Κλείνοντας το αφιέρωμα θα παραθέσουμε μερικά σύντομα ημερολογιακά αποσπάσματα δυο συγγενών του Παύλου Μελά: Της αδελφής του Άννας Παπαδοπούλου-Μελά και του κουνιάδου του Ίωνα Στεφ. Δραγούμη. Κι ενώ του μεν Ίωνος οι αναφορές είναι πρωιμότερες -πολύ κοντά στο γεγονός του θανάτου του Παύλου [1904] λίγο προτού αυτός αναχωρήσει ως πρόξενος για την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, η αναφορά της αδερφής του χρονολογείται 17 σχεδόν χρόνια αργότερα και γράφεται στο μέτωπο της Μικρασίας. Η αγάπη και ο θαυμασμός και των δυο αυτών ανθρώπων για τον Παύλο περισσεύουν. Τρυφερή εντύπωση προκαλεί το υποκοριστικό «Παυλάκης» που κι οι δυο τους σε κάποια αποστροφή χρησιμοποιούν για τον νεκρό ήρωα.
[...] Διατί να μη ζη ο Παύλος, διατί να είναι χωμένος κρυφά από κάτω από την αγία τράπεζα Καστοριάς και να μην ακτινοβολή πλέον το ζωηρό μαύρο γλυκό του μάτι; Διατί να ζω εγώ και να μην υπάρχη εκείνος που ζούσε με όνειρα κι ελπίδες; πολλές φορές όταν με παρεξηγούν που επεμβαίνω σε στρατιωτικά ζητήματα, αισθάνομαι σαν να μου λέγη κρυφά: «Μίλησε για μένα, υπερασπίσου το δίκαιο, όπως το έκαμνα πάντοτε, μην αφήνης τους γαλονάδες να κτυπούν εμπρός μας το σπαθί τους, όχι, ας καταλάβουν ότι το φιλότιμον το έχομε εμείς περισσότερον από αυτούς, που κοιμούνται και αναπαύονται στις δάφνες των». Ναι, είχε δίκηο ο Π α υ λ ά κ η ς […].
Από το Ημερολόγιο της Άννας Παπαδοπούλου-Μελά [στις 2 Ιανουαρίου 1920 από το Αϊδίνι της Μικρασίας. Από το βιβλίο «Ω ελευθέρα πολίτις…» τόμος Α΄. Επιμελητής έκδοσης Αντ. Θ. Σταυρίδης, εκδόσεις Μίλητος].
Σμύρνη 26 Οκτωβρίου 1904
[…] Και, Παύλο, Παύλο σ’ αγαπώ όπως δε σ’ αγαπούν εκείνοι!
28 Οκτωβρίου 1904
Δε λέγω στους ξένους τίποτε για τον Παύλο. Θα με πείραζε αν δεν τον εννοούσαν. Άλλοτε οι άνθρωποι είχαν για ιδανικό το να αγωνίζεται κανείς για την πατρίδα. Οι ξένοι όμως συχνά ξεχνούν πως ο καθένας έχει πατρίδα, και ο καθένας μπορεί, δηλαδή έχει δικαίωμα να πολεμά για την πατρίδα του, όσο και αν ο πόλεμος αυτός θεωρηθή δυσάρεστος για κείνον που κρίνει, ή άδικος, ή ανόητος. Μόνο στην Ελλάδα μπορώ να πω, χωρίς φόβο να μη μ’ εννοήση ο Έλλην, τί έκαμε ο Παύλος. Όσο και αν δε θα το έκανε αυτός που τον μιλώ εκείνο που έκαμε ο Παύλος, όμως εννοεί το ιδανικό. «Πολέμα για την Πατρίδα». Η φράσις αυτή έμεινε ιδανικό τώρα και τόσους αιώνες. Δεν άλλαξε δεν αδυνάτισε, δεν έπεσε […]
Κι εγώ; Ίσως δεν έχω αρκετή πίστι στη ιδέα της πατρίδας για να κάμω ότι έκαμε ο Παύλος, εκτός αν με πη κανείς «Έλα μαζί μας».
Μ’ αρέσει η πρωτοβουλία του Παύλου. Αλλ’ αυτά που θαυμάζουν στον Παύλο, που άφησε τα καλά του, το σπίτι του κτλ μπορώ να τα κάμω κι εγώ. Εν τούτοις στον Παύλο τα θαυμάζω γιατί ήταν πιο ευαίσθητος από μένα.
12 Νοεμβρίου
Θα ήθελα να ξυπνούσε μια στιγμή
ο Παύλος και τον έλεγα
«Bravo, Π α υ λ ά κ ι».
Άγνωστοι, γυναίκες, άνδρες, παιδιά ξύπνησαν άμα έμαθαν το θάνατό του. Λέγω. «Γιατί ξύπνησαν τώρα μόνο; Γιατί συλλογίσθηκαν τώρα μόνο τη Μακεδονία, την Ελλάδα; Τί μικροί άνθρωποι». Και πάλι λέγω.«Οι περισσότεροι είνε καμωμένοι για να είνε μικροί. και είνε μόνο σπίθες η στιγμές που ξυπνούν και βλέπουν κάτι άλλο από την καθημερινή τους ύπαρξι. Αυτή τη σπίθα όμως τους την άναψε ο Παύλος. Πόσο μεγαλήτερος απ’ αυτούς είναι ο Παύλος, πόσον μεγάλος […] Πάντα στρίβουμε κατά το φως, και τα φυτά και τα ζώα.
[…] Λυπούμαι φοβερά (και περιττά όμως) που δεν ήμουν μαζύ του στη Μακεδονία και με πειράζει που πέθανε και δεν είδε ίσως πως είμαι de la meme trempe que lui [μτφρ. «Είμαι από το ίδιο μέταλλο με αυτόν»]. Δεν το απέδειξα ποτέ.
Εκείνο που με σπρώχνει να πάγω τώρα [εννοεί στη Μακεδονία να πολεμήσει] είνε τα λόγια της μητέρας του Παύλου που λέγει πως εγώ έσπρωξα τον υιό της να πάγη στη Μακεδονία, και τα λόγια των άλλων που ίσως λεν πως εγώ σπρώχνω άλλους να παν να πολεμήσουν στη Μακεδονία κ’ εγώ κάθομαι μακρυά, στην ασφάλεια. Τα λόγια αυτά δεν έπρεπε να με πειράζουν εγώ ξέρω αν φοβούμαι ή όχι να βάλω τη ζωή μου σε κίνδυνο. Έπρεπε σύμφωνα με τα δικά μου σχέδια να ενεργώ μη προσέχοντας τους άλλους. Πάντα όμως είνε στιγμές που με κυριεύουν τα λόγια των άλλων, τα λόγια ανθρώπων που δε μ’ αρέσουν οι περισσότεροι, ανθρώπων που δεν μπορούν να με καταλάβουν.
[Ίωνα Δραγούμη, ανέκδοτα Ημερολόγια 1903-1908, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη-Αθήνα, προσωπική έρευνα]
Σύνταξη-επιμέλεια: Νώντας Τσίγκας
Φωτογραφία:΅Παύλος Μελάς, ελαιογραφία του Γεωργ. Ιακωβίδη, Μουσείο-Πινακοθηκη Ευαγγ. Αβέρωφ-Τοσίτσα, Μέτσοβο [φωτογρ. Ν. Τσίγκας]
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 14 Ιουλίου 2016, αρ. φύλλου 844
Σχετικά:
- ΝΩΝΤΑ ΤΣΙΓΚΑ: «Τo Καστοριανό σημειωματάρι» της Άννας Παπαδοπούλου-Μελά [Ι]
- ΝΩΝΤΑ ΤΣΙΓΚΑ: «Τo Καστοριανό σημειωματάρι» της Άννας Παπαδοπούλου-Μελά [ΙΙ]
- ΝΩΝΤΑ ΤΣΙΓΚΑ: «Τo Καστοριανό σημειωματάρι» της Άννας Παπαδοπούλου-Μελά [ΙIΙ]
- Τα βιβλία
- Η... τύχη του Σανατορίου «Μάννα»
- Οι ταφές του Παύλου Μελά
- Άννα Παπαδοπούλου-Μελά & Γερμανός Καραβαγγέλης
- Παυλάκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.