11.1.17

Οι ταφές του Παύλου Μελά



[…] Μονάχα, πριν να αποχωριστούμε, με ξαναφωνάζει ο Β.Α., μόνο εμένα, με παίρνει πάλι παράμερα, βγάζει από τη τσέπη του πανωφοριού του ένα κίτρινο λουλούδι, από τα πρωινά αγριολούλουδα, ψιθυρίζει «παρ’το να με θυμάσαι, είναι απ’ τον τάφο του, ευλογημένο», και με αφήνει δακρυών.
Νίκου Μπακόλα, Η κεφαλή

Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ  Στ. Δραγούμης γράφει ένα κατατοπιστικό σύντομο επίμετρο στο βιβλίο της «Βιογραφίας» του Παύλου Μελά όπως την έχει παρουσιάσει σύμφωνα με διηγήσεις, αναμνήσεις, επιστολές δικές του και άλλων η χήρα του Ναταλία Μελά-Δραγούμη. Από αυτό αντλούνται και οι περισσότερες πληροφορίες που θα παρατεθούν εδώ [1].

ΜΕΤΑ ΤΙΣ αρκετά «σκοτεινές» συνθήκες της δολοφονίας του Παύλου στις 13 Οκτωβρίου 1904 συνέβησαν οι τρεις… πρώτες ταφές. Η μεν αποτετμημένη -από τον Πύρζα- κεφαλή του ήρωα μεταφέρεται [με …αμοιβή που παρέχει το ελληνικό Προξενείο στο μοναστήρι!] από τον Ντίνε [ή Ντίνα], μέλος της ανταρτικής ομάδας του νεκρού οπλαρχηγού, στο Πισοδέρι της Φλώρινας και θάβεται στο εκεί παρεκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής.





ΤΟ ΑΚΕΦΑΛΟ  σώμα του νεκρού παρέμεινε για λίγες μέρες θαμμένο στη Στάτιστα. Στις 23 Οκτωβρίου τουρκικό στρατιωτικό απόσπασμα προβαίνει στην εκταφή του και το μεταφέρει στην Καστοριά όπου και παραδίδεται στον Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη ύστερα από έντονη διπλωματική διαπάλη του τελευταίου προς τις τουρκικές αρχές. [Σημειωτέον ότι ο τούρκος Καϊμακάμης ήθελε να παραδώσει τον νεκρό «Τζέτζα» στους Βούλγαρους της Καστοριανής παροικίας θεωρώντας ότι επρόκειτο για Βούλγαρο αντάρτη. Τις επόμενες μέρες από τα δημοσιεύματα που κατέκλυσαν τον τύπο των Αθηνών οι τούρκοι έμαθαν φυσικά ότι έλληνας και μάλιστα αξιωματικτός του στρατού ήταν αυτός που σκοτώθηκε στην Στάτιστα]. Ο δεσπότης έθαψε με τις δέουσες τιμές το σώμα του Μελά σε τάφο που ετοιμάσθηκε στον περίβολο του ναού των Ταξιαρχών πολύ κοντά στη Μητρόπολη. [Εντύπωση πάντως προκαλεί το γεγονός ότι οι τοπικές τουρκικές αρχές αποδέχτηκαν την ύπαρξη του τάφου στην Μητρόπολη επί χρόνια ακόμα κι όταν γινόταν παραπάνω από σαφές ότι αποτελούσε τόπο προσκυνήματος με ισχυρό συμβολισμό].

ΤΟ 1905 η χήρα του Παύλου Μελά Ναταλία έρχεται στην Καστοριά με το όνομα Μαρία Ιωάννου για να προσκυνήσει τον τάφο του άνδρα της αλλά σύντομα γίνεται αντιληπτή από τους Τούρκους και απελαύνεται μέσα σε λίγες μέρες πίσω στην ελεύθερη Ελλάδα [Στα -αποδιδόμενα- στον Γερμανό Καραβαγγέλη Απομνημονεύματα αναφέρεται: «Τη νύχτα κατά τα μεσάνυχτα βγήκαμε από τη Μητρόπολη η κυρία Μελά, οι δυο αδερφές μου κι εγώ και πήγαμε στον τάφο, που ήταν στο απέναντι νεκροταφείο. Εκεί φαντάζεται καθένας τις σπαρακτικές σκηνές που ξετυλίχτηκαν. Με χίλιες δυσκολίες και προσχήματα κατόρθωσα να μείνει λίγες μα πολύ λίγες μέρες [εννοεί: η Ναταλία Μελά στην Καστοριά]. Ακόμα και τις νύχτες επισκεπτόταν τον τάφο του ανδρός της». 





ΤΟ 1907 η Ναταλία Μελά επανέρχεται, μετά από προσυνεννόηση με τον μητροπολίτη, για την διαδικασία της κανονικής πλέον ταφής των λειψάνων του συζύγου της. Ο Καραβαγγέλης νωρίτερα αποστέλλει τον αξιωματικό του ελληνικού στρατού Παναγιώτη Ζησιάδη στο Πισοδέρι εφοδιασμένον με την θήκη της επισκοπικής του μίτρας προκειμένου μέσα σ’ αυτήν να μεταφέρει στην Καστοριά το κρανίο του ήρωα. Ο Ζησιάδης όμως προδίδεται, συλλαμβάνεται και κρατείται σε φυλακή για δέκα μέρες. Προφταίνει όμως να παραδώσει τη θήκη και το περιεχόμενό της σε κάποιον «έξυπνον και πατριότην αγογιάτην» στον οποίο δίνει οδηγίες για την παράδοσή τους στον Καραβαγγέλη [2]. Ταυτόχρονα τότε γίνεται και η ανακομιδή των οστών από τον υπάρχοντα τάφο στην Καστοριά και έτσι ολόκληρος πλέον ο σκελετός μπαίνει σε ειδική κρύπτη κάτω από την Αγία Τράπεζα του παρεκκλησίου των Ταξιαρχών [3] και καλύπτεται με χώματα και με πλάκες του δαπέδου. Ο περίφρακτος με ξύλινο κιγκλίδωμα τάφος του περιβόλου στην Καστοριά, όπως και ο παρόμοιος πρώτος τάφος που φιλοξένησε το ακέφαλο σώμα του ήρωα στη Στάτιστα για λίγες μόνον μέρες, παρέμειναν για πολλά χρόνια ως κενοτάφια και προσκηνυματικοί τόποι.

ΣΤΙΣ 22 ΙΟΥΛΙΟΥ του 1950 έγινε εκ νέου ανακομιδή των λειψάνων του Παύλου Μελά και αυτά τοποθετήθηκαν πλέον σε κρύπτη του ίδιου ναού στον εσωτερικό νάρθηκα. Κατά την δεκαετία του 80 αυτά ενώθηκαν με τα λείψανα της Ναταλίας Δραγούμη που είχε αποβιώσει το 1972 σε βαθύ γήρας και είχε ζητήσει από την κόρη της Ζωή να μεταφερθούν εκεί τα οστά της [4].


Σύνταξη-επιμέλεια: Νώντας Τσίγκας

1. Το βιβλίο με τον τίτλο «Παύλος Μελάς» πρωτοεκδόθηκε ο 1926 από τον Σύλλογο προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων με ζωγραφιές του Φώτη Κόντογλου. Η επόμενη -δεύτερη- έκδοση έγινε το 1963.
2. «Αναφορά, κολοβή» από το βιβλίο «Παύλος Μελάς-ένας άνθρωπος της εποχής του», έκδοση του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, Θεσσαλονίκη 2014 σε επιμέλεια της αείμνηστης Περσεφόνης Γερασ. Καραμπάτη και του Βασ. Νικόλτσιου.
3. «Η θέσις αύτη είχεν επιλεγή κατ’ επιθυμίαν της χήρας και του μόνου επιζώντος αδελφού του Παύλου, ως η πράγματι αρμόζουσα, και διότι ο πατήρ και ο υιός του Παύλου έφερον το όνομα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και ιδίως διότι ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης είχεν το πρώτον εντός του παρεκκλησίου τούτου ετοιμάσει το σώμα προς ταφήν». (Φίλιππος Στ. Δραγούμης «Η ταφή του Παύλου Μελά» στο «Επίμετρον του εκδότου συλλόγου» του βιβλίου της Ναταλίας Μελά «Παύλος Μελάς» Αθήνα 1963). 
4. Συγκλονιστικό το σχετικό διήγημα του καστοριανού συγγραφέα Ηλία Παπαμόσχου «Παραμύθι» που συμπεριλήφθηκε στη συλλογή διηγημάτων του με τον τίτλο «Ο μυς της καρδιάς». Το διήγημα δολιχοδρομώντας ανάμεσα σε παιχνίδι και φευγιό από φόβο καταπιάνεται με το ξανασμίξιμο αυτό της Ναταλίας και του Παύλου ύστερα από τόσον πολύν καιρό. Στο ναό των Ταξιαρχών λοιπόν βρίσκονται […] αυτοί που διάβηκαν τον μέγα φόβο και σαν παιδιά που απόκαμαν να παίζουν το παιχνίδι της [νύχτας] κοιμούνται πια μαζί, γιατί δεν είναι πιο μεγάλο φυλαχτό απ’ την αγάπη.
5. Ο πρωτοσύγγελος Πλάτων Αϊβαζίδης (1850-1921), μετά την ανάκληση από το Πατριαρχείο και αποχώρηση από την Καστοριά του Γερμανού Καραβαγγέλη το 1908, παρέμεινε στην πόλη. Όταν ο Γερμανός έγινε Μητροπολίτης Αμάσειας στην περιοχή του Πόντου, ο Πλάτωνας τον ακολούθησε. Όταν και από εκεί ο Γερμανός εξορίσθηκε ο Αϊβαζίδης συνέχισε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον επίσκοπο Ευθύμιο. Κατηγορήθηκε από τους Τούρκους ότι είχε υποθάλψει επανάσταση των Ελλήνων και τελικά απαγχονίστηκε - μαζί με τον επίσκοπο και άλλους 68 έλληνες της Αμάσειας- για το λόγο αυτόν στις 21 Σεπτεμβρίου 1921. Ανακηρύχθηκε «Άγιος» της εκκλησίας.


Φωτογραφίες:
-Λεπτομέρεια από την αγιογράφηση της πρόσοψης του Ναού των Ταξιαρχών της Καστοριάς (φωτ. Ν. Τσίγκας).
-Α΄ τάφος του Παύλου στη Στάτιστα. Φωτογραφία παρμένη [πιθανότατα από τον Φίλιππο Δραγούμη] στα 1926 με τις γυναίκες που είχαν φροντίσει το νεκρό.
-Β΄ τάφος, στην Καστοριά, όπου τάφηκε το ακέφαλο σώμα του. Ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης και ο πρωτοσύγγελος Πλάτωνας Αϊβαζίδης5 σε τρισάγιο πάνω στον τάφο του ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 7 Ιουλίου 2016, αρ. φύλλου 843

1 σχόλιο:

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ