5.8.23

ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΒΒΑΔΑ - ΖΩΗΣ ΠΟΛΥΖΟΠΟΥΛΟΥ: Καστοριά, Εβραίοι 3 | Parva Judaica Celetrensia [II]


ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς
ΟΔΟΣ 13.10.2023 | 1144


Τρεις από τις πρώτες διαταγές της Γερμανικής Διοικήσεως - οι δύο από αυτές για τους Εβραίους της πόλεως, 1943. Επί πλέον μία πρώιμη γερμανική διαταγή για τους Εβραίους, του έτους 1941.

City of Kastoria. Three of the first orders of the German Military Administration -Two of them are 1943 orders for the Jews of the city. Also, an early 1941 order about Jews.

Β’ ΜΕΡΟΣ

H πρώτη διαταγή της Γερμανικής Διοικήσεως για τους Εβραίους της πόλεως (15 Σεπτεμβρίου 1943)

Στον εκ Καστορίας φίλο

Μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943 τμήματα του γερμανικού στρατού κατοχής αντικαθιστούν τις ιταλικές δυνάμεις . Στην Καστοριά η νέα Γερμανική Διοίκησις εκδίδει στις 13 Σεπτεμβρίου την Τοπική Διαταγή αριθ. 1, η οποία περιλαμβάνει έξι άρθρα και στο πρώτο από αυτά αναφέρεται σχετικώς: «Από της 13-9-1943 αναλαμβάνει την Διοίκησιν Καστορίας ο Γερμανικός Στρατός όστις εγγυάται διά την ησυχίαν και ασφάλειαν.
Παραβάσεις εκ μέρους της Βουλγαρικής πλευράς θέλουν εμποδισθή».

Δύο ημέρες αργότερα κυκλοφορεί η παρακάτω διαταγή ειδικώς για τους Εβραίους της πόλεως:

Γερμανική Διοίκησις
Καστορία τη 15η Σεπτεμβρίου 1943
 
Τοπική Διαταγή αριθμ. 2
 
1. Άπαντες οι Ισραηλίται, από 14 ετών και άνω, θα φέρουν εις τον άνω αριστερόν βραχίονα μεγάλον εβραϊκόν αστέρα, ως διακριτικόν σημείον.
Αι οικίαι και τα καταστήματα των Εβραίων θέλουσιν ιδιαιτέρως σημειωθή.
Ως Ιουδαίος θεωρείται επίσης και ο Μιγάς ανεξαρτήτως υπηκοότητος.
Διά την εκτέλεσιν των μέτρων τούτων είναι εντεταλμένη η Ελληνική Αστυνομία.
Δι’ έκαστον Ιουδαίον όστις θέλει ευρεθή καθ’ οδόν άνευ του διακριτικού τούτου σημείου θα καταβάλη η Ιουδαϊκή Κοινότης 10.000.000 δραχμών.
2. Η Γερμανική Διοίκησις εγγυάται διά την προσωπικήν ασφάλειαν των εν Καστορία Εβραίων.
3. Απαγορεύεται εις τους Εβραίους η εγκατάλειψις της Καστορίας άνευ αδείας, ήτις χορηγείται μόνον εις ιδιαιτέρας περιπτώσεις.
Εις περίπτωσιν καθ’ ήν Εβραίος ήθελεν εξαγάγη λάθρα εκ Καστορίας χρήματα ή αντικείμενα αξίας προς λαθρεμπορίαν, θέλουσι τυφεκισθή 50 Εβραίοι Καστοριείς. Προς τούτοις θέλει επιβληθή εν τη περιπτώσει ταύτη μία υψηλή φορολογία της περιουσίας των. 
 
 Ο Διοικητής 
Λοχαγός Ρένερ

Διά την μετάφρασιν

Η διαταγή είναι δακτυλογραφημένη, φέρει στρατιωτική σφραγίδα και την ιδιόχειρη υπογραφή του Διοικητή, καθώς και την μονογραφή του μεταφραστή. Ένα μήνα περίπου αργότερα, στις 18 Οκτωβρίου 1943, εκδίδεται η Τοπική Διαταγή αριθ. 4, με την οποίαν ανακοινώνεται η καταδίκη του Αρχιάτρου Καστορίας Βασιλείου Ρουσούλη σε φυλάκιση ενός έτους «διότι προσεπάθησε να δωροδοκίση έναν Γερμανόν Στρατιώτην με χρυσά νομίσματα, εκτός αυτού ηθέλησε να βοηθήση Εβραίους και αυτή η πράξις αντίκειται εις την τοπικήν διαταγήν Αριθ. 3. Κατά την καταδικαστικήν απόφασιν ήσαν παρόντες ο Δήμαρχος και ο Εισαγγελεύς».

Από την ίδια διαταγή αντιγράφουμε το τελευταίο άρθρο:
«Επειδή δύο Εβραϊκαί Οικογένειαι προσεπάθησαν να απομακρυνθούν εκ Καστορίας χωρίς να έχουν άδειαν ταξειδίου, διά τούτο η Εβραϊκή Κοινότης υπεχρεώθη να καταβάλη χίλια χρυσά νομίσματα κατόπιν διαταγής της Ανωτάτης Γερμανικής Αρχής.– Και ούτω απεσοβήθησαν οι τυφεκισμοί».

Όπως φαίνεται από την διαταγή αριθμ. 2, η Γερμανική Διοίκησις παρέχει επισήμως εγγύηση για την ασφάλεια των Εβραίων της πόλεως και ταυτοχρόνως επιβάλλει να παραμείνουν τα φυσικά πρόσωπα και οι περιουσίες των στην πόλη, με ιδιαίτερο «διακριτικόν σημείον», υπό τον ασφυκτικό έλεγχό της. Επιπλέον, όπως προκύπτει από την διαταγή αριθμ. 4, δέχεται να εξαργυρώσει την ζωή των ατόμων με χρήματα της Κοινότητος, ενισχύοντας έτσι στη σκέψη των υπευθύνων της την πεποίθηση ότι ο χρυσός είναι αποτελεσματικό συναλλακτικό μέσον στις σχέσεις και με την Γερμανική Διοίκηση. Σημειώνεται ότι στις 15 Σεπτεμβρίου η τιμή της χρυσής λίρας ανερχόταν στις 425.000 δραχμές, επομένως τα 10.000. 000 δραχμές είναι περίπου 23,5 λίρες, ενώ τον Οκτώβριο η τιμή της έχει ανέβει στο 1.150.000 δραχμές και το ποσόν των «χιλίων χρυσών νομισμάτων» (το πιθανότερο λιρών Αγγλίας) είναι ούτως ή άλλως σημαντικό ποσόν για την Κοινότητα.

Σύμφωνα με την διαταγή, ο έλεγχος για την εφαρμογή των μέτρων της διακριτικής σημάνσεως ανατίθεται στην Ελληνική Αστυνομία, η οποία σύμφωνα με την Τοπική Διαταγή αριθ. 1 «υπάγεται…υπό την Γερμανικήν Διοίκησιν». Επομένως, καλείται να εκτελεί διαταγές της Διοικήσεως εις βάρος Ελλήνων πολιτών αδιακρίτως θρησκείας, είτε δηλαδή πρόκειται για χριστιανούς είτε για εβραίους. Η εφαρμογή της συγκεκριμένης διαταγής αποτελεί ταυτοχρόνως και την αφετηρία της δραματικής πορείας της Κοινότητος, της οποίας ουδείς βεβαίως άνδρας της Αστυνομίας εγνώριζε ή μπορούσε να υποθέσει, τότε, την φοβερή κατάληξη. 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η στάση και η πράξη του Αρχιάτρου Βασιλείου Ρουσούλη. Έτσι όπως είναι διατυπωμένο το κείμενο, φαίνεται ότι κατηγορείται και καταδικάζεται για δύο παραβάσεις: δωροδοκία και βοήθεια σε Εβραίους. Περισσότερον εύλογο θεωρούμε πως επρόκειτο για μία «παράνομη πράξη» σε αυτή την περίπτωση η δωροδοκία απετέλεσε, πιθανότατα, το μέσον με το οποίον προσπάθησε να συνδράμει τους Εβραίους. Στην διαταγή αριθ. 4 αναφέρεται η προγενέστερη αριθ. 3 (δεν έχει εντοπισθεί ακόμη), η οποία φαίνεται ότι αναφερόνταν στις συνέπειες, που θα αντιμετώπιζαν όσοι εκ των χριστιανών κατοίκων της πόλεως θα εστήριζαν τους εβραίους συμπολίτες των, παραβαίνοντες τις διαταγές της Διοικήσεως. Ο Ρουσούλης είναι κρατικός αξιωματούχος και γνωρίζει καλά τον κίνδυνο από την πράξη του, τόσον για την κοινωνική και επαγγελματική θέση του όσον και για την ίδια την ζωή του. Παρ’ όλα αυτά ετόλμησε να βοηθήσει τους κινδυνεύοντες Εβραίους. Υποθέτουμε μάλιστα, ότι η παρουσία του Δημάρχου και του Εισαγγελέως στην δίκη συνετέλεσε ώστε να του επιβληθεί η μικρή ποινή της ενός έτους φυλακίσεως. 
  
Χρήστος Καββαδάς, Τάσος Καραναστάσης

Η διαταγή που δημοσιεύεται, όπως και οι άλλες δύο που παρατίθενται εν μέρει, προέρχονται από το αρχείον του Νέστορος Καββαδά, δώρο σε αυτόν προ ετών της αειμνείστου διδασκαλίσσης από την Καστοριά Ελισάβετ Παπαχρήστου.
Προσθέτουμε, τέλος, ότι στο κλίμα και σε κάποια από τα γεγονότα αυτά της πρώτης περιόδου της γερμανικής κατοχής στην Καστοριά αναφέρεται η Μπέρρυ Ναχμία, Κραυγή για το αύριο. 76859…, Αθήνα, Κάκτος, 1989, σ.35-37. 

Συμπληρωματικά:
 
Η Μπέρυ Ναχμία στο σπαραχτικό αλλά και πολλαπλώς «χρήσιμο» βιβλίο της και στο υποκεφάλαιο με  τίτλο οι Γερμανοί στη Θεσσαλονίκη γράφει σχετικά με τις πληροφορίες που είχαν οι Εβραίοι της Καστοριάς για τους ομοθρήσκους τους, της Θεσσαλονίκης: «Αυτά τα [κακά]  μαντάτα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης τα μαθαίναμε  εμείς από τους συμπολίτες μας χριστιανούς που ταξίδευαν ελεύθερα και πηγαινοέρχονταν συχνά Καστοριά – Θεσσαλονίκη. Ήδη άρχισαν οι αποστολές, λέγανε…» [3]. Επομένως οι Καστοριείς Εβραίοι,  γνώριζαν για την συγκέντρωση και τις αποστολές αλλά το πιθανότερον είναι ότι  αγνοούσαν τις συνθήκες που επικρατούσαν  κατά τη διαδικασία αυτών των αποστολών, καθώς και τις συμπεριφορές των γερμανών προς τους ομήρους. Αυτά θα τα μάθαιναν, όταν θα τα ζούσαν, αυτοί και οι οικογένειές τους, με τον ίδιο βάρβαρο τρόπο με τον οποίον τα είχαν υποστεί, προηγουμένως, ένα χρόνο ενωρίτερα, οι θεσσαλονικείς Εβραίοι.

Δεν γνωρίζω, εάν ο Βασίλειος Ρουσούλης εξέτισε την ποινή του ή η ιδιότητα του γιατρού και η συνδρομή προς αυτόν των επισήμων της πόλεως είχε ως αποτέλεσμα την αποφυγή ή την μείωση  της ποινής, η οποία του επιβλήθηκε. Πάντως, ως ιατρός, με σημείωμά του στις 23. 9.44 βεβαιώνει τον θάνατο γυναίκας από την Κλεισούρα.

Το Γραφείον Αιχμαλώτων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού με έγγραφό του, στις 10 Ιουλίου 1945, απευθύνεται στον Δήμαρχο Καστορίας και ζητεί πληροφορίες για τον Εβραίο δημότη της πόλεως Ραφαήλ Ιακώβου Κοέν. Για την τύχη του Ραφαήλ, ενδιαφέρεται ο αδερφός του Sam Cohen, στρατιώτης του Αμερικανικού Στρατού. Στο έγγραφο αυτό δεν υπήρξε απάντηση εκ μέρους του Δημάρχου καθώς, πιθανότατα, δεν είχαν επιστρέψει ακόμη στη πόλη οι ελάχιστοι διασωθέντες από τα στρατόπεδα Εβραίοι της Καστοριάς. Ο Ε.Ε.Σ. επανήλθε στις 17 Δεκεμβρίου  και με το δεύτερο έγγραφό του προς τον Δήμαρχο συμπληρώνει τα στοιχεία του Ραφαήλ Ιακώβ Κοέν όπως τα είχε διαβιβάσει στον Ελληνικό, ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός. Το όνομα της μητέρας του ήταν Jaffa Kohen και ο ίδιος γεννήθηκε στη Καστοριά στις 10 Δεκεμβρίου 1917.  Σημαντική είναι  η  πληροφορία ότι ο Ραφαήλ συμμετείχε στον πόλεμο της Αλβανίας – πιθανότατα είχε επιστρατευθεί όπως και χιλιάδες άλλοι Έλληνες εβραίοι και χριστιανοί. Οι τελευταίες ειδήσεις που είχε λάβει ο Sam Kohen από τον αδελφό του Raphael Kohen ήταν από το έτος 1942.


- συνεχίζεται -



Εικόνα 4. Τοπική Διαταγή αριθ. 4, εν Καστορία τη 18η Οκτωβρίου 1943.
Εικόνα 5. Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός - Γραφείον Αιχμαλώτων, Αθήναι τη 17η Δεκεμβρίου 1945
Εικόνα 6. Ισραηλιτική Κοινότης Καστορίας, εν Καστορία τη 18η Ιανουαρίου 1946

 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 13 Οκτωβρίου 2022, αρ. φύλλου 1144.



Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ