6.4.14

ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Πώς δημιουργείται ο αναγνώστης

 «Το διάβασμα κάνει τα μικρά παιδιά μεγάλες προσωπικότητες!» Σταδιακά, όμως. Βήμα-βήμα. Όχι κατευθείαν. 



"Σαν έτοιμη από καιρό, σα μυημένη". 
Κι ας πρόκειται για σκηνικό που έγινε τυχαία.

-Καταφέρνει το παιδικό βιβλίο να δημιουργήσει αναγνώστες; ρώτησαν στη διάρκεια συνέντευξης το συγγραφέα του πολύ δημοφιλούς Τριγωνοψαρούλη Βαγγέλη Ηλιόπουλο. Και να τι απάντησε:
-Αν μπει το σποράκι από τις μικρές ηλικίες, ακόμη κι αν χαθεί στο λύκειο, κάποια στιγμή θα βγει. Δεν θα φτιάξεις αναγνώστες στο λύκειο. Θα τους φτιάξεις στον παιδικό σταθμό, στο νηπιαγωγείο και στις πρώτες τάξεις του δημοτικού. 

Όμως: Η «αποπλάνηση» των ανηλίκων από τη σαγήνη των νέων τεχνολογιών, ο καταιγισμός της εικόνας, η έλλειψη ποιοτικού οικογενειακού χρόνου, το μεταλλαγμένο γονίδιο των ενδιαφερόντων, όποιος κι αν είναι ο λόγος, το φαινόμενο είναι διαπιστωμένο και διεθνές: Όλο και λιγότερα παιδιά διαβάζουν εξωσχολικά βιβλία» έγραφε η εφημερίδα το 2008, δημοσιεύοντας ταυτόχρονα την έρευνα στη Βρετανία, σύμφωνα με την οποία μόνο ένα στα 4 παιδιά διαβάζει καθημερινά, αλλά βλέπει τηλεόραση 2,6 ώρες την ημέρα.
Προσωπικά, καθώς είμαι επί πολλά χρόνια υπεύθυνη της σχολικής μας βιβλιοθήκης, που είναι αρκετά πλούσια, έχω διαφορετική άποψη. Όχι πως διαφωνώ ότι η τηλεόραση είναι βασικός εχθρός της ανάγνωσης εξωσχολικών (και σχολικών) βιβλίων, αυτό, δυστυχώς, ισχύει, αλλά πως τα παιδιά δε διαβάζουν. Τα περσινά στοιχεία κίνησης της βιβλιοθήκης του δικού μας Σχολείου άλλη κατάσταση δείχνουν: οι 84 μαθητές μας δανείστηκαν (δεν είναι βέβαιο πως τα διάβασαν όλα) 1.268 βιβλία (Μ. Ο. 15 βιβλία ανά μαθητή).

Αλλά, ας μη μας απασχολεί το σύνολο. Κάθε γονιός ας εστιάσει την προσοχή του στο δικό του παιδί και στο τι μπορεί να κάνει ο ίδιος για να το μυήσει στη μαγεία της ανάγνωσης:

Η αγάπη του παιδιού για το διάβασμα πρέπει να ξεκινήσει από πολύ μικρή ηλικία. Προτιμότερα είναι τα βιβλία που ευνοούν τη φαντασία, παρά τη συσσώρευση γνώσεων. Σημαντικό είναι το παιδί να έρχεται από νωρίς σε επαφή με βιβλιοπωλεία, εκθέσεις βιβλίων, βιβλιοθήκες και να έχει τη δυνατότητα να επιλέγει και το ίδιο ό,τι του αρέσει. Το βασικότερο, ωστόσο, είναι η στάση των γονιών απέναντι στο διάβασμα. Αν στο σπίτι υπάρχουν βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες και οι ίδιοι διαβάζουν στον ελεύθερο χρόνο τους είναι πιο πιθανό το παιδί να ακολουθήσει το παράδειγμά τους. 

Από την άλλη όμως καλό είναι να αποφεύγεται η υπερβολική πίεση του παιδιού για το θέμα του διαβάσματος, γιατί τότε η όλη προσπάθεια θα έχει ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα» λέει η Χριστίνα Σαμαράκη, συμβουλευτική ψυχολόγος, κι εμείς τονίζουμε το βασικότερο όλων με άλλα λόγια αυτή τη φορά: «Να μην ξεχνάμε πως τα παιδιά αντιγράφουν συμπεριφορές. Οπότε θα μάθουν να διαβάζουν αν βλέπουν και τους γονείς τους να το κάνουν». Κι όχι μόνο τους γονείς τους, αλλά έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν βλέποντας τα πρόσωπα που έχουν ως πρότυπα (τους παππούδες, τις γιαγιάδες ή τα μεγαλύτερα αδέρφια τους) να απολαμβάνουν το διάβασμα, ανακαλύπτουν πιο εύκολα τη χαρά του βιβλίου και μαθαίνουν από νωρίς να σέβονται τα βιβλία. 

Και, καθώς το γνωρίζουμε πια πως το ταξίδι στον κόσμο του βιβλίου αρχίζει από πολύ νωρίς, να πούμε μερικές οδηγίες για το πώς διαλέγουμε βιβλία για τα παιδιά μας: 

Η επιλογή των κατάλληλων βιβλίων είναι ένα σημαντικό κεφάλαιο. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας, εκτός από την ηλικία του παιδιού, τα ενδιαφέροντα και την ωριμότητά του. Η γλώσσα του βιβλίου θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις γνώσεις του και ταυτόχρονα να του εμπλουτίζει το λεξιλόγιο. Είναι φυσικό τα πρώτα βιβλία να τα διαλέγουν οι γονείς του παιδιού. Αργότερα όμως θα πρέπει να αναγνωρίσουν στο ίδιο το παιδί το δικαίωμα να διαλέγει και να μην του στερούν τη χαρά της απόφασης αυτής. Τα πολύ μικρά παιδιά θα ενδιαφερθούν για τα βιβλία που έχουν πολύ ωραίο εξώφυλλο, πολλές και ωραίες εικόνες, που είναι έγχρωμα κι έχουν μεγάλα γράμματα. Σύμφωνα με τις έρευνες, η εικονογράφηση του βιβλίου δε συντελεί μόνο στην αισθητική αγωγή του παιδιού, αλλά παίζει μεγάλο ρόλο στην κατανόηση της ιστορίας, στην εξερεύνηση του χώρου και του χρόνου και κυρίως ασκεί μεγάλη έλξη προς το βιβλίο. 

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας ζουν την ιστορία που τους διαβάζουμε περισσότερο ως θεατές, αφού πλάθουν με τη φαντασία τους τον κόσμο και τους ήρωες που περιγράφει ο συγγραφέας. Γι’ αυτό αγαπούν τα κείμενα που περιέχουν ολοζώντανες εικόνες. Ακόμη, τα παιδιά αυτής της ηλικίας απολαμβάνουν τα στιχάκια με ομοιοκαταληξία ή ρυθμό και μας εκπλήσσουν με τη μνημονική τους ικανότητα. Εκτιμούν ιδιαίτερα το πηγαίο χιούμορ και ξεχωρίζουν τα βιβλία με απλή γλώσσα και ευγενείς, γεμάτους ανθρωπιά ήρωες. Αντίθετα, ο στόμφος και ο διδα- κτισμός τα απωθούν και βάζουν σε κίνδυνο τη σχέση τους με το διάβασμα. 

Επιλέγοντας, λοιπόν, τα κατάλληλα βιβλία για την ηλικία και τα ενδιαφέροντα του παιδιού και περιορίζοντας τα ανούσια αναγνώσματα, καλλιεργούμε από νωρίς στη ζωή του παιδιού την εκτίμηση για το καλό βιβλίο και για τις υψηλές αξίες του ανθρώπινου πολιτισμού. Το διάβασμα, εκτός από μέσο απόκτησης γνώσεων και εφοδίων, γίνεται απόλαυση το ίδιο απαραίτητη με την απόλαυση του παιχνιδιού. Και συντελεί στο να περάσουν τελείως αβίαστα και με ιδανικό τρόπο στο παιδί μηνύματα σημαντικά, καθώς το βιβλίο, εκτός απ’ όλα τ’ άλλα, αποτελεί ένα ουσιώδες μέσο αγωγής. 

Αλλά μιας και αναφερθήκαμε σε ανούσια και βλαβερά αναγνώσματα, αξίζει να σταθούμε για λίγο σ’ ένα θέμα που αφορά τα κορίτσια. Αναφερόμαστε σ’ ένα σύνδρομο που κυριαρχεί σ’ ολόκληρο σχεδόν τον κοριτσόκοσμο, ένα σύνδρομο που ζει και βασιλεύει εδώ και πολλά χρόνια και, το χειρότερο, συντελούν στην κυριαρχία του όλοι. Γιατί όλοι το βρίσκουν απολύτως φυσιολογικό.

Είναι το σύνδρομο της «ροζ πριγκίπισσας». Όπου όλα τα κορίτσια (κι όχι μόνο τα δικά μας) μεγαλώνουν πιστεύοντας -όχι βέβαια ενσυνείδητα, αλλά πάντως πιστεύοντας- στο αξίωμα ότι η ομορφιά και μόνο αμείβεται. Πρόκειται για ένα αξίωμα που προβάλλεται κατά κόρον και υπηρετείται κυρίως από την τηλεόραση. Γιατί « η τηλεοπτική εικόνα είναι αυτή που κυρίως κατασκευάζει το σύγχρονο γυναικείο ελκυστικό πρότυπο μέσα από τη διαφήμιση παιχνιδιών, προβάλλοντας αγέραστες και ανορεκτικές κουκλίτσες με πανάκριβες γκαρνταρόμπες και ροζ χρυσόσκονη» και τηλεοπτικές σειρές γραμμένες με το ίδιο ακριβώς πνεύμα, μεγαλώνοντας έτσι τα ντυμένα στα ροζ κορίτσια μας με τ’ όνειρο να συναντήσει η καθεμιά τους το θαρραλέο, ηρωικό και τρελά ερωτευμένο παλικάρι, που της χαρίζει ό,τι θέλει και ριψοκινδυνεύει για χάρη της». (Μ. Λασσιθιωτάκη, ψυχολόγος).

Το ροζ, λοιπόν, που μένει ανεξίτηλο μες στις ψυχές και τα μυαλά των κοριτσιών μας, κάνει τη Βρετανίδα συγγραφέα παιδικών βιβλίων Μέρι Χόφμαν να θυμώνει τόσο πολύ, ώστε να μιλάει για «την κενή και σιχαμερή κουλτούρα των ροζ πριγκιπισσών» και προκαλεί συζητήσεις σε ευρωπαϊκά και αμερικανικά blogs. Και θέτει ενώπιον των ευθυνών τους τους γονείς που τελείως αβασάνιστα, χωρίς να εμβαθύνουν ποτέ και καθόλου, αλλ’ αντίθετα καμαρώνοντας τις ροζ πριγκιποπούλες τους, και τους ζητά να δώσουν στις κόρες τους να καταλάβουν ότι δεν πρέπει να επιδιώκουν την ομορφιά έναντι οποιουδήποτε τιμήματος και σε βάρος της εκπαίδευσης και της σταδιοδρομίας τους. 

Αλλά, όπως είναι το σύνδρομο της ροζ πριγκίπισσας είναι και το σύνδρομο του Σούπερμαν στα αγόρια. Δεν επεκτεινόμαστε, γιατί οι «ήρωες»-πρότυπα για τ’ αγόρια μας δεν έχω αντιληφθεί να έχουν μεταφερθεί από την οθόνη στο βιβλίο. Πάντως, μιας και αναφερθήκαμε σ’ αυτούς, πρέπει να πούμε πως το αν ένας τέτοιος ήρωας μάχεται για το καλό κι όχι για το κακό λίγη σημασία έχει. Αυτό που κυριαρχεί και σκεπάζει την παραπάνω διαφορά είναι η βία που χρησιμοποιεί για να πετύχει τους σκοπούς του, όποιοι κι αν είναι αυτοί. Άρα, προσέχουμε, γιατί τα παιδιά μιμούνται και τα κρούσματα βίας στα σχολειά μας πληθαίνουν όχι αναίτια, αυτή είναι η αλήθεια. 

Όμως, κάποτε, σε λίγα χρόνια, χωρίς καλά καλά να το καταλάβουμε πότε, τα παιδιά μας μεγαλώνουν και πηγαίνουν στο δημοτικό. Μεγαλώνοντας, θα αρχίσουν να αναγνωρίζουν τις λέξεις στο βιβλίο και θα αποκτήσουν την πρώτη επαφή με τα γράμματα. Για να έχουμε επιτυχία σε αυτή την πρώτη προσπάθεια γνωριμίας του παιδιού με το βιβλίο, θα πρέπει να καθιερώσουμε το καθημερινό διάβασμα. Είναι μια καλή ευκαιρία για να είμαστε μαζί του σε μια εποικοδομητική σχέση. Το παιδί μας θα πρέπει να καταλάβει ότι το διάβασμα βιβλίων είναι μια πολύ σημαντική δραστηριότητα. Όμως το παράδειγμα θα πρέπει να του το δώσουμε εμείς. Αν μειώσουμε το χρόνο που βλέπουμε τηλεόραση και διαβάζουμε μαζί με το παιδί ένα βιβλίο, θα του δείξουμε ξεκάθαρα ποια είναι η προτεραιότητά μας.

«Μια από τις πιο ξεχωριστές, τις σχεδόν άφατες χαρές που μπορεί να βιώσει ένας γονέας είναι όταν αντιληφθεί ότι το παιδί του κατόρθωσε να διαβάσει, διστακτικά μεν και κομπιάζοντας ίσως, τις πρώτες του λέξεις. Ετούτη η χάρις μού δόθηκε καμαρώνοντας τα παιδιά μου, μου δωρίστηκε ξανά και με τα εγγονάκια μου πρόσφατα. Όταν μάλιστα πέρυσι, παραμονές Χριστουγέννων, η μεγαλύτερη από τις εγγονούλες μου, ούτε οκτάχρονη ακόμη, καθισμένη πλάι μου στο γραφείο μού διάβασε ολόκληρο το θαυμάσιο παραμύθι Χώρος για ένα μικράκι, κι έπειτα σήκωσε τα μεγάλα καθαρά μάτια και με κοίταξε λάμποντας από χαρά και από αιδημοσύνη, εγώ ξάφνου ένιωσα πως είχε φτερά η πολυθρόνα – μπορεί και το δωμάτιο. Οπωσδήποτε όμως η καρδιά μου. Που μου ψιθύριζε ότι το κοριτσάκι μας είχε ήδη αποκτήσει μια ανυπολόγιστη δύναμη. Την ικανότητα να ενημερώνεται, να κρίνει, να διασκεδάζει, να ονειρεύεται, να αγαπά, να αντιδρά και να δημιουργεί, να συμμετέχει, να απολαμβάνει όλα όσα μεταφέρουν και προσφέρουν τα βιβλία, όλα όσα έχουν δωρίσει πνεύματα άγια και άγρυπνα στην ανθρωπότητα» έγραφε πρόσφατα η συγγραφέας Ελένη Σαραντίτη.

Κάπου εδώ όμως πρέπει να κλείσουμε. Χρησιμοποιώντας υλικό από το σχετικό με το θέμα μας αρχείο μου, το ξέρω πως μόνο νύξεις έκανα για το τεράστιο και ανεξάντλητο θέμα του βιβλίου και της ανάγνωσης. Χάριν συντομίας, αλλά κι επειδή πιστεύω πως είναι δεδομένη για όλους και αυτονόητη η αξία της ανάγνωσης, καθόλου δεν έθιξα το γιατί πρέπει να διαβάζουν τα παιδιά μας τώρα που είναι μικρά, αλλά κι αργότερα, όταν μεγαλώσουν. Θέλω, λοιπόν, να κλείσω με τα λόγια του συγγραφέα Κώστα Κατσουλάρη προς εσάς, τους γονείς της εποχής της κρίσης:

«Τώρα που η οικονομική κρίση έχει χτυπήσει για τα καλά την πόρτα μας, όλο και περισσότεροι θα επιλέξουν τη φθηνή «διασκέδαση» της ανάγνωσης. (…) Γιατί το βιβλίο παραμένει φθηνό κι είναι ταυτόχρονα «ακριβό». Ο επιπλέον «κόπος» που απαιτεί επιστρέφει ως πλούτος και μάλιστα άμεσα εξαργυρώσιμος. Η ανάγνωση –και οι άπειροι κόσμοι στους οποίους μας ανοίγει- είναι η καλύτερη απόδραση από τη φτενή φέτα ζωής που θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι είναι η ύπαρξή μας». 


*Πρόκειται για την ομιλία που, μετά από τιμητική πρόσκληση της διεύθυνσης του παιδικού σταθμού «Μικροί εξερευνητές», έγινε στους γονείς των μικρών μαθητών του. Αφιερώνεται από καρδιάς σε όλους τους μικρούς του μαθητές, ιδιαιτέρως στη Σόνια και τη Νεφέλη, με την ευχή να ανακαλύψουν το γρηγορότερο τη μαγεία του βιβλίου και της ανάγνωσης.


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 21 Νοεμβρίου 2013, αρ. φύλλου 716

6 σχόλια:

  1. Ανώνυμος6/4/14

    Μπορεί ο δεκάλογος του μικρού αναγνώστη να ξεκινάει με το δικαίωμα του παιδιού να μη διαβάζει, εμείς όμως ευχόμαστε στην μπέμπα της φωτογραφίας όταν μεγαλώσει να γίνει μια πολύ καλή αναγνώστρια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ανώνυμος6/4/14

    Νισάφι πια κυρία μου με την αρθρογραφία του αυτονόητου, μας έχετε κουράσει κι εσείς και η εφημερίδα με τα κείμενα του χασμουρητού, τόση ματαιοδοξία πια... και η εφημερίδα ας φροντίσει να βρει έναν αρθρογράφο που θα γράψει κάτι παραπάνω απ' αυτά που σκέφτεται ο μέσος όρος.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Αναγνώστης7/4/14

    Eμείς οι αναγνώστες της ΟΔΟΥ είμαστε ουτοπιστές, ζητάμε το αυτονόητο. Το αυτονόητο που χάθηκε από τη ζωή μας και γι' αυτό καταντήσαμε έτσι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ανώνυμος7/4/14

    @2
    Ξεκίνησε, λοιπόν, εσύ να γράφεις.... έστω κι ανώνυμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Ανώνυμος9/4/14

    "Βαρέθηκα τη μιζέρια και την εσωστρέφεια. Το να τρωγόμαστε μεταξύ μας, να μην παράγουμε τίποτα ο καθένας στον τομέα του, αλλά να φρικάρουμε όταν παράγει κάτι ο διπλανός μας" Φίλιππος Πλιάτσικας

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Ανώνυμος9/4/14

    Φίλιππα, καλυτερα εσωστρέφεια που μπορεί να οδηγήσει και στην αυτογνωσία παρά εξωστρέφεια μέσα στην πλάνη της "σωτηρίας του άλλου".
    Αλλά γιατί τα γράφεις αυτά εδώ τώρα; Τι σχέση έχουν με την ανάρτηση;

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ