ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΒΒΑΔΑ - ΖΩΗΣ ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ: Parva Judaica Celetrensia [VIII]

Ορισμένα στοιχεία

για την Ισραηλιτική Κοινότητα Καστοριάς

πριν και μετά το Ολοκαύτωμα

Η' ΜΕΡΟΣ

￭  Σημείωμα 5
Επιτροπή Εκμεταλλεύσεως 

Σημείωμα Υπηρεσιακόν 

Προς τον κ. Οικονομικόν Έφορον. 

Ενταύθα. 

Ο ηλεκτρικός γνώμων υπ’ αριθ. 5895355/348 του κ. Πηγχά Ελιάου ευρίσκεται εις το Ηλεκτρικόν Εργοστάσιον. Παρακαλώ διατάξητε ό,τι δει δια την απόδοσιν τω δικαιούχω.

Μετά τιμής, ο Λογιστής

υπογραφή [Α. Καραμπίνας], 

24/9/45, σφραγίδα της υπηρεσίας 

[στο ίδιο]: Εγκρίνεται η απόδοσις του ως άνω μετρητού εις τον ιδιοκτήτην και κάτοχον Πηγχά Ελιάου,

Καστοριά 26-9-45, 

ο Πρόεδρος της Επιτροπής, υπογραφή. 

[στο πίσω μέρος του ιδίου σημειώματος]:

Παρέλαβον σήμερον το υπ’ αριθ. 5895355 ηλεκτρικόν γνώμονα της οικίας μου. Εν Καστορία τη 19/10/1945, 

ο λαβών, υπογραφή [Π. Ελιάου] 

￭  Σημείωμα 6
Απόδειξις παραλαβής 

Ο κάτωθι υπογεγραμμένος παρέλαβον τον υπ’ αριθ. 3764912/286 ηλεκτρικόν γνώμονα παρά της Ισραηλιτικής Κοινότητος.

Εν Καστορία τη 15/2/1946

ο παραλαβών, υπογραφή 

￭  Σημείωμα 7
Ο Οικον. Έφορος Καστορίας 

Επιτρέπομεν εις τον Ισάκ Ιακ. Ελιάου (Γκρίτζινερ) όπως παραλάβη εκ του καταστήματος κ.Κ… τον υπ’ αριθ. 5579069 ηλεκτρικό γνώμονα ως και τον υπ’ αριθ. 5999 083 τοιούτον εκ της οικίας Κυρ. Μ… κατόπιν σημειώματος της ενταύθα Δ/σεως Ηλεκτρικής Επιτροπής.

Εν Καστορία, τη 6-11-1945 

[στο πίσω μέρος σημειώνεται με μελάνι]: Παρέλαβον τους υπ’ αριθ. 5579069 [και] 5999083 ηλεκτρικούς γνώμονας.

Εν Καστορία τη 15/12/45

υπογραφή [Ισ. Ι. Ελιάου] 

[με μολύβι διευκρινίζεται ότι ο πρώτος από αυτούς τοποθετήθηκε «εις Γκρίτζινερ» και ο δεύτερος «εις Φαρμακείον»].

￭  Σημείωμα 8
Ο Οικον. Έφορος Καστορίας 

Επιτρέπομεν εις την Δεσποινίδα Σουλίκα θυγατέρα Μποχώρ Ιωσήφ Κοέν κάτοικον Καστορίας όπως παραλάβη εκ του καταστήματος Μιχαήλ Ζ…, τον υπ’ αριθ. 4251 6/187 ηλεκτρικόν γνώμονα καθ’ υπόδειξιν της ενταύθα υπηρεσίας ηλεκτρικής εγκαταστάσεως, άτε ανήκοντος εις τον αγνώστου διαμονής Μποχώρ Ιωσήφ Κοέν.

Εν Καστορία τη 7-11-1945

υπογραφή, σφραγίδα της υπηρεσίας 

￭  Σημείωμα 9

Κύριε Αντίγονε
Σε παρακαλώ εις τον επιφέροντα την σημείωσιν παραδίδεις το ωρολόγιον το δικό μου. Του Καλέφ.

14/2/46 Γειά σου

Πενχάς Ελιάου 

￭  Σημείωμα 10

Κύριε Αντίγονε, Το ρολόγι του φωτισμού του Ηρακλή Μοδόπουλου να μη το πάρετε γιατί συνεννοηθήκαμε με τη Κοινότητα μας να μείνη επί του παρόντος.

[Υπογράφει ο] Μ. Ζαχαρίας 

Κατόπιν εντολής του Προέδρου της Κοινότητος Μ. Ζαχαρία ο χριστιανός συμπολίτης Β. Χρισομαλίδης παραλαμβάνει γνώμονα από την Εταιρία

￭  Σημείωμα 11

Κύριε Καραμπίνα δίδεται εις τον επιφέροντα Χρισομαλίδην Βασίλειον το ωρολόγιον.

[Υπογράφει ο] Μ. Ζαχαρίας 

Στο ίδιο: Παρέλαβον το υπ’ αριθ. 5895406 γνώμονα, 8/2/46

[Υπογράφει ο] Βασίλειος Χρισομαλίδης 

Δήλωση του Κ. Μπακάλη ότι παρέλαβε νομίμως γνώμονα Εβραίου ιδιοκτήτου.

￭  Σημείωμα 12

Ο κάτωθι υπογεγραμμένος Κυριάκος Μπακάλης δηλώ ότι παρέλαβον τον υπ’ αριθ. 5999083/296 ηλ/κόν γνώμονα παρά του Ηλ/κού Εργοστασίου επί καταβολή του νομίμου ενοικίου.

Εν Καστορία τη 1 Μαρτίου 1945. 

Ο δηλών [υπογραφή] 

Σημ. Ιδιοκτ. Βεν Κονφίνου [διαγράφεται και αντικαθίσταται από το ονοματεπώνυμο του] Ιακ. Ελιάου Γκρίτζνερ


Επιλογικά

Από τον Εκλογικό Κατάλογο του έτους 1927, προκύπτουν τα ονοματεπώνυμα 113 Εβραίων της Καστοριάς με το όνομα πατρός, το έτος γεννήσεως και το επάγγελμα για τον καθένα από αυτούς, τους εγγεγραμμένους στον Κατάλογο Έλληνες πολίτες. Ομοίως, από τα Παραρτήματα των ετών 1928 έως 1935, προκύπτει το πλήρες ονοματεπώνυμο και το έτος γεννήσεως 90 Εβραίων Ελλήνων πολιτών, καθώς και το επάγγελμα για τους 45 εξ αυτών. Τέλος, στα Παραρτήματα του Εκλογικού Καταλόγου καταγράφονται τα ονοματεπώνυμα 26 διαγραπτέων πολιτών, Εβραίων της Καστοριάς.

Το μεταπολεμικό Παράρτημα καταρτίστηκε κατά την ανασύνταξη του Εκλογικού Καταλόγου, η οποία πραγματοποιήθηκε το έτος 1945, εν όψει των δύο εκλογικών αναμετρήσεων του επομένου έτους, των εθνικών εκλογών της 31ης Μαρτίου και του δημοψηφίσματος της 1ης Σεπτεμβρίου 1946. Στο Παράρτημα αυτό, καταγράφονται τα ονοματεπώνυμα και το έτος γεννήσεως 826 εγγραπτέων, από τους οποίους οι Εβραίοι είναι 72, και τα ονοματεπώνυμα και το έτος γεννήσεως 374 διαγραπτέων πολιτών απάντων χριστιανών το θρήσκευμα.

Αθροιστικώς, στον Εκλογικό Κατάλογο του 1927 και στα Παραρτήματα των ετών 1928-1935 καθώς και σε αυτό του έτους 1945 διασώζονται τα πλήρη ονοματεπώνυμα 275 Εβραίων ανδρών της Καστοριάς μαζί με το έτος γεννήσεως του καθενός, ενώ για τους 150 σημειώνεται και το επάγγελμά τους.

Από το Μητρώον των αρρένων έχουμε επί πλέον τα πλήρη ονοματεπώνυμα καθώς και το έτος γεννήσεως άλλων 59 Εβραίων της πόλεως. Συνολικώς, στα δημοσιευόμενα έντυπα περιέχεται το πλήρες ονοματεπώνυμο καθώς και η ηλικία 334 Εβραίων της Καστοριάς, ενώ για 150 από αυτούς σημειώνεται και το επάγγελμά που άσκησαν στη πόλη ή στην ευρύτερη περιοχή.

Στα δύο έγγραφα για τους «άρτι επανακάμψαντες εξ ομηρίας» 3 Εβραίους, καταγράφονται τα ονόματα των τριών διασωθέντων, των Μωϋς Σ. Μάτσα, Ισάκ Ελιάου και Πηγχάς Ελιάου καθώς και ο βαθμός συγγενείας αυτών με έναν ή δύο αντιστοίχως από 5 «αγνώστου διαμονής» Εβραίους δημότες της Καστοριάς με τους οποίους οι 3 συνδέονταν δια στενής συγγενείας. Στο πρώτο από τα δύο έγγραφα σώζεται και το ονοματεπώνυμο του Μωΰς Ζαχαρία, διασωθέντος Εβραίου και πρώτου Προέδρου της επανασυσταθείσης Ισραηλιτικής Κοινότητος Καστορίας. Στα δημοσιευόμενα σημειώματα σημειώνονται τα ονοματεπώνυμα δύο διασωθεισών γυναικών, της Σαρίνας Κοέν και της Σουλίκας Μποχώρ Κοέν, καθώς και του διασωθέντος επίσης Ματαθία Ισάκ Ελιάου.

Στους διασωθέντες προστίθενται ο Νατάν Γιαχέλ Χονέν και η Μπέρρυ Ναχμία [Μπονίκα Ισραήλ Κασούτο] για τους οποίους τα δημοσιευόμενα εδώ έγγραφα προσθέτουν μία μικρή, αλλά ενδιαφέρουσα ιστορία για τους ιδίους, για την Ισραηλιτική Κοινότητα αλλά και για την πόλη της Καστοριάς γενικότερα.

Στην Κατάσταση 4, στα 12 σημειώματα καθώς και στα σχετικά έγγραφα αποτυπώνεται με επίσημο τρόπο η διαδικασία μετακινήσεως σημαντικού αριθμού γνωμόνων, ενός, πάντα αξιολόγου, αντικειμένου των εβραϊκών οικιών και καταστημάτων, ιδιαιτέρως χρησίμου στην οικονομική και κοινωνική ζωή της πόλεως, ιδίως κατά το διάστημα της Κατοχής και το αμέσως μετά από αυτή διάστημα του εμφυλίου πολέμου.

Από την μελέτη και την δημοσίευση ενός περιορισμένου αριθμού εγγράφων και εντύπων από το αρχείον Νέστορος Καββαδά, νομίζουμε ότι προκύπτουν ενδιαφέροντα στοιχεία για την Ισραηλιτική Κοινότητα Καστορίας, πρίν και μετά το Ολοκαύτωμα/Σοά.

Τη θέση των αριθμών παίρνουν τα ονοματεπώνυμα, οι ηλικίες και τα επαγγέλματα μελών της Κοινότητος. Αντί των αριθμών παρουσιάζονται οι άνθρωποι και αυτός είναι ο στόχος μας. Θέλουμε (και ελπίζουμε) να συνεχίσουμε προς αυτή την κατεύθυνση – ήδη έχει εντοπιστεί η δεύτερη σειρά υλικού από το ίδιο αρχείο για την επομένη δημοσίευση.

- τέλος-

Σημειώσεις 

1. ΚΟΕΝ, ΛΕΩΝ, Από την Ελλάδα στο Μπίρκεναου. Η εξέγερση των εργατών στα κρεματόρια, Αθήνα, «κυαναυγή», 2017, σ.179.
2. ΚΟΕΝ, ΛΕΩΝ, ό.π., σ.99-100
3. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗΣ, ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ, Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη…Ιστορία των Εβραίων της Καστοριάς, Αθήνα, Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος», 2010. Ο Παπαστρατής, στη σ.35 αναφέρει ότι o σύλλογος νέων Εβραίων Καστορίας δημιούργησε θεατρική ομάδα, η οποία έδωσε παραστάσεις στη Καστοριά και στη Φλώρινα, πολλά από τα μέλη της ομάδος αυτής μάλιστα κατά το έτος 1937 μετέβησαν στην Παλαιστίνη και εκεί ίδρυσαν τον ελληνοεβραϊκό αγροτικό συνεταιρισμό Moshar Tsur Moshe. Ο συγγραφέας στην ίδια σελίδα βασισμένος στο βιβλίο του Joshua Eli Plaut, Greek Jewry in the Twentieth Century, Madison – Teanec, 2000, σημειώνει ότι «αρκετοί Καστοριανοί Εβραίοι κλονισμένοι προφανώς από το υφέρπον αντισημιτικό κλίμα, έστειλαν τα παιδιά τους στην τότε Παλαιστίνη στη σχολή αγροτικής εκπαίδευσης Mikve Israel».
4. ΤΣΑΜΙΣΗΣ, ΠΑΝΤΕΛΗΣ, Η Καστοριά και τα μνημεία της (Έργον επαινεθέν υπό της Ακαδημίας Αθηνών), Αθήναι, 1949, σ. 247. Στη σ.14 αναφέρεται στο συνολικό πληθυσμό της πόλεως.
5. ΤΣΑΜΙΣΗΣ, ΠΑΝΤΕΛΗΣ, ό.π., σ.14
6. ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ, ΜΙΧΑΗΛ, Εξελίξεις του πληθυσμού των Αγροτικών Περιοχών της Ελλάδος, 1920-1981, Αθήνα, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, 1988, σ.574. Στη σ.17 – στον πίνακα 4 – υπάρχουν και τα στοιχεία για την εξέλιξη του πληθυσμού της Καστοριάς.
7. ΤΣΟΛΑΚΗΣ, ΠΑΝΟΣ, Η αρχιτεκτονική της παλιάς Καστοριάς, Θεσσαλονίκη, «Επίκεντρο», 2009, σ.317. Στη σ.143 τα στοιχεία για τον εβραϊκό πληθυσμό της πόλεως.
8. ΣΥΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ, Απομνημονεύματα ενός καστοριανού παιδιού της πιάτσας (1937-1957), Καστοριά, 1998, σ.212+σ.46 Παράρτημα
9. ΣΥΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ, ό. π., σ.91
10. Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο της Ελλάδος, Βιβλίο Μνήμης, Αθήνα, 1979.
11. Στο έγγραφο της 28ης Ιουνίου 1941 σημειώνονται επίσης: α) οι «Επιστρατευθέντες κατά τον Ελληνοϊταλικόν πόλεμον, 900 άτομα», β) οι «Φονευθέντες κατά τον Ελληνοϊταλικόν πόλεμον, 6 άτομα», γ) οι ανάπηροι του πολέμου τούτου, 1 άτομο». Το έγγραφο κλείνει με την διαπίστωση ότι «Άπαντες οι επιστρέψαντες εκ του πολέμου έφερον μεθ’ εαυτών την Στρατιωτικήν των στολήν άνευ πολεμικού υλικού». Ίσως, αυτή η τελευταία εγγραφή ήταν η σπουδαιότερη -κατά την πρώιμη κατοχική περίοδο- καθώς υποστήριζε ενώπιον των κατοχικών αρχών ότι οι προ ολίγου χρόνου Έλληνες στρατιώτες δεν είχαν κρατήσει [και απόκρύψει] τον στρατιωτικό τους οπλισμό.
12. Σε έγγραφο του 1934 του αρχείου Ν. Κ. (το οποίον προγραμματίζουμε να δημοσιευθεί στη συνέχεια) φαίνεται ότι ο Σολομών Ιακ. Δεμάγιου εργάστηκε ως γεωργός επί ένα έτος σε αγρόκτημα της περιοχής.
13. Στο Παράρτημα του 1931 καθώς και σε αυτό του 1932 περιλαμβάνονται οι Μεβοράχ Ιωσήφ του Μωϋσή και Αλμπάλας Μάγιου του Μπίτη αντιστοίχως για τους οποίους σημειώνεται ως επάγγελμα αυτό του «γουνοποιού», υποθέτουμε του εργάτη γούνας.
14. ΤΣΑΜΙΣΗΣ, ΠΑΝΤΕΛΗΣ, ό.π., σ.225
15. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗΣ, ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ, σ.31
16. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗΣ, ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ, σ.32
17. ΤΣΟΛΑΚΗΣ, ΠΑΝΟΣ, ό. π., σ.144-145
18. Μέγας Οδηγός Βορείου Ελλάδος Θεσσαλίας – Μακεδονίας – Θράκης 1939 -1940. Διευθυντής: “ΓΑΒ – ΓΑΒ”, σ.926
19. Στη σ.790 του Οδηγού δημοσιεύεται εικόνα με την λεζάντα: «ΚΑΣΤΟΡΙΑ. Μία τερπνή τοποθεσία έξωθεν της Καστορίας. Εις το βάθος φαίνεται ο αλευρόμυλος του βιομηχάνου Καλέβ Ελιάου». Δυστυχώς η φωτογραφία απεικονίζει, κυρίως, το τοπίο και η εκτύπωσή της δεν είναι ευκρινής.
20. Τα 9 παντοπωλεία ανήκαν στους:1. Ασσαέλ Αβράμ. 2. Ασσαέλ Χαΐμ. 3. Ζαχαρία Ισάκ. 4. Κοέν Μποχ. 5. Μεβοράχ Αβράμ. 6. Μεχόρ Ιακ. 7. Ρούσσου Αβεσσαλώμ. 8. Ρούσσου Ιακώβ. 9. Τσαπάρτζης Σολομ.
21. Τα 5 ραφεία ανήκαν στους: 1. Λεβής Μωυσής. 2. Μάτσας Αβραάμ. 3. Μεβοράχ Βενιαμίν. 4. Μεβοράχ Χαΐμ. 5. Μωϋσής Αβραάμ.
23. Μαρούλα Βέργου-Γκαμπέση, Οι Εβραίοι της Καστοριάς. Χρονικά, όργανο του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου της Ελλάδος, αρ. φύλλου 147, Ιανουάριος Φεβρουάριος 1997.
24. Εφημερίς της Κυβερνήσεως, αριθμός φύλλου 6, εν Αθήναις, 27 Οκτωβρίου 1944
25. Στο βιβλίο: BOWMAN, STEVEN, Η αντίσταση των Εβραίων στην κατοχική Ελλάδα, Αθήνα. Μετάφραση Ισαάκ Μπενμαγιόρ, έκδοση του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, 2012 και στο Παράρτημα Ι: Κατάλογος Τιμής – Εβραίοι στην Ελληνική Αντίσταση, καταγράφονται (μαζί με το όνομα Νατάν Χονέν) 3 ακόμη ονόματα Εβραίων από την Καστοριά που συμμετείχαν στην Ελληνική Αντίσταση. Είναι αυτά των Γιακώβ Αράρ (Αράρη), Γεουντά Αραρή και Αλμπερτίκο Σάκο.
26. Δήμος Καστορίας, Απολογισμός μιας τετραετίας (26 Ιουνίου 1946 – 22 Αυγούστου 1950), χ.τ., χ.χ., σ.71
27. ΝΑΧΜΙΑ, ΜΠΕΡΡΥ, Κραυγή για το αύριο 76859…, Αθήνα «Κάκτος», 1989, σ.225
28. ΝΑΧΜΙΑ, ΜΠΕΡΡΥ, ό.π., σ.17
29. ΝΑΧΜΙΑ, ΜΠΕΡΡΥ, ό.π., σ.17
30. ΝΑΧΜΙΑ, ΜΠΕΡΡΥ, ό.π., σ.67
31. ΝΑΧΜΙΑ, ΜΠΕΡΡΥ, ό.π., σ.128
32. ΝΑΧΜΙΑ, ΜΠΕΡΡΥ, ό.π., σ.30
33. ΣΥΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ, ό.π., σ.204.

Parva judaica celetrensia = Μικρά ιουδαϊκά της Καστοριάς

Φωτογραφία: Τιμολόγιο, αχρησιμοποίητο: Παντοπωλείον Χαΐμ Ελιάου Τσιαπάρτση, συνοικία Εβραΐδος, Καστοριά - με αυτή τη μορφή ήταν σε χρήση τη δεκαετία του ’30. Το πίσω λευκό μέρος χρησιμοποιήθηκε, για τις ανάγκες σε χαρτί του Δήμου Καστορίας, κατά το έτος 1946.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 24 Ιανουαρίου 2019, αρ. φύλλου 970. 
Η μελέτη πρωτοδημοσιεύθηκε στο http://palaiabiblia.blogspot.com

Σχετικά:
ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΒΒΑΔΑ - ΖΩΗΣ ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ:
Parva Judaica Celetrensia [I], [II], [III], [IV], [V], [VI], [VII], [VIII].