής του Ιακώβ Μποχώρ Κοέν – του Ιακώβ που «απεβίωσε» στη Πολωνία τον Απρίλιο του 1944. Στο δεύτερο αυτό έγγραφο ο Σαμ ή Σουμαγιά Ιακώβ Κοέν αναφέρεται ως κάτοικος Καστορίας - πιθανότατα είχε κρατήσει την ελληνική υπηκοότητα. Από το Σχέδιον του πιστοποιητικού φαίνεται η διάρθρωση της οικογένειας: οι γονείς Γιάφα και Ιακώβ Μποχώρ Κοέν και τα τέκνα Σουμαγιά [έτος γεννήσεως 1913] και Ραφαήλ [1917]. Από τον χρόνο υποβολής της αιτήσεως προκύπτει ότι ο Σαμ ταξίδεψε για την Αμερική τους πρώτους μήνες του 1940, στο διάστημα μέχρι την έναρξη του πολέμου. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ο ίδιος, πιθανόν, κατετάγη ως εθελοντής στον αμερικανικό στρατό και με αυτή την ιδιότητα πολέμησε στον Β’ Π.Π.

4. 

Εντύπωση προξενεί το γεγονός ότι μία ομάδα, τσακισμένων από τις δοκιμασίες ανδρών, κινείται και δημιουργεί Ισραηλιτική Κοινότητα στη Καστοριά αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, σίγουρα ήδη από το έτος 1945. Οι διασωθέντες, προσπαθούν να ενώσουν, κατά κάποιον τρόπο, το αφόρητο διάστημα εκείνων των ημερών, των ημερών αμέσως μετά το ολοκαύτωμα/Σοά, με τις ημέρες που είχαν ζήσει στην πόλη τους πριν από το 1944 και, περισσότερο, με αυτές πριν από τον Απρίλιο του 1941, έως δηλαδή την είσοδο των Γερμανών στη Καστοριά. Η δημιουργία του θεσμού της Κοινότητος αποτελεί μία ισχυρή πράξη προς την κατεύθυνση αυτή.

5. Ο Ματαθίας Ισαάκ Ελιάου, ένας εκ των διασωθέντων Εβραίων της Καστοριάς, με αίτησή του εζήτησε την έκδοση πιστοποιητικού, στο οποίο φαίνονται τα μέλη της οικογενείας του. Οι γονείς του Μαζαλτώ και Ισαάκ Ελιάου, κάτοικοι εν ζωή Καστορίας, είχαν «αποβιώσει» στη Γερμανία την 20 Μαΐου 1944. Δύο αδελφές του, η Σοφία και η Άννα είχαν παντρευτεί, προφανώς, πριν από τον πόλεμο, τον Σαμ/Σαμουήλ Κοέν η πρώτη και τον Σαμουήλ Πέσσο η δεύτερη και ήταν εγκατεστημένες στη Νέα Υόρκη. Ο Ματαθίας το 1948 ήταν 25 ετών και οι αδελφές του Σοφία και Άννα 45 και 47 αντίστοιχα, σύμφωνα με το πιστοποιητικό του Δήμου. Πολύ πιθανόν να έχει γίνει λάθος στις ηλικίες των δύο αδελφών/γυναικών και η ηλικία τους να ήταν κοντά σε αυτήν του Ματαθία.

6. ι ιδιαίτερες περιπτώσεις των οικογενειών Λεών Αράρ και Δαβίδ Ναχμία. Όπως είναι γνωστό, οι περισσότεροι από όσους έγραψαν για την Κοινότητα της Καστοριάς και το Ολοκαύτωμα έχουν σημειώσει, παραπέμποντας ή όχι στο “In Memoriam” [6], ότι τον θανάσιμο κλοιό των Γερμανών απέφυγε μία οκταμελής οικογένεια Εβραίων η οποία το βράδυ της 24ης Μαρτίου έτυχε να βρίσκεται σε ένα μύλο εκτός της πόλεως. Περισσότερα στοιχεία για αυτή την οικογένεια και την πορεία της στη συνέχεια δεν ήταν (και δεν είναι) γνωστά.

Σε μία σειρά καταστάσεων των ευπόρων και των απόρων κατοίκων της πόλεως Καστορίας υπάρχει αίτηση με ημερομηνία 5 Μαρτίου 1946, του Λεών Αράρ, κατοίκου Καστορίας, ο οποίος από την αρμόδια επιτροπή είχε θεωρηθεί εύπορος και είχε συμπεριληφθεί στην αντίστοιχη Κατάσταση των ευπόρων κατοίκων της πόλεως Καστορίας. Ο αιτών απευθύνεται στο Δήμαρχο και σημειώνει: «...Λαμβάνω την τιμήν να γνωρίσω υμίν ότι τυγχάνω άπορος και πολυμελής οικογενειάρχης και ουδεμίαν συχνή (;) ή σταθεράν εργασίαν έχω και σας παρακαλώ όπως ενεργήσητε και διαγραφώ εκ των καταλόγων της φορολογίας υπέρ του Δήμου καθόσον δεν δύναμαι ούτε την οικογένειάν μου να διαθρέψω λόγω της απορίας μου και της ανεργίας. Ευπειθέστατος, ο αιτών, Λεών Αράρ». Η αίτηση είναι γραμμένη με το χέρι κάποιου άλλου, πλέον εγγραμμάτου, και ο Λεών Αράρ υπογράφει καθαρά στο τέλος της. Στις δύο στήλες οι οποίες ευρίσκονται δίπλα στα ονοματεπώνυμα των ευπόρων σημειώνονται τα άτομα της οικογενείας του/της αναφερομένου/ης και ο βαθμός ευπορίας. Στη περίπτωση του Λεών Αράρ τα μέλη της οικογενείας του είναι 7 και ο βαθμός ευπορίας Α’ – ο πρώτος βαθμός, στη σειρά Α’, Β’ και Γ’. Ενδεικτικώς αναφέρεται ότι οι αρτοποιοί της πόλεως υποχρεώνονται κατά τη διανομή σίτου προς τους πολίτες της 20 Φεβρουαρίου 1946 όπως εισπράξουν υπέρ του Δήμου τριάντα δραχμές «κατ’ οκάν» από τους ευπόρους με βαθμόν ευπορίας Α’, πενήντα για τους Β’ και 70 για εκείνους της κατηγορίας Γ’. Ο Λεών Αράρ και η οικογένειά του είναι πιθανότατα η μόνη πολυμελής εβραϊκή οικογένεια της Καστοριάς, η οποία έμεινε έξω από τον κλοιό των Γερμανών και τον θάνατο.

Σε ένα κομμάτι χαρτί, εκτός θέσεως στο αρχείο, είναι γραμμένο ένα σημείωμα με τα ονοματεπώνυμα δεκαπέντε Ισραηλιτών - στη στήλη με την ένδειξη Παρατηρήσεις σημειώνεται: «Κατάλογος εβραίων ευρισκομένων σήμερα εις Καστορίαν». Το σημείωμα δεν έχει χρονολογία, είναι πιθανόν να έχει γραφεί την άνοιξη του 1945 ή και ενωρίτερα. Τα ονόματα των πρώτων οκτώ είναι: Μωΰς Ζαχαρία, Μεναχέμ και Αλμπέρτο Μεβοράχ, Μωΰς Μάτσα, Αλβέρτος, Ρασέλ και Μπίτης Ελιάου και ο Μωΰς Ρούσσο. Συμπληρώνονται οι 15 με τα επτά μέλη της οικογένειας Λεών Αράρ – έχουμε δηλαδή τα ονόματά τους: Λεών Αράρ, Ρετζίνα Αράρ, Νταίζη, Αλμπέρτος, Ζακίνος, Ζιάκ και Ματθίλδη Αράρ.

Στις καταστάσεις των απόρων υπάρχει ακόμα μίαν οικογένεια αυτή του Δαβίδ Ναχμία με 4 μέλη. Και ο Μεναχέμ Μεβοράχ αναφέρεται ως οικογένεια με δύο μέλη. Τα άλλα ονόματα των απόρων είναι χωρίς οικογένειες καθώς από τις δικές τους έχουν διασωθεί μόνον αυτοί οι ίδιοι: Μάγιου Μορδοχάϊ Ιακώβ, Μάγιου Μισέλ Αβρ., Μάγιου Δαβίδ, Ουριέλ Βενιαμίν, Ζαχαρίας Μωϋσής, Κοέν Σαρίνα, Κασούτο Μπονίκα [Ναχμία Μπέρρυ], Καμχή Βίκτωρ, Κοέν Σολίκα Μποχώρ, Κοέν Ιωσήφ Σολ., Καμχή Ελή Χαήμ, Κοέν Ραχήλ Γιουδά.


- συνεχίζεται -



Εικόνα 6. Ισραηλιτική Κοινότης Καστορίας, εν Καστορία τη 18η Ιανουαρίου 1946

 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 10 Νοεμβρίου 2022, αρ. φύλλου 1148.


Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ